SKKN Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO QUẬN THANH XUÂN



Mã SKKN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP TRÒ CHƠI NHẰM NÂNG CAO

CHẤT LƯỢNG DẠY- HỌC MÔN TỰ NHIÊN XÃ HỘI Ở LỚP 3

Lĩnh vực/Môn: Tự nhiên xã hội

Năm học 2015-2016

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

Mục lục

PHẦN I: MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.........................................................................................2

1. Cơ sở lí luận.........................................................................................................2

2. Cơ sở thực tiễn.....................................................................................................3

II. MỤC ĐÍCH, PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....3

1. Mục đích..............................................................................................................3

2. Phạm vi, đối tượng .............................................................................................4

3. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................4

PHẦN HAI: NỘI DUNG

I. KHẢO SÁT TÌNH HÌNH ....................................................................................5

II. NHỮNG NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN...............................5

1. Nội dung..............................................................................................................5

2. Tiến trình thực hiện ............................................................................................6

3. Biện pháp thực hiện.............................................................................................6

1. Về nhận thức........................................................................................................6

2. Về nội dung..........................................................................................................6

III. KẾT QUẢ..........................................................................................................15

IV. BÀI HỌC KINH NGHIỆM...............................................................................16

PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN

1

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

PHẦN I: MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Trong xu thế đổi mới của nền giáo dục nước nhà. Giáo dục Tiểu học đang

tạo ra những chuyển dịch định hướng có giá trị. Cùng với 5 môn học khác Tự

nhiên - Xã hội là một môn học có nhiều sự đổi mới, nó là tích hợp của 2 môn

học cũ Sức khoẻ và Tự nhiên xã hội.

Môn Tự nhiên - Xã hội ở bậc Tiểu học được chia thành 2 giai đoạn. Giai

đoạn 1 từ lớp 1 đến lớp 3, giai đoạn 2 từ lớp 4 đến lớp 5 - nó có một vai trò cực

kì quan trọng đó là: Tìm hiểu khám phá thế giới Tự nhiên - Xã hội xung quanh

chúng ta và cách chăm sóc sức khoẻ cho mình, cho cộng đồng. Mỗi môn học có

một sắc thái riêng. Môn Tự nhiên - Xã hội cũng vậy. Tuy bản chất là cung cấp

những kiến thức Tự nhiên - Xã hội có xung quanh chúng ta song trong sách giáo

khoa lớp 3 không đưa ra kiến thức đóng khung có sẵn mà là một hệ thống các

hình ảnh bên cạnh các lệnh yêu cầu học sinh thực hiện. Học sinh muốn chiếm

lĩnh tri thức không thể khác là thực hiện tốt các lệnh trong sách giáo khoa. Vậy

một giờ học Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3 được tiến hành ra sao để có chất lượng

cao? Cho dù tất cả giáo viên đều tích cực đổi mới phương pháp dạy học thì một

giờ Tự nhiên - Xã hội vẫn diễn ra với các hoạt động không mấy mới lạ đó là

quan sát, đàm thoại và tổng hợp. Với rất nhiều tranh ảnh đẹp giàu màu sắc. Các

em được lôi kéo vào xem một cách rất hồn nhiên. Nhưng yêu cầu quan sát tập

trung đưa ra một vấn đề trọng tâm nhằm đạt được mục tiêu của bài học thì các

em rất dễ nản. Nếu tiết Tự nhiên - Xã hội nào cũng lặp lại các lệnh: Quan sát,

Đàm thoại, Mô tả...thì rất dễ làm các em mệt mỏi. Điều đó đòi hỏi giáo viên cần

có sự thay đổi linh hoạt các hình thức tổ chức dạy học.

