Một số phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học giúp học sinh khắc sâu kiến thức môn Sinh học 7

1

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

BÁO CÁO SÁNG KIẾN

“MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG ĐỒ DÙNG DẠY HỌC GIÚP HỌC

SINH KHẮC SÂU KIẾN THỨC MÔN SINH HỌC 7”

A. Mô tả bản chất của sáng kiến:

- Tên sáng kiến: “Một số phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học giúp học sinh

khắc sâu kiến thức môn sinh học 7”

- Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục

I. Các giải pháp thực hiện, các bước và cách thức thực hiện:

1. Tầm quan trọng của sáng kiến:

Môn sinh học lớp 7 là môn khoa học thực nghiệm nghiên cứu về thế giới

động vật, sách giáo khoa đã được in nhiều màu với nhiều hình ảnh về hình

dạng, cấu tạo,... của các đại diện trong giới động vật. Tuy nhiên đó chỉ là những

hình ảnh chỉ thuận lợi trong việc tìm hiểu kiến thức về mặt cấu tạo giải phẫu,

điều này đôi khi làm cho học sinh bị giới hạn và thụ động bởi những hình ảnh

mang tính chất đại diện, điển hình mà mỗi cá nhân học sinh cũng chưa tự mình

khai thác hết được nội dung bài học cũng như các hình ảnh liên quan. Để hạn

chế được nhược điểm này cũng như tăng thêm hiệu quả và hứng thú học tập,

khắc sâu kiến thức cho học sinh trong các tiết học Sinh học 7, tôi đã sưu tầm,

tìm kiếm và áp dụng một số phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học để đưa vào

giảng dạy. Việc sử dụng các đồ dùng dạy học vào giảng dạy bộ môn sinh học

lớp 7 có thể được áp dụng vào phần lớn các tiết học trong chương trình. Song

tôi thấy có hiệu quả nhất là trong các tiết học nghiên cứu về cấu tạo ngoài, cấu

tạo trong của đại diện các dạng động vật, các tiết thực hành cần phải có sự hoạt

động nhịp nhàng và tích cực, khoa học, đúng kĩ thuật khi sử dụng đồ dùng của

các thành viên trong nhóm.

2

2. Tóm tắt thực trạng khi áp dụng sáng kiến tại đơn vị:

2.1. Thuận lợi:

- Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát về công tác chuyên môn của phòng giáo

dục.

- Cơ sở vật chất của nhà trường tương đối khang trang, đảm bảo nên việc áp

dụng và thực hiện sáng kiến kinh nghiệm được thuận lợi hơn.

- Được ban giám hiệu nhà trường, bộ phận chuyên môn quan tâm nhiều trong

công tác soạn giảng và áp dụng sáng kiến vào trong quá trình giảng dạy.

- Trong quá trình giảng dạy tại trường, kết hợp với việc học hỏi, trao đổi, rút

kinh nghiêm với các đồng nghiệp cũng giúp tôi hoàn thiện hơn trong việc áp

dụng sáng kiến kinh nghiệm của mình.

2.2. Khó khăn:

- Nhà trường chưa có mạng internet nên việc tìm kiếm thông tin của thầy và trò

còn gặp nhiều khó khăn.

- Một số trang thiết bị của nhà trường đã hư hỏng, thiếu, nên chưa đáp ứng hết

được nhu cầu sử dụng đồ dùng dạy học của thầy và trò.

- Tất cả các em học sinh là con em dân tộc thiểu số, ý thức học tập của đa số các

em chưa cao, gia đình chưa quan tâm đến việc học của con em mình, một số em

thiếu động cơ học tập.

3. Lý do chọn đề tài:

3.1. Lý do khách quan.

- Ngày nay, dạy học phát triển phẩm chất, năng lực đang trở nên phổ biến trên

cả nước. Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực thể hiện sự quan tâm tới việc

người học làm được gì sau quá trình đào tạo chứ không thuần túy là chỉ biết

được gì; quan tâm tới người dạy sẽ dạy như thế nào để hình thành phẩm chất,

năng lực của người học chứ không phải chỉ là dạy nội dung gì cho người học

với mong muốn người học biết càng nhiều, càng sâu. Dạy học hiện đại đặt ra

hàng loạt các yêu cầu đối với các thành tố của hoạt động dạy học, trong đó đặc

3

biệt lưu tâm đến phương pháp dạy học thông qua việc sử dụng đồ dùng dạy học

để phát triển phẩm chất, năng lực cho người học.

