SKKN Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh trong dạy các bài 14, 16- Sinh học 6

MỤC LỤC

MỤC

NỘI DUNG

TRANG

CHƯƠNG I : TỔNG QUAN

2

4

I

Cơ sở lí luận.

II

Phương pháp tiếp cận tạo ra sáng kiến

III

Mục tiêu

4

5

CHƯƠNG II: MÔ TẢ SÁNG KIẾN

I

1

2

Nêu vấn đề của sang kiến kinh nghiệm

Phân tích đánh giá thực trạng vấn đề

Tồn tại, hạn chế

5

3

4

Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế.

Phân tích và chỉ ra tính cấp thiết cần tạo ra sáng kiến

Giải pháp để thực hiện sang kiến kinh nghiệm

Thực trạng của vấn đề

6

II

1

6

2

Các biện pháp thực hiện để xây dựng câu hỏi

11

3

Xác định hiệu quả của những câu hỏi đề xuất

Khả năng áp dụng, nhân rộng

15

16

III

IV

Giải pháp tổ chức thực hiện

17

CHƯƠNG III : KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ

18

I

Kết luận

II

Ý kiến đề xuất kiến nghị

-1-

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Bộ môn sinh học ở trường trung học cơ sở có vai trò rất quan trọng, nó cung

cấp cho người học những kiến thức cơ bản về sinh vật và môi trường. Trên cơ sở

đó giáo dục, khơi dậy những tình cảm, tư tưởng, đạo đức làm chuẩn mực cho

mọi hành vi trong cuộc sống, góp phần phát triển toàn diện nhân cách học sinh.

Trong quá trình dạy học môn sinh học tại trung học cơ sở Lang Sơn bản thân

tôi đã cố gắng đi sâu vào tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của

quá trình dạy và học để từ đó có biện pháp khắc phục cũng như tìm tòi, vận

dụng nhiều biện pháp khác nhau vào việc hướng dẫn học sinh khám phá những

tri thức mới. Từ đó nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn sinh học. Ở trường trung

học cơ sở Lang Sơn, đa số học sinh còn e ngại và chưa có nhiều sự say mê về bộ

môn sinh học, cho nên việc ghi nhớ các kiến thức về môn sinh học còn nhiều

hạn chế. Thực tế đó đặt ra một vấn đề là người giáo viên phải làm sao giúp học

sinh có hứng thú, hiểu, nhớ các nội dung của bài học và biết vận dụng vào thực

tiễn.

Trong quá trình dạy học môn sinh học lớp 6 tôi thấy một vấn đề đặt ra là

trong quá trình học tập, đa số học sinh còn thụ động, mà yêu cầu mới đòi hỏi các

em phải là chủ thể của hoạt động học, nên giáo viên cần hướng cho các em hoạt

động nhiều hơn việc dạy học “nêu vấn đề” hết sức quan trọng. Gây hứng thú

cũng là một biện pháp quan trọng trong việc dạy và học môn sinh học hiện nay

vì biện pháp này nó thể hiện trên các mặt tư tưởng tình cảm, nhận thức và hành

động trong các hoạt động dạy và học song sự hứng thú trong nhận thức không

phải là sự ngẫu hứng, tuỳ thích mà là sự định hướng có lựa chọn, nhằm mục

đích nắm vững kiến thức học tập một cách sâu sắc và toàn diện đồng thời giúp

người học biết vận dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống.

Với việc nghiên cứu sáng kiến này, tôi mong muốn sẽ góp phần vào giúp

giáo viên tiến hành một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực, chủ

động trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức bài học nhiều hơn và đây cũng là lí do

tôi chọn chuyên đề này.

Trong tình hình xã hội hiện nay, với sự bùng nổ của thông tin; khoa học

phát triển như vũ bão đã tác động mạnh mẽ và làm thay đổi lớn đến các lĩnh vực

của đời sống xã hội. Trước yêu cầu đổi mới của thời đại, đòi hỏi phải đổi mới

mục tiêu, phương pháp dạy học để giải quyết vấn đề cấp bách đặt ra. Việc cải

tiến và đổi mới phương pháp dạy học luôn luôn được Đảng và nhà nước ta hết

sức quan tâm. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị

lần thứ VIII Ban chấp hành Trung ương khóa XI đó là : “ Đổi mới căn bản, toàn

diện Giáo dục và Đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong

điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”

Như vậy đổi mới phương pháp dạy học không chỉ đơn thuần là dạy những

vấn đề gì mà còn phải dạy như thế nào. Phải dạy cho học sinh phương pháp tự

-2-

học, phát huy cao độ năng lực tự học của học sinh đáp ứng được mục tiêu giáo

dục đề ra.

