SKKN Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Đa lí

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO QUẬN THANH XUÂN

MÃ SKKN

(Dùng cho hội đồng chấm của sở)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

VẬN DỤNG KỸ THUẬT DẠY HỌC MỚI NHẰM

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH TRONG

DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ

Môn: Địa lí

NĂM HỌC: 2015-2016

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

MỤC LỤC

A. PHẦN THỨ NHẤT .......................................................................................1

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.....................................................................................1

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN:............................................................................................1

2. CƠ SỞ THỰC TIỄ N .......................................................................................2

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ..........................................................................4

III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU KHẢO SÁT THỰC NGHIỆM .................4

IV. PHƯƠNG PHÁP THÍ NGHIỆM ................................................................4

V. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU ................................................4

B. PHẦN THỨ HAI NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT

VẤN ĐỀ ................................................................................................................5

I. NHỮNG NỘI DUNG LÍ LUẬN LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN VẤN

ĐỀ NGHIÊN CỨU. .............................................................................................5

II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................................11

III. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH ........................................................12

IV. HIỆU QUẢ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM .............................................24

C. PHẦN THỨ BA KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGH Ị ................................26

I. KẾT LUẬN .....................................................................................................26

II. KIẾN NGH Ị ..................................................................................................27

D. TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

A. PHẦN THỨ NHẤT

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN:

Giáo dục là nền tảng của xã hội, là cơ sở tiền đề để quyết định sự phồn

vinh của đất nước. Giáo dục cung cấp những hiểu biết về kho tàng tri thức của

nhân loại cho biết bao thế hệ, giúp cho các em những hiểu biết cơ bản cần thiết

về khoa học và cuộc sống. Mặt khác giáo dục còn góp phần hình thành và bồi

dưỡng nhân cách tốt đẹp cho học sinh

Vậy để giáo dục có hiệu quả và đạt chất lượng cao, trong quá trình giảng

dạy chúng ta cần thiết phải đổi mới về nội dung, phương pháp dạy học, trong đó

đổi mới phương pháp nhằm phát huy tích tích cực của học sinh là vấn đề quan

trọng. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học được xác định trong nghị

quyết Trung ương 4 khóa VII(1-93), nghị quyết Trung ương 2 khóa VII (12-

1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (2005), trong chỉ thị của Bộ Giáo

dục và Đào tạo, đăc biệt chỉ thị số 14(4-1999). Luật Giáo dục, điều 28.2, đã ghi

“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,

sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi

dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng

thú học tập cho học sinh”.

Chúng ta hiểu phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa giáo viên

và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục đích giáo dục và

trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ.

Phương pháp dạy học theo quan niệm hiện nay là cách thức hướng dẫn và

chỉ đạo của giáo viên nhằm tổ chức họat động nhận thức và hoạt động thực hành

của học sinh, dẫn tới việc học sinh lĩnh hội vững chắc nội dung học vấn, hình

thành thế giới quan và phát triển năng lực nhận thức.

Theo quan điểm này thì dạy học chính là quá trình tổ chức cho học sinh

lĩnh hội tri thức. Vai trò của học sinh trong quá trình dạy học là quá trình chủ

động. Như vậy việc dạy học theo những phương pháp dạy học tích cực là vấn đề

thật cần thiết.

1/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

Để có phương pháp dạy học tích cực, chúng ta có thể sử dụng các kĩ thuật

dạy học hiện đại.

Kỹ thuật dạy học là biện pháp, cách thức tiến hành các hoạt động dạy học

dựa vào các phương tiện thiết bị nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả giảng

dạy và giáo dưỡng hay có thể nói cách khác đó là cách thức hoạt động dạy học,

tổ chức hoạt động giáo dưỡng để bảo đảm hiệu quả, chất lượng giảng dạy.

Các kỹ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập, chúng

là những thành phần của phương pháp dạy học. Kỹ thuật dạy học là đơn vị nhỏ

nhất của phương pháp dạy học. Trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kỹ

thuật dạy học khác nhau, kỹ thuật dạy học khác với phương pháp dạy học. Tuy

nhiên, vì đều là cách thức hành động của giáo viên và học sinh, nên kỹ thuật dạy

học và phương pháp dạy học có những điểm tương tự nhau, khó phân biệt rõ ràng.