- Được sự quan tâm của các cơ quan có thẩm quyền, hiện nay trường PTDTBT

THCS Trà Cang cũng đã được trang bị đầy đủ tivi ở các lớp học thuận lợi cho

việc trình chiếu cũng như giảng dạy và học tập của thầy và trò trong trường, đồ

dùng dạy học, cơ sở vật chất tương đối đầy đủ như bảng phụ, phòng thực hành,

các dụng cụ thiết yếu.

3.2. Lí do chủ quan.

- Bản thân tôi nhận thấy đây là một đề tài mang lại nhiều hiệu quả giúp học sinh

có thể tiếp cận gần hơn với các kiến thức về động vật trong chương trình Sinh

học 7 mà các em không thể quan sát trực tiếp được nhưng các em có thể cùng

nhau trực tiếp sử dụng đồ dùng dạy học để tìm ra các kiến thức lạ và khó đối với

từng cá nhân. Mặt khác, việc sử dụng các phương pháp về sử dụng đồ dùng dạy

học giúp rèn luyện phương pháp học, hình thành kĩ năng tự học, kĩ năng nghiên

cứu khoa học; bồi dưỡng hứng thú và lòng say mê học tập cho học sinh đó là lí

do khiến tôi chon đề tài này.

4. Các giải pháp thực hiện, cách thức thực hiện trong sáng kiến:

Xuất phát từ thực tế trong quá trình giảng dạy chương trình sinh học 7

việc sử dụng các đồ dùng dạy học thì một số ít học sinh còn khá xa lạ đặc biệt

đối với các em học còn yếu. Vì vậy trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học,

tuỳ thuộc vào nội dung, yêu cầu, của từng bài, từng nội dung và phương pháp cụ

thể tôi thường sử dụng đồ dùng dạy học phù hợp.

Một kinh nghiệm cho thấy để phát huy tính tích cực của học sinh thông

qua sử dụng đồ dùng dạy học, học sinh phải được tiếp cận, được sử dụng qua đó

được trình bày, chia sẻ các kiến thức mà mình đã lĩnh hội được. Vì vậy trước

khi tổ chức cho học sinh tìm hiểu bài học, hoạt động học nào thì giáo viên cần

xác định phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học phù hợp giúp học sinh có

hướng nghiên cứu đúng và sát với mục tiêu, yêu cầu của bài học.

4

Đối với những nội dung thông tin SGK dài, các hình ảnh chỉ mang tính

chất mô tả một số đại diện cụ thể, giáo viên cần vận dụng tốt phương pháp sử

dụng đồ dùng dạy học nhà trường hiện có và các đồ dùng bổ trợ do bản thân tìm

tòi, làm được để sử dụng một cách khoa học giúp học sinh hình thành và nhận

thức được kiến thức một cách đầy đủ, chính xác và khoa học nhất vì môn sinh

học là một môn khoa học thực nghiệm, nên đồ dùng dạy học là những hình

tượng, dụng cụ, mẫu vật, ... mà học sinh có thể nhìn thấy, sờ, tương tác được, nó

rất đa dạng với nhiều hình thức khác nhau. Đồ dùng dạy học có thể sử dụng ở

nhiều giai đoạn khác nhau trong tiết học, chủ yếu phải trình bày hợp lí nội dung

muốn truyền đạt cho học sinh và đòi hỏi sự thu hút được đối tượng cần truyền

đạt. Vì vậy đồ dùng dạy học được thể hiện như sau:

4.1. Sử dụng mẫu vật sống:

Loại đồ vật này có giá trị sư phạm cao nhất, nó đảm bảo hình dạng, kích

thước, màu sắc tự nhiên, phản ánh một cách rõ ràng nhất về đối tượng cần

nghiên cứu. Trong thực tế không phải bao giờ cũng có mẫu vật tươi sống nên

trong trường hợp này ta có thể bằng mẫu vật thật sống, tươi bằng các mẫu vật

ngâm, ép, ... Tuy nhiên mẫu vật này không có giá trị bằng mẫu vật tươi sống,

không giữ được màu sắc tự nhiên, song đó vẫn là mẫu vật thật thể hiện chính

xác, đầy đủ về chủ thể đang tìm hiểu.