Vì vậy đổi mới phương pháp dạy học theo hướng đề cao vai trò chủ thể

hoạt động của học sinh trong học tập là một vấn đề cấp thiết hoàn toàn phù hợp

với xu thế phát triển của thời đại.

Để hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ và phát huy năng lực tự lực tích

cực của học sinh có nhiều phương pháp dạy học khác nhau và có nhiều biện

pháp thực hiện. Một trong những biện pháp có hiệu quả là giáo viên xây dựng hệ

thống câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh. Khi soạn giáo

án việc xây dựng câu hỏi được giáo viên thường xuyên tiến hành và tiến hành ở

hầu hết các chương các bài với nhiều môn học khác nhau.

Việc xây dựng câu hỏi trong mỗi nội dung là công cụ đắc lực, là phương

tiện sư phạm hữu hiệu thúc đẩy hoạt động nhận thức của học sinh, xây dựng câu

hỏi tốt, tạo điều kiện tốt để bài dạy thành công. Việc thường xuyên xây dựng và

sử dụng câu hỏi sẽ đưa học sinh vào những tình huống có vấn đề cần giải quyết,

mà muốn giải quyết được những vấn đề đó học sinh phải tích cực vận động linh

hoạt, sáng tạo những kiến thức đã có để trả lời.

Vì vậy tăng cường xây dựng câu hỏi là việc làm cần thiết và cấp bách đối

với mỗi giáo viên hiện nay.

Nội dung chương trình sinh học 6 nói chung. Đặc biệt là các bài 14, 16

được trình bày theo cách tạo thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học

tăng cường hoạt động tích cực của học sinh, cấu trúc bài rất chặt chẽ vừa đảm

bảo tính hệ thống, vừa mang tính kế thừa, phù hợp với trình độ nhận thức của

học sinh.

Với hệ thống kiến thức có mối liên hệ chặt chẽ như vậy giáo viên có thể

xây dựng được hệ thống câu hỏi một cách đa dạng, phù hợp với trình độ nhận

thức của nhiều đối tượng học sinh. Vì vậy để nâng cao chất lượng dạy học thì

biện pháp xây dựng câu hỏi là rất phù hợp và có tiềm năng lớn, có tính khả thi

cao.

Từ thực tiễn giảng dạy kết hợp với dự giờ của đồng nghiệp tôi nhận thấy

hiện nay giáo viên đã và đang đổi mới phương pháp dạy học thể hiện ở cả khâu

soạn bài và lên lớp.

Tuy vậy muốn đổi mới phương pháp thì cần có những biện pháp cụ thể thì

giáo viên còn lúng túng đặc biệt là biện pháp xây dựng câu hỏi giáo viên thường

sử dụng những câu hỏi có sẵn, nhiều khi chưa sát với đối tượng học sinh, không

kích thích phát huy được năng lực tự lực sáng tạo của học sinh, chưa định hướng

vào giải quyết các vấn đề hay, khó mới làm cho học sinh thụ động trong việc

lĩnh hội kiến thức.

Từ thực tế đó với mong muốn nhỏ bé và việc tìm tòi các biện pháp thích

hợp nhằm phát huy tính tích cực, năng lực tự lực, sáng tạo của học sinh là lí do

tôi chọn Sáng kiến kinh nghiệm "Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng

-3-

lực tự lực của học sinh trong dạy các bài 14, 16- Sinh học 6" Với việc nghiên

cứu chuyên đề này, tôi mong muốn sẽ góp phần vào giúp giáo viên tiến hành

một giờ dạy học hiệu quả tốt hơn, học sinh tích cực, chủ động trong việc tiếp

thu lĩnh hội kiến thức của bài học.

II. PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN TẠO RA SÁNG KIẾN

Trong việc thực hiện nghiên cứu một vấn đề sáng kiến, chúng ta cần thực

hiện nhiều phương pháp, trong sáng kiến này tôi cũng sử dụng nhiều phương

pháp nghiên cứu như: Tìm hiểu các thông tin, tài liệu, điều tra thực tế, thống kê,

phân tích, đánh giá, phương pháp tổng kết kinh nghiệm, phương pháp thực

nghiệm sư phạm trên đối tượng học sinh lớp 6 trường trung học cơ sở Lang Sơn.

Những phương pháp tiếp cận này đã giúp tôi hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm

"Xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh trong

dạy các bài 14, 16- Sinh học 6".

III. MỤC TUÊU

Tên sáng kiến kinh nghiệm đã nói rõ phần nào về đối tượng, phạm vi

nghiên cứu của sáng kiến. Trình bày những vấn đề về vai trò của giáo viên trong

dạy học môn sinh học để nâng cao chất lượng của bộ môn và những biện pháp

giúp bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu thích bộ môn sinh học trong chương trình

trung học cơ sở.

Đồng thời người giáo viên phải xác định được đối tượng người học và tìm

hiểu cũng như nắm bắt, phân tích được thực trạng để từ đó có những cách thức,

biện pháp trong đổi mới phương pháp dạy học, tránh nhàm chán trong tiết học,

tạo hứng thú học tập bộ môn.

Ngoài ra sáng kiến còn đề cập một số cách thức và biện pháp bồi dưỡng

phát triển kĩ năng tự học và từ đó dễ dàng ghi nhớ kiến thức của bộ môn sinh

học.

Từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn sinh học ở nơi tôi

đang công tác ở đó là trường trung học cơ sở Lang Sơn.

Khi chọn hướng nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm "Xây dựng câu hỏi

theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh trong dạy các bài 14, 16-

Sinh học 6" với mục đích giúp học sinh nhớ, hiểu nội dung bài học. Qua đó yêu

thích môn học để từ đó phát huy hơn nữa vai trò trung tâm của học sinh. Đồng

thời giúp các em rèn luyện khả năng phân tích, tổng hợp, đánh giá một kiến thức

bộ môn sinh học.

Ngoài ra với mục đích để trao đổi với đồng nghiệp để cùng nhau tìm tòi,

xây dựng cho câu hỏi ngày càng hoàn thiện hơn trong quá trình áp dụng sáng

kiến này.

-4-

CHƯƠNG II : MÔ TẢ SÁNG KIẾN

I. NÊU VẤN ĐỀ CỦA SÁNG KIẾN.

1. Phân tích, đánh giá thực trạng vấn đề

Bộ môn sinh học ở trường phổ thông với nhiệm vụ cung cấp một khối

lượng kiến thức tương đối phong phú cần đặt ra yêu cầu cao mới thực hiện được

nhiệm vụ đó, mặt khác do đặc trưng của bộ môn sinh học nó gây ra nhiều khó

khăn cho quá trình nhận thức của các em học sinh.

Đa số học sinh có cố gắng trong quá trình tiếp thu bài giảng cũng như hình

thành và rèn luyện kĩ năng của mình.

Một số học sinh có khả năng tiếp thu nhanh kiến thức đồng thời các em có

ý thức tốt việc học bộ môn sinh học.

Chất lượng dạy học môn sinh học hiện nay đặt ra vấn đề cần suy nghĩ. Số

lượng học sinh say mê yêu thích môn sinh học còn ít.

Có nhiều phụ huynh và học sinh coi môn sinh học là một môn học “phụ”.

Nhận thức của các em học sinh về bộ môn, các em không nhớ hoặc nhớ không

chính xác về các đặc điểm cấu tạo và hình thái.

2. Các tồn tại, hạn chế

Việc học sinh chưa tích cực học môn sinh học nói trên là đúng nhưng

không phải do bản thân bộ môn sinh học gây ra mà chính là do quan niệm và

phương pháp dạy học của chúng ta chưa đáp ứng được nhu cầu của người học

hay nói cách khác là giáo viên chưa gây được hứng thú học tập trong giờ học bộ

môn sinh học.

Mặc dù đa số giáo viên đều cố gắng trong việc đổi mới phương pháp dạy

và học bộ môn sinh học, song khi lên lớp hầu hết giáo viên giảng bài các kiến

thức bài giảng đều trùng khớp với sách giáo khoa không có sự cải tiến về

phương pháp dạy học.