Kỹ thuật dạy học tích cực là những kỹ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt

trong việc phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học,

kích thích tư duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của học sinh. Kĩ thuật

mảnh ghép, kĩ thuật khăn trải bàn là những kĩ thuật dạy học tích cực đã và đang

được áp dụng trong nhiều môn học.

Năng lực sử dụng các kỹ thuật dạy học khác nhau trong từng giáo viên và

nó được xem là rất quan trọng đối với người đứng lớp, nhất là trong bối cảnh đổi

mới phương pháp dạy học hiện nay ở trường phổ thông. Rèn luyện để nâng cao

năng lực này là một nhiệm vụ, một vấn đề thật cần thiết của mỗi giáo viên, nhằm

đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng dạy và học ở nhà trường.

2. CƠ SỞ THỰC TIỄN

Có một thực tế mà tôi nhận thấy là việc vận dụng các kỹ thuật dạy học

trong môn địa lí không phải là vấn đề đơn giản, nó phụ thuộc khá nhiều vào yếu

tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, trình độ học sinh... Vì vậy,

với giáo viên ở nhiều trường, nhiều địa phương thì các kỹ thuật dạy học tích cực

vẫn là vấn đề khá mới mẻ, việc vận dụng vào thực tiễn chưa thật thường xuyên,

nhiều nơi còn mang tính hình thức... Riêng đối với trường THCS Phan Đình

Giót, việc ứng dụng các kỹ thuật dạy học đã được thực hiện ở một số môn như

kĩ thuật “ Bàn tay nặn bột” trong môn vật lí, kĩ thuật “ Sử dụng sơ đồ tư duy”

trong môn Ngữ văn… Nhưng ở một số môn việc áp dụng kĩ thuật dạy học mới

2/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

còn khá khiêm tốn, một phần do trang bị của giáo viên về kỹ thuật dạy học còn

hạn chế, một số giáo viên vẫn còn có quan điểm cho rằng những kỹ thuật dạy

học tích cực rất khó áp dụng vào giảng dạy trong thời gian 45 phút trên lớp nên

cũng rất ít sử dụng các kỹ thuật này, phần vì điều kiện cơ sở vật chất,...

Mặt khác, vẫn còn một số học sinh lười học, chưa có sự say mê học tập,

một bộ phận học sinh thường xuyên không chuẩn bị bài ở nhà, không làm bài

tập đầy đủ, trên lớp các em thiếu tập trung suy nghĩ, cho nên không nắm vững

được nội dung bài học. Một số học sinh chỉ có thể trả lời được những câu hỏi dễ,

đơn giản ở mức độ nhận biết, còn một số câu hỏi ở mức độ thông hiểu, vận dụng

thấp và vận dụng cao như câu hỏi tổng hợp, phân tích, giải thích, so sánh…nhằm

phát triển năng lực học sinh còn ít. Một số học sinh khi trả lời còn rất lúng túng

vì vấn đề đặt ra muốn giải quyết được đòi hỏi phải có sự hợp tác, làm việc theo

nhóm. Nhưng hoạt động nhóm nhiều khi còn mang tính hình thức, không hiệu

quả, chỉ có một số học sinh làm việc tích cực còn lại là thụ động, trông chờ vào

kết quả làm việc của các bạn, việc đánh giá của giáo viên đối với kết quả hoạt

động nhóm nhiều khi chưa chính xác, có học sinh không tích cực thảo luận

nhưng vẫn được đánh giá như các bạn dựa trên kết quả làm việc của cả nhóm.

Qua các lần kiểm tra, tôi có sử dụng đồ dùng dạy học như bản đồ, biểu đồ

và một số phương pháp dạy học thông thường như vấn đáp tìm tòi, thuyết trình,

chủ yếu học sinh khá giỏi tham gia học tập, số học sinh yếu ít có cơ hội tham gia

hoạt động, mức độ chú ý nghe giảng còn hạn chế. Học sinh tham gia trả lời câu

hỏi, nhận xét ý kiến của bạn còn ít, vẫn còn học sinh chưa tự giác làm bài tập.