Ví dụ: Khi dạy về bài giun đất, khi có mẫu vật sống thì ta thấy ảnh hưởng

rất lớn của đồ dùng đối với việc tiếp thu bài của học sinh như: các em mô tả

được cấu tạo ngoài của giun đất như cơ thể dài, học sinh quan sát được cơ thể

giun phân đốt, đai sinh dục, lỗ cái, các vòng tơ, các em xác đinh được các phần

đầu, đuôi, mặt lưng và mặt bụng của giun, ...; các e cũng biết được cách di

chuyển của giun đấtvà vai trò của nó đối với đất trồng.

5

Mẫu vật giun đất sống

4.2. Sử dụng mô hình:

Sản phẩm mổ giun đất của học sinh

Mô hình được dùng để thay thế hay bổ sung các mẫu vật tự nhiên đôi khi

không có sẵn hoặc nhỏ quá hay lớn quá khó mang lên lớp để quan sát, tìm hiểu.

Mô hình có tác dụng phản ánh được cấu tạo, khái quát và hình dung được rõ

ràng các cấu trúc không gian so với kích thước của mẫu vật thật. Ngoài ra các

mẫu vật có thể giúp học sinh liên tưởng và hình dung được với các nội dung bài

học vào trong thực tế đối với các đối tượng mà trong quá trình dạy không thể

mang lên lớp.

Ví dụ: mô hình cá chép, ếch đồng, thằn lằn bóng, chim bồ câu, thỏ, ...Tuy

nhiên khi dạy bài ếch đồng thì da của ếch đồng ẩm ướt, có chất nhầy, ... Hay khi

dạy bài cá chép thì bên ngoài cơ thể cá có vảy bao bọc, có chất nhầy, ...thì các

mô hình lại không có các đặc điểm này nên nó hoàn toàn chưa phản ánh đầy đủ.

Nhưng lợi ích nó mang lại cũng không hề nhỏ là học sinh có thể tư duy, hình

dung được các đối tượng đó trong thực tế

- Mô hình hiện có:

Mô hình cấu tạo của chim bồ câu:

6

4.3. Sử dụng mẫu vật tự nhiên:

Đối với mẫu vật quá nhỏ, có kích thước hiển vi thì trong quá trình giảng

dạy giáo viên tổ chức cho học sinh xem trên kính hiển vi độ phóng đại phù hợp

hoặc có thể dùng máy chiếu tạo điều kiện cho cả lớp cùng quan sát qua đó học

sinh có thể nhận xét được hình dạng, cấu tạo, ...

Ví dụ: khi dạy chương động vật nguyên sinh giáo viên chuẩn bị kính hiển

vi tổ chức cho học sinh quan sát trùng roi, trùng giày, trùng biến hình mà học

sinh hoặc giáo viên chuẩn bị dưới kính hiển vi để học sinh có thể tự vẽ, miêu tả,

trình bày được hình dạng của mẫu vật sau khi được quan sát. Hoặc có thể dùng

máy tính chiếu các động vật nguyên sinh đó lên tivi để cả lớp cúng quan sát và

tìm hiểu, qua đó rút ra được yêu cầu cần đạt của bài học giúp học sinh có nhìn

nhận vấn đề một cách gần gũi, thực tế và dễ hiểu nhất.

Thực hành quan sát một số động vật nguyên sinh

4.4. Sử dụng phim chiếu, hình ảnh, tranh vẽ:

Khi không có mẫu vật hay mô hình hoặc mô hình không cho phép đi sâu

vào cấu tạo chi tiết thì lúc này video, hình vẽ hay tranh vẽ tạo ra nhiều ưu thế

hơn. Tranh có thể phân tích, cho phép đi sâu các chi tiết cần thiết, đa dạng và

màu sắc sinh động giúp học sinh có thể hiểu đầy đủ hơn về cấu tạo của đối

tượng đang được nghiên cứu, tìm hiểu. Mặt khác nó có thể thay thế các mẫu vật

không tìm kiếm được hoặc mô hình nhà trường không có, các hình ảnh, tranh

vẽ, phim chiếu rất đa dạng, phong phú sẽ giúp học sinh có hứng thú quan sát,

nghiên cứu để tìm tòi để rút ra kiến thức.