Cách dạy đôi khi nêu kiến thức của bài học nên học sinh không tập trung

trong việc học tập.

Trong khi đó một số thầy cô giáo khi lên lớp ở các giờ học vẫn còn lúng

túng trong việc truyền thụ kiến thức cơ bản cho học sinh.

Lý do khác nữa dẫn đến học sinh không ham thích học tập bộ môn sinh học

là do chúng ta còn thiếu nhiều phòng thực hành, phòng chức năng đồng thời còn

hạn chế trong kinh nghiệm dạy học, trong sử dụng phương pháp dạy học đặc thù

của bộ môn nên từ đó chưa gây cho học sinh hứng thú thực sự để nâng cao chất

lượng bộ môn, trong khi nhà trường hiện nay vẫn còn thiếu nhiều phương tiện

dạy học cụ thể như: băng đĩa Video, mô hình tranh ảnh tư liệu về bộ môn sinh

học đặc biệt là phòng thực hành bộ môn sinh học.

-5-

Nhìn chung cơ sở vật chất của nhà trường còn nhiều hạn chế nên đã một

phần nào đó ảnh hưởng đến hiêu quả dạy học của các môn học nói chung và

môn sinh học nói riêng.

Kết quả học tập bộ môn ở nhiều em còn thấp do học sinh chưa biết cách

học tập bộ môn, khả năng tự học còn yếu.

Học chủ yếu mang tính trả bài đối phó.

Học sinh còn ngại học các môn thuộc lòng, chưa thực sự chăm chỉ chưa

phát huy hết năng lực của người học, chưa có phương pháp tự học có hiệu quả.

3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế:

Về phía giáo viên, trước đây khi dạy tôi chủ yếu giúp học sinh hiểu được

nội dung trong sách giáo khoa. Coi nhẹ việc hệ thống kiến thức cho các em.

Khi phát huy vai trò của học sinh trong dạy học chủ yếu là qua hệ thống

câu hỏi, thảo luận nhóm, hỏi đáp, trao đổi.

Nhưng chỉ vậy thì tính độc lập với giáo viên của các em vẫn chưa cao, chưa

phát huy được khả năng phản biện của người học.

Về phía học sinh, vốn kiến thức còn hạn chế, nên đã ảnh hưởng đến khả

năng hiểu khái niệm hình thái cấu tạo cảu các cơ quan.

Có nhiều nguyên nhân, song tôi chỉ trình bày một cách ngắn gọn một số

nguyên nhân cơ bản nhất dẫn đến tình trạng đó.

Thứ nhất, trong nhận thức chung, chúng ta còn xem nhẹ môn học môn

sinh học, coi môn sinh học là “môn phụ”. Cho nên học sinh chưa thật sự ý thức

trong việc học tập bộ môn sinh học này.

Thứ hai, chương trình học và việc giảng dạy bộ môn sinh học còn nhiều

vấn đề tồn tại: chúng ta thấy rằng từ sau đổi mới chương trình và sách giáo khoa

thì “dung lượng” kiến thức nhiều mà “thời lượng” thì quá ít từ đó dẫn đến

phương pháp giảng dạy thiên về đọc chép, mà ít chú ý đến rèn luyện phát triển

khả năng tư duy thực hành của học sinh.

Thứ ba, nhiều giáo viên bộ môn sinh học năng lực chuyên môn còn hạn

chế.

4. Phân tích, đánh giá và chỉ ra tính cấp thiết cần tạo ra sáng kiến.

Đứng trước thực trạng như vậy, bản thân tôi thấy cần phải có những

phương pháp giúp học sinh nâng cao khả năng tích cực học tập bộ môn từ đó

bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu mến môn học. Đồng thời nâng cao chất lượng

dạy và học bộ môn sinh học ở trường trung học cơ sở hiện nay.

II. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN SÁNG KIẾN

1. Thực trạng của vấn đề

1.1. Khái niệm về câu hỏi

-6-

Khái niệm về câu hỏi đã xuất hiện từ thời triết học cổ Hy Lạp, Arixtot là

người đầu tiên đã phân tích câu hỏi dưới góc độ logic ông cho rằng đặc trưng

của câu hỏi là buộc người bị hỏi phải lựa chọn cách hiểu này hay cách hiểu khác

(câu hỏi lựa chọn).