Đồng thời, ở nhiều học sinh hoạt động giao tiếp, kỹ năng sống rất hạn chế, chưa

mạnh dạn nêu chính kiến của mình trong các giờ học, không dám tranh luận

nhất là với thầy cô giáo, chưa có thói quen hợp tác trong học tập đã ảnh hưởng

rất không tốt đến việc học tập của học sinh. Có nhiều nguyên nhân cho những

hạn chế trên nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do phương pháp giáo dục.

Chính vì thế nên việc học tập thường ít hứng thú, nội dung đơn điệu, giáo viên ít

quan tâm đến phát triển năng lực cá nhân.

Từ thực tế trên, tôi mạnh dạn thực hiện đề tài "Vận dụng kỹ thuật mới

nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy và học môn địa lí " với hy

vọng cùng chia sẻ kinh nghiệm, hiểu biết về kỹ thuật dạy học với đồng

3/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

nghiệp, đồng thời cùng nhau vận dụng vào thực tiễn dạy học để nâng cao chất

lượng môn Địa lí.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

- Giúp cho giáo viên tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh đạt hiệu quả.

- Phát huy tính tích cực chủ động của hầu hết học sinh trong lớp, khắc

phục những hạn chế của các phương pháp thảo luận nhóm truyền thống nhằm

phát huy năng lực của học sinh, đặc biệt là năng lực hợp tác, năng lực giao

tiếp, năng lực trình bày, năng lực tư duy. Những năng lực mà phương pháp

thảo luận nhóm truyền thống chưa thể hình thành cho học sinh.

- Kĩ thuật mảnh ghép sẽ giúp giải quyết được những nội dung kiến thức ở

cấp độ vận dụng thấp và vận dụng cao, đòi hỏi nhiều kĩ năng trong môn địa lí

mà mỗi cá nhân không thể hoàn thành được trong thời gian ngắn, cần có sự hợp

tác tích cực của các thành viên trong nhóm.

III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU KHẢO SÁT THỰC NGHIỆM

- Đề tài này được thực hiện với học sinh lớp 9A1, 9A6 ở trường Trung

học cơ sở Phan Đình Giót.

IV. PHƯƠNG PHÁP THÍ NGHIỆM

1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết nhằm xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.

2. Phương pháp quan sát nhằm phân tích được ưu nhược điểm của học sinh qua

mỗi lần thảo luận nhóm theo kĩ thuật mảnh ghép để lần sau đạt hiệu quả cao hơn

lần trước.

3. Phương pháp điều tra nhằm lấy ý kiến đóng góp của học sinh sau mỗi lần

thảo luận để các em tự nói những điểm mạnh của kĩ thuật mảnh ghép.

V. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU

- Thời gian xây dựng đề cương sáng kiến kinh nghiệm: Từ ngày

11/02/2015đến 20/02/2016

- Thời gian bắt đầu thực hiện đề tài: Tháng 11 năm 2015

- Thời gian hoàn thành sáng kiến : Ngày 20/03/2016

4/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

B. PHẦN THỨ HAI

NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. NHỮNG NỘI DUNG LÍ LUẬN LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN

VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.

1. Kĩ thuật mảnh ghép

1.1. Khái niệm kỹ thuật mảnh ghép là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập

hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa các nhóm.

1.2. Mục tiêu:

- Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp.

- Kích thích sự tham gia tích cực của học sinh trong hoạt động nhóm.

- Nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác(Không chỉ nhận

thức hoàn thành nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn phải trình bày truyền đạt lại

kết quả và thực hiện tiếp nhiệm vụ ở mức độ cao hơn).

- Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm học tập của mỗi cá nhân.

1.3. Tác dụng đối với học sinh:

- Học sinh hiểu rõ nội dung kiến thức.

- Học sinh được phát triển kĩ năng trình bày, giao tiếp hợp tác.

- Thể hiện khả năng, năng lực cá nhân.

- Tăng cường hiệu quả học tập.

1.4. Cách tiến hành:

5/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

* Giai đoạn 1: “Nhóm chuyên sâu”

- Lớp học được chia thành các nhóm (khoảng từ 3-6 học sinh). Mỗi nhóm

được giao một nhiệm vụ tìm hiểu, nghiên cứu sâu một phần nội dung học tập

khác nhau nhưng có sự liên quan chặt chẽ với nhau. Các nhóm này được gọi là

“nhóm chuyên sâu”.