7

Ví dụ: Đối với một số bài cấu tạo trong của động vật như bài thằn lằn

bóng đuôi dài, chim bồ câu, thỏ, ... Những hệ cơ quan như tuần hoàn, hô hấp,

tiêu hóa, não, ... mẫu vật và mô hình không thể hiện hết các đặc điểm muốn học

sinh hiểu hết và có thể mô tả hay vẽ lại được các hệ cơ quan thì giáo viên cần sử

dụng đến video, tranh, hình ảnh để cho học sinh quan sát, tìm hiểu và khắc sâu

kiến thức.

- Một số phim chiếu, hình ảnh tranh vẽ:

4.5 Sử dụng sơ đồ:

Sơ đồ giúp học sinh có cái nhìn khái quát, tư duy trừu tượng phát triển, nó được

dùng khi trình bày các mối quan hệ giữa các cơ quan, hệ cơ quan, mối liên hệ

trong sinh học. Mặt khác sơ đồ cũng giúp học sinh củng cố lại kiến thức chung

8

của bài học đặc biệt như sơ đồ tư duy, giúp học sinh ghi nhớ các hệ sơ quan, các

mỗi liên hệ dễ dàng hơn dựa trên các sơ đồ trực quan, sinh động, ngắn gon.

Ví dụ: Khi dạy bài thỏ về tìm hiểu hệ tuần hoàn của thỏ ta phải sử dụng

sơ đồ trình bài về hệ tuần hoàn thỏ như sau:

- Ví dụ sử dụng sơ đồ để củng cố kiến thức:

Sơ đồ các đại diện trong ngành động vật Sơ đồ tư duy về cây phát sinh giới

nguyên sinh

động vật

II. Khả năng áp dụng của sáng kiến:

Ngay từ đầu năm học 2020-2021, tôi đã lên kế hoạch áp dụng những biện

pháp trên vào công tác dạy học của bản thân. Tôi đã mạnh dạn áp dụng vào thực

tế tại khối lớp 7 do tôi đảm nhận việc giảng dạy bộ môn Sinh học. Qua một học

kì, tôi nhận thấy rằng cách làm của tôi đã đem lại lợi ích thiết thực. Các lớp học

do tôi đảm nhận giảng dạy đã có sự chuyển biến rõ rệt về thái độ và kết quả học

tập. Từ đó, tôi rút ra kinh nghiệm cho bản thân mình và tiếp tục áp dụng trong

9

học kì II của năm học. Tôi nhận thấy rằng những giải pháp mà tôi đưa ra là thực

sự hữu ích và có thể áp dụng cho đối tượng học sinh ở tất cả các trường trung

học cơ sở.

III. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:

Để sáng kiến có thể được áp dụng vào thực tế giảng dạy và đem lại lợi ích

cao nhất, ngoài điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo, thiết bị dạy học đầy đủ thì

người giáo viên trực tiếp thực hiện giải pháp cần chú ý những điểm sau đây:

- Chuẩn bị tốt các mẫu vật khi lên lớp, tìm kiếp tranh ảnh, hình vẽ, video, mô

hình, sơ đồ.

- Trong quá trình giảng dạy giáo viên có thể dùng sơ đồ, tranh, ảnh, video để

phục vụ cho hoạt động khởi động hay luyện tập củng cố hoặc tìm tòi mở rộng

để giúp học sinh học tập tích cực và hiệu quả hơn.

- Giáo viên cần sử dụng tối đa thời gian trên lớp, tạo mọi cơ hội để học sinh

có thể sử dụng, tương tác với các đồ dùng dạy học đã học một cách có ý nghĩa,

có hiệu quả.

- Tùy vào nội dung của từng mục, từng bài học mà giáo viên sử dụng đồ

dùng dạy học phù hợp để mang lại hiệu quả cao nhất.

- Trên cơ sở rèn luyện, học tập trên lớp, giáo viên cần khuyến khích học sinh

tự luyện tập ở nhà như vẽ sơ đồ tư duy để trình bày nội dung của bài học đối với

những bài có các mỗi liên hệ phù hợp.