Nghiên cứu của Arixtot được cụ thể hoá theo công thức sau:

Câu hỏi = cái đã biết + cái chưa biết (cần tìm)

Câu hỏi thuộc phạm trù khả năng chứa đựng cả hai yếu tố: sự có mặt của cái

không rõ và nguyện vọng nhu cầu của người muốn hỏi.

Câu hỏi là một dạng cấu trúc ngôn ngữ, diễn đạt một yêu cầu, một đòi hỏi,

một mệnh đề diễn đạt bằng ngôn từ nhằm yêu cầu giải quyết.

Tuy có nhiều cách diễn đạt khác nhau về khái niệm câu hỏi nhưng đều có

điểm chung làm thành đặc trưng của câu hỏi: Sự xuất hiện cái không rõ và một

yêu cầu phải giải quyết.

Sự tương quan giữa cái đã biết và chưa biết thúc đẩy việc mở rộng hiểu

biết của con người. Để hiểu biết thêm về vấn đề nào đó con người phải xác định

rõ cái mình đã biết và cái mình chưa biết từ đó mới đặt câu hỏi: cái gì ? như thế

nào ? vì sao? lúc này câu hỏi thực sự trở thành nhiệm vụ của quá trình nhận

thức. Câu hỏi chịu ảnh hưởng của động cơ, nhu cầu hiểu biết của con người

ngày càng lớn thì việc đặt ra câu hỏi ngày càng nhiều. Vì vậy trong câu hỏi luôn

chứa đựng động cơ, nhu cầu của con người muốn hỏi. Trong dạy học việc xác

định những điều đã biết, chưa biết hoặc còn đang nghi ngờ để đặt ra những câu

hỏi phù hợp là điều không thể thiếu.

1.2. Vai trò của câu hỏi

Câu hỏi là phương tiện dùng trong dạy và học, là nguồn để hình thành

kiến thức, kỹ năng cho học sinh.

Khi tìm được câu trả lời là người học đã tìm ra được kiến thức mới, rèn

được kỹ năng xác định mối quan hệ, đồng thời sử dụng được những điều kiện đã

cho, như vậy là vừa củng cố kiến thức, vừa nắm vững và mở rộng kiến thức.

Câu hỏi là phương tiện để rèn luyện và phát triển tư duy.

Khi trả lời câu hỏi học sinh phải phân tích xác định mối quan hệ, so sánh,

đối chiếu những điều đã cho và những điều cần tìm đòi hỏi phải suy nghĩ logic.

Người học phải luôn luôn suy nghĩ do đó tư duy được sự phát triển cũng

qua việc tìm câu trả lời mà lôi cuốn thu hút người học vào nhiệm vụ nhận thức

do đó người học luôn cố gắng.

Câu hỏi phát huy năng lực tự lực nếu được giáo viên sử dụng thành công

còn có tác dụng gây được hứng thú nhận thức khát vọng tìm tòi dựa trên năng

lực tự lực cho học sinh.

-7-

Cho phép giáo viên thu được thông tin ngược về chất lượng lĩnh hội kiến

thức của học sinh. (không chỉ là chất lượng kiến thức mà cả về chất lượng tư

duy).

Những thông tin này giúp giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học một cách

linh hoạt.

Câu hỏi phát huy năng lực tự lực được sử dụng phổ biến thích hợp cho

hầu hết các bài và thường được sử dụng phối hợp với các phương pháp dạy học

khác góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

1.3. Các loại câu hỏi

Câu hỏi vô cùng đa dạng, trong dạy học câu hỏi được sử dụng trong nhiều

trường hợp.

Tuy nhiên trong dạy học không phải với nội dung nào của bài học đều có

sẵn những câu hỏi phù hợp với mọi đối tượng học sinh.

Vì vậy trong những trường hợp khác nhau giáo viên phải tự xây dựng câu

hỏi để hướng dẫn học sinh tự nghiên cứu để phát hiện kiến thức. Khi lựa chọn và

xây dựng câu hỏi giáo viên phải nắm vững các dạng câu hỏi.

Câu hỏi chỉ phát huy được tác dụng dạy học khi ta sử dụng câu hỏi phù

hợp với mục tiêu bài học đồng thời vừa sức đối với học sinh.

Có những câu hỏi sau:

1.3.1. Câu hỏi để kiểm tra kết quả thực hiện mục tiêu bài học, bao gồm có

những loại sau:

Câu hỏi để kiểm tra sự ghi nhớ kiến thức đã học.