- Các nhóm nhận nhiệm vụ và nghiên cứu, thảo luận, đảm bảo mỗi thành

viên trong nhóm đều nắm vững và có khả năng trình bày lại được nội dung trong

nhiệm vụ được giao cho các bạn ở nhóm khác. Mỗi học sinh trở thành “chuyên

sâu” của lĩnh vực đã tìm hiểu trong nhóm mới ở giai đoạn tiếp theo.

* Giai đoạn 2: “Nhóm mảnh ghép”

- Sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 1, mỗi học sinh từ các nhóm

“chuyên sâu” khác nhau hợp lại thành các nhóm mới, gọi là “nhóm mảnh ghép”.

Lúc này, mỗi học sinh “chuyên sâu” trở thành những “mảnh ghép” trong “nhóm

mảnh ghép”. Các học sinh phải lắp ghép các mảng kiến thức thành một “bức

tranh” tổng thể.

- Từng học sinh từ các nhóm “chuyên sâu” trong nhóm “mảnh ghép” lần

lượt trình bày lại nội dung tìm hiểu của nhóm mình. Đảm bảo tất cả thành viên

trong nhóm “mảnh ghép” nắm bất được đầy đủ toàn bộ nội dung của các nhóm

chuyên sâu giống như nhìn thấy một “ bức tranh” tổng thể.

6/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

- Sau đó nhiệm vụ mới được giao cho các nhóm “mảnh ghép”. Nhiệm vụ

này mang tính khái quát, tổng hợp toàn bộ nội dung đã được tìm hiểu từ các

nhóm “chuyên sâu”. Bằng cách này, học sinh có thể nhận thấy những phần vừa

thực hiện không chỉ để giải trí hoặc trò chơi đơn thuần mà thực sự là những nội

dung học tập quan trọng.

1.5. Một số lưu ý khi tổ chức dạy học áp dụng kĩ thuật mảnh ghép:

- Một nội dung hay chủ đề lớn của bài học, thường bao gồm trong đó các

phần nội dung hay chủ đề nhỏ. Những nội dung hay chủ đề nhỏ đó được giáo

viên xây dựng thành các nhiệm vụ cụ thể giao cho các nhóm học sinh tìm hiểu,

nghiên cứu. Cần lưu ý nội dung của các chủ đề nhỏ phải có sự liên quan gắn kết

chặt chẽ với nhau.

- Nhiệm vụ nêu ra phải hết sức cụ thể, đảm bảo tất cả mọi học sinh đều

hiểu rõ và có khả năng hoàn thành nhiệm vụ.

- Khi học sinh thực hiện nhiệm vụ tại các nhóm “chuyên sâu”, giáo viên

cần quan sát và hỗ trợ kịp thời để đảm bảo các nhóm hoàn thành nhiệm vụ đúng

thời gian quy định và các thành viên đều có khả năng trình bày lại kết quả thảo

luận của nhóm.

- Thành lập nhóm mới “nhóm mảnh ghép” cần đảm bảo có đủ thành viên

của các nhóm “chuyên sâu”.

- Khi các nhóm “mảnh ghép” hoạt động giáo viên cần quan sát hỗ trợ để

đảm bảo các thành viên nắm được đầy đủ nội dung từ các nhóm “chuyên sâu”.

Sau đó giáo viên giao nhiệm vụ mới, nhiệm vụ mới phải mang tính khái quát ,

tổng hợp kiến thức trên cơ sở nội dung kiến thức (mang tính bộ phận) học sinh

đã nắm được từ các nhóm “chuyên sâu”.