IV. Hiệu quả sáng kiến mang lại:

1. Về phía giáo viên:

- Với việc xác định đúng cách dạy, bản thân đã bố trí thời gian hợp lý cho

mỗi tiết dạy; việc sử dụng đồ dùng dạy học trong các tiết học không còn là vấn

đề trăn trở nữa; có đủ thời gian để thực hiện các phần còn lại của bài dựa trên sự

hỗ trợ của các đồ dùng dạy học mà giáo viên hoặc học sinh chuẩn bị.

- Thực hiện thử nghiệm đề tài này, bản thân đã hệ thống hoá các đồ dùng

dạy học kiến thức bộ môn trong môn sinh học 7 nói riêng và bộ môn sinh học

10

THCS nói chung. Từ đó, hiệu quả vận dụng linh hoạt các đồ dùng dạy học của

bản thân cũng tăng lên.

2. Về phía học sinh:

- Đa số các em đều ham thích và hứng thú hơn với các tiết học. Các tiết

học đã tạo ra được sự hăng hái tích cực của mọi học sinh, giúp các em nắm bài

nhanh, nhớ bài lâu, biết sử dụng điều được học vào thực tế cuộc sống. Hơn thế

nữa nó còn phát huy tính tự lập, khả năng quan sát của học sinh đồng thời đáp

ứng được phương pháp đổi mới trong dạy học và lấy học sinh làm trung tâm.

- Các tiết học trở nên sinh động hơn, thoải mái hơn; quan hệ giữa thầy và

trò, giữa trò và trò trở nên thân thiện; phát huy tốt tính chủ động tích cực của

học sinh, học sinh hình thành được các năng lực trong học tập môn Sinh học và

kĩ năng sử dụng đồ dùng dạy học.

- Số liệu cụ thể: Trong năm học 2020 – 2021 vừa qua tôi được giao nhiệm vụ

giảng dạy môn Sinh học khối 7. Ngay từ đầu năm học tôi đã lập kế hoạch đổi

mới phương pháp giảng dạy sử dụng đồ dùng dạy học và ứng dụng thực hiện

trong năm học. Kết quả, tôi nhận thấy rằng sau khi áp dụng hầu hết các em ham

thích học tập môn Sinh học hơn..

Bảng thống kê chất lượng môn sinh học trong học kì 1 năm học 2020-2021

7/1

7/2

Tổng khối 7

Dân Tổng Dân

tộc số tộc

MÔN

Xếp

loại

Tổng

số

3

Dân Tổng

tộc số

Nữ

GIỎI

KHÁ

TB

3

2

5

16

21

4

11

6

16

21

4

20

24

0

15

9

20

24

0

36

45

4

26

15

0

36

45

4

Sinh

học

YẾU

KÉM

0

Bảng thống kê chất lượng môn sinh học trong học kì 2 năm học 2020-2021

11

7/1

7/2

Tổng khối 7

Dân Tổng Dân

tộc số tộc

MÔN

Xếp

loại

Tổng

số

4

Dân Tổng

Nữ

tộc

số

Nữ

GIỎI

KHÁ

TB

4

1

5

15

24

1

11

5

15

24

1

23

20

0

18

6

23

20

0

38

44

1

29

11

0

38

44

1

Sinh

học

YẾU

KÉM

0

Bảng thống kê chất lượng môn sinh học cả năm, năm học 2020-2021

7/1

7/2

Tổng khối 7

MÔN

Xếp

loại

Tổng

số

Dân Tổng

tộc số

Dân Tổng

tộc số

Dân

Nữ

tộc

GIỎI

KHÁ

TB

3

1

4

16

24

1

11

6

16

24

1

18

25

0

15

9

18

25

0

34

49

1

26

15

0

34

49

1

Sinh

học

YẾU

KÉM

0

Nhìn chung chất lượng học sinh không thay đổi nhiều nhưng trong quá

trình học đối với các tiết dạy tôi có sử dụng các phương pháp dùng đồ dùng dạy

học thì học sinh học tập sôi nổi, tích cực và tập trung hơn, tiết dạy sinh động và

lôi cuốn hơn.

B. Những thông tin cần được bảo mật - nếu có: Không, sáng kiên được tôi

chia sẻ, trao đổi với đồng nghiệp trong quá trình giảng dạy để rút kinh nghiệm

và hoàn thiện hơn giải pháp của mình đặc biệt để nâng cao chất lượng dạy và

học trong nhà trường.