Câu hỏi để kiểm tra sự nắm vững bản chất của kiến thức (nghĩa là nêu lại,

giải thích nội dung kiến thức đã hội đỉnh).

Câu hỏi kiểm tra vận dụng kiến thức vào giải quyết một nhiệm vụ nhận

thức mới.

Câu hỏi để kiểm tra sự nắm vững nội dung của kiến thức nghĩa là xác

định được vai trò, ý nghĩa của kiến thức trong lí luận và thực tiễn.

Câu hỏi để kiểm tra thái độ, hành vi sau khi học tập bao gồm một chủ đề

nào đó.

1.3.2. Câu hỏi để hình thành, phát triển năng lực nhận thức bao gồm

nhưng loại câu hỏi sau:

Câu hỏi rèn kĩ năng quan sát.

Câu hỏi rèn kĩ năng phân tích.

Câu hỏi rèn kĩ năng tổng hợp.

Câu hỏi rèn kĩ năng so sánh.

-8-

1.3.3. Dựa vào các giai đoạn của quá trình dạy học để sử dụng câu hỏi bao

gồm các vấn đề sau:

Câu hỏi hình thành kiến thức mới: là câu hỏi phải có vấn đề yêu cầu hoạt

động tư duy, hệ thống câu hỏi phải có tính logic và nhất định hình thành kiến

thức mới.

Câu hỏi củng cố hình thành kiến thức mới: Câu hỏi này thường có tính

khái quát hướng vào vấn đề trọng tâm có tính chất khắc sâu, hệ thống hóa kiến

thức.

Câu hỏi kiểm tra đánh giá: loại câu hỏi nay phải có tính tổng hợp và tập

trung vào kiến thức trọng tâm.

1.3.4. Dựa vào mối quan hệ của câu hỏi, bài tập cần xác định người ta

chia ra:

Câu hỏi định tính.

Câu hỏi định lượng.

1.3.5. Dựa vào cách trình bày, trả lời người ta chia ra:

Câu hỏi tự luận: loại câu hỏi này thường hỏi theo hướng cụ thể.

Câu hỏi trắc nghiệm khách quan.

1.3.6. Dựa vào nội dung mà câu hỏi phản ánh người ta chia ra:

Câu hỏi nêu ra các sự kiện.

Câu hỏi xác định dấu hiệu bản chất.

Câu hỏi xác định mối quan hệ.

Câu hỏi xác định ý nghĩa lí luận hay thực tiễn của kiến thức.

Câu hỏi xác định cơ chế.

Câu hỏi xác định phương pháp khoa học.

Dựa vào nhiều tiêu chuẩn khác nhau để phân loại nên câu hỏi ở loại này

có thể thuộc về loại khác

Trong dạy học người ta thường sử dụng các câu hỏi để người học tự hình

thành và hình thành nhân cách. Do đó 6 loại câu hỏi nêu trên được sử dụng trong

dạy học môn sinh học.

Tuy vậy: Câu hỏi để phát huy năng lực tự lực của học sinh trong dạy các

bài 14, 16 có thể áp dụng các loại câu hỏi sau:

1.4. Các loại câu hỏi phát huy năng lực tự lực

1.4.1. Câu hỏi kiểm tra kiến thức.

Mục đích của dạng câu hỏi này là kiểm tra sự ghi nhớ kiến thức đã học,

nắm vững được bản chất kiến thức, giải thích và vận dụng kiến thức đã học vào

-9-

giải quyết nhiệm vụ mới hoặc xác định ý nghĩa của kiến thức trong lí luận và

trong thực tiễn.

1.4.2. Câu hỏi hình thành phát triển năng lực nhận thức.

Các phần nội dung bài học của SH6 đều có phần cung cấp thông tin, hoặc

hướng dẫn học sinh thu thập các thông tin (là các sự vật hiện tượng, quá trình,

các thí nghiệm.) Giáo viên cần xây dựng câu hỏi rèn luyện kĩ năng quan sát,

phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp để phát triển năng lực nhân thức.