1. Cơ sở lí luận:

Đối với học sinh lớp 3, ở lứa tuổi này các em còn mang đậm bản sắc hồn

nhiên, sự chú ý chưa cao. Bên cạnh hoạt động học là chủ đạo thì nhu cầu chơi,

giao tiếp với bạn bè vẫn tồn tại, cần được thoả mãn. Nếu người giáo viên biết

phối hợp nhịp nhàng giữa nhiệm vụ của hoạt động học với sự thoả mãn nhu cầu

2

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

chơi, giao tiếp của các em "học mà chơi, chơi mà học" thì chúng sẽ hăng hái say

mê học tập và tất yếu kết quả của việc dạy học cũng đạt tới điểm đỉnh. Đây cũng

là đặc thù của phương pháp dạy học đặc biệt: Phương pháp trò chơi.

Dạy học bằng phương pháp trò chơi là đưa học sinh đến với các hoạt động

vui chơi giải trí nhưng có nội dung gắn liền với bài học. Trò chơi trong học tập

có tác dụng giúp học sinh thay đổi động hình, chống mệt mỏi. Tăng cường khả

năng thực hành kiến thức của bài học. Phát huy hứng thú, tạo thói quen độc lập,

chủ động và sự sáng tạo của học sinh.

2. Cơ sở thực tiển:

Việc áp dụng phương pháp trò chơi vào dạy học môn Tự nhiên - Xã hội chính

là việc giáo viên khơi dậy hứng thú, niềm say mê học tập tạo không khí sôi nổi

cho một giờ học. Điều đó đòi hỏi giáo viên phải xác định rõ yêu cầu bài dạy cần

đạt. Trên cơ sở đó xác định cần đưa trò chơi vào lúc nào? Nếu giáo viên không

tổ chức tốt thì trò chơi không những không gặt hái được kết quả như mong

muốn mà còn bị phản tác dụng gây sự hỗn độn không cần thiết. Trong quá trình

dạy học giáo viên đều tích cực đổi mới phương pháp để đạt mục tiêu giờ dạy cao

nhất. Song ở các lớp tôi dạy có tiết đã tổ chức đến 3 hoạt động khác nhau mà giờ

học vẫn tẻ nhạt. Mỗi khi báo cáo kết quả thảo luận học sinh không những không

đưa ra được kiến thức theo yêu cầu mà nội dung báo cáo có phần rập khuôn, xáo

rỗng. Bên cạnh đó, có giờ giáo viên đưa tới 3 trò chơi vào giảng dạy kết quả là

cả một giờ học không khí lúc nào cũng tràn ngập tiếng cười, tiếng reo hò. Song

chính vì trạng thái tâm lí bị kích thích quá ngưỡng làm cho sự nhận thức của học

sinh không đạt được hiệu quả như mong muốn. Học sinh không nắm được kiến

thức trọng tâm của bài. Xuất phát từ lí do đó tôi đã tìm tòi và chọn đề tài: "Sử

dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn Tự

nhiên - Xã hội ở lớp 3".

II. MỤC ĐÍCH, PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU:

1. Mục đích:

Trong quá trình dạy - học môn Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3, tôi đã nhận thấy

vận dụng các trò chơi vào dạy- học nhằm khơi dậy niềm hứng thú, niềm say mê

3

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

học tập cho học sinh. Kích thích tính độc lập chủ động sáng tạo trong việc lĩnh

hội tri thức, tạo không khí sôi nổi trong giờ Tự nhiên - Xã hội.

2. Phạm vi, đối tượng :

- Chương trình Tự nhiên - Xã hội lớp 3.

- Các trò chơi vận dụng trong quá trình dạy học môn Tự nhiên - Xã hội.

- Học sinh khối lớp 3, trường tiểu học.

3. Phương pháp nghiên cứu:

- Phương pháp luận.

- Phương pháp điều tra thực nghiệm.

- Phương pháp đối chiếu so sánh.

- Phương pháp rút kinh nghiệm.

4

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

PHẦN HAI: NỘI DUNG

I. KHẢO SÁT TÌNH HÌNH:

Do đặc điểm tâm lí của lứa tuổi nên khả năng chú ý tập trung còn yếu,

tính kỉ luật chưa cao dễ mệt mỏi. Trong các tiết học bình thường trên lớp nếu sử

dụng những phương pháp dạy học như thường lệ, tôi nhận thấy không hấp dẫn