* Để đảm bảo hiệu quả hoạt động nhóm, các thành viên trong nhóm cần

được phân công các nhiệm vụ như sau:

Vai trò

Trưởng nhóm

Nhiệm vụ

Phân công nhiệm vụ

Hậu cần

Chuẩn bị đồ dùng tài liệu cần thiết

Ghi chép kết quả

Thư kí

7/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

Phản biện

Đặt các câu hỏi phản biện

Liên lạc với nhóm khác

Liên lạc với giáo viên

Liên hệ với các nhóm khác

Liên lạc với giáo viên để xin trợ giúp

* BẢNG TÓM TẮT CÁCH TIẾN HÀNH KĨ THUẬT MẢNH GHÉP:

Cách tiến hành kĩ thuật “Mảnh ghép”

VÒNG 1

VÒNG 2

➢ Hoạt động theo nhóm 3 hoặc 4

➢ Hình thành nhóm 3 hoặc 4 người(

1 người từ nhóm 1, 1 người từ

người,…

nhóm 2 và 1 người từ nhóm 3,…)

➢ Mỗi nhóm được giao một nhiệm

vụ( Ví dụ: nhóm 1 nhiệm vụ A,

nhóm 2 nhiệm vụ B, nhóm 3

nhiệm vụ C,…)

➢ Các câu trả lời và thông tin của

vòng 1 được các thành viên nhóm

mới chia sẻ đầy đủ với nhau.

➢ Đảm bảo mỗi thành viên trong

nhóm đều trả lời được tất cả các

câu hỏi trong nhiệm vụ được giao.

➢ Sau khi chia sẻ thông tin vòng 1,

nhiệm vụ mới sẽ được giao cho

nhóm vừa thành lập để giải quyết.

➢ Mỗi thành viên đều trình bày

được kết quả câu trả lời của

nhóm.

➢ Các nhóm mới trình bày, chia sẻ

kết quả nhiệm vụ ở vòng 2.

1.6. Quy trình thực hiện kĩ thuật mảnh ghép trong dạy học

Bước 1: Giáo viên chia nhóm chuyên sâu.

Bước 2: Giáo viên giao nhiệm vụ cho nhóm chuyên sâu.

Bước 3: Học sinh nhóm chuyên sâu thảo luận nhóm.

Bước 4: Giáo viên chia nhóm mảnh ghép.

Bước 5: Nhóm mảnh ghép thảo luận.

Bước 6: Giáo viên giao nhiệm vụ mới.

Bước 7: Học sinh nhóm mảnh ghép lên bảng trình bày.

Bước 8: Học sinh nhóm khác bổ sung.

Bước 9: Giáo viên kết luận.

8/29

Vận dụng kỹ thuật dạy học mới nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Địa lí

1.7. Một số phương pháp thường sử dụng khi dạy học theo kĩ thuật mảnh ghép

Các phương pháp

Mục đích

Các bước

1. Phương pháp khai

- Tái tạo lại hình ảnh các - B1: Dạy học sinh hiểu

thác tri thức từ bản đồ lãnh thổ nghiên cứu với

bản đồ.

(Là một phương tiện

trực quan, là nguồn tri

thức địa lí quan trọng).

các đặc điểm cơ bản của

chúng.

- B2: Đọc và vận dụng

bản đồ

- Rèn luyện kĩ năng sử

dụng bản đồ

- Đối chiếu so sánh các

đối tượng địa lí

2. Phương pháp dạy

học hợp tác trong

nhóm nhỏ

- Khuyến khích học sinh - B1: Làm việc chung cả

trao đổi và làm việc với

người khác

lớp

- B2: Làm việc theo

- phát huy tính tích cực

tự giác, chủ động, sáng

tạo và học hỏi lẫn nhau

nhóm

- B3: Thảo luận tổng kết

trước lớp

3. Phương pháp đàm

- Kích thích tính tích cực, - B1: GV nêu câu hỏi

thoại

độc lập, sáng tạo, làm

- B2: HS trả lời

cho không khí lớp học

- B3: HS nhận xét và bổ

sôi nổi.

sung

- Giúp GV thu được tín

hiệu ngược từ học sinh.

- B4: GV tổng kết

2. Kỹ thuật “khăn phủ bàn”

2.1 Khái niệm

Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt

động cá nhân và nhóm nhằm:

• Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực

• Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân học sinh

• Phát triển mô hình có sự tương tác giữa học sinh với học sinh

2.2 Cách tiến hành

 Chia học sinh thành các nhóm và phát cho mỗi nhóm một tờ giấy A0

 Trên giấy A0 chia thành các phần gồm phần chính giữa và các phần xung

quanh. Phần xung quanh được chia theo số thành viên của nhóm. Mỗi người

ngồi vào vị trí tương ứng với phần xung quanh.

9/29