1.4.3. Câu hỏi hình thành kiến thức mới.

1.4.4. Câu hỏi để củng cố hoàn thiện kiến thức.

1.4.5. Câu hỏi trắc nghiệm.

1.4.6. Câu hỏi liên hệ thực tế.

Ngoài những câu hỏi trên còn có nhiều cách phân loại khác. Mỗi cách đều

có ý nghĩa riêng, có vai trò khác nhau đối với quá trình dạy học. Từ cách phân

loại trên ta thấy rằng câu hỏi đều có vai trò rất quan trọng đối với quá trình dạy

học.

1.5. Cách tiến hành điều tra

Qua tiến hành khảo sát thực trạng dạy học sinh học nói chung và thực

trạng xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tôi đã tiến hành điều tra,

quan sát sư phạm, dự giờ trao đổi với các đồng nghiệp và tham khảo ý kiến cuối

cùng xin ý kiến đóng góp của 10 giáo viên của trường trung học cơ sở Lang Sơn

và cụm chuyên môn tại trường.

1.6. Kết quả

Câu hỏi 1: Khi dạy các bài 14, 16- Sinh học 6 thầy (cô) đã xây dựng

những dạng câu hỏi phát huy năng lực tự lực nào dưới đây:

Bài 14

Nội dung

chính

Bài 16

Dạng câu hỏi do giáo viên xây

dựng

Nội dung chính

1

2

3

1

2

3

4

- Câu hỏi hình thành kiến thức

mới

1

3

- Câu hỏi củng cố và hoàn thiện

kiến thức mới

1

- Câu hỏi liên hệ thực tế

- Câu hỏi hình thành phát triển

năng lực nhận thức

- Câu hỏi kiểm tra kiến thức

- Câu hỏi trắc nghiệm

- Câu hỏi khác

1

2

3

1

5

-10-

Câu hỏi 2: Xin thầy (cô) vui lòng cho biết việc xây dựng câu hỏi phát huy

năng lực tự lực của học sinh có ý nghĩa như thế nào đối với quá trình dạy học

Kết quả theo bảng thống kê:

Vai trò của việc

xây dựng câu hỏi

- Quan trọng

- Khá quan trọng

- Bình thường

Số người

Tỷ lệ

(%)

50, 0

40, 0

10, 0

0

Ghi chú

(10)

5

4

1

0

- Không quan trọng

Câu hỏi 3: Xin thầy cô cho biết để xây dựng câu hỏi thầy (cô) đã có

những biện pháp gì?

Phần lớn các giáo viên được hỏi đều trả lời có xây dựng câu hỏi nhưng

chủ yếu dựa vào câu hỏi có sẵn. Số ít các thầy cô (thường là giáo viên giỏi) đã ít

nhiều sử dụng một số biện pháp xây dựng câu hỏi.

1.7. Nhận xét kết quả

Qua kết quả nêu trên tôi có thể nhận thấy: Phần lớn giáo viên đã có ý

thức xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực của học sinh, giáo

viên đã nhận thấy vai trò to lớn của câu hỏi phát huy năng lực tự lực trong hoạt

động nhận thức của học sinh.

Tuy nhiên việc xây dựng câu hỏi chỉ là hình thức, giáo viên không quan

tâm biện pháp xây dựng hoặc không xây dựng được biện pháp câu hỏi, mà giáo

viên xây dựng phần lớn là những câu hỏi có sẵn, chưa thực sự phù hợp với từng

đối tượng học sinh chưa thực sự phát huy năng lực tự lực của các em.

Giáo viên xây dựng câu hỏi chưa có định hướng lý luận, có quy trình cụ

thể nào cho nên chất lượng câu hỏi còn hạn chế

1.8. Nguyên nhân của thực trạng trên

Do rất nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng nguyên nhân cơ bản nhất là

giáo viên chưa có cơ sở lý thuyết để chỉ đạo, giáo viên chưa hiểu được quy trình,

biện pháp để xây dựng câu hỏi nên hệ thống câu hỏi mà giáo viên xây dựng chất

lượng chưa cao.

Nếu có cơ sở chỉ đạo, có quy trình tất thì chắc chắn chất lượng các câu

hỏi sẽ cao hơn.

2. Các biện pháp thực hiện để xây dựng câu hỏi

2.1. Quy trình xây dựng câu hỏi theo hướng phát huy năng lực tự lực

của học sinh

2.1.1. Nguyên tắc chung

- Câu hỏi tập trung vào vân đề nghiên cứu.

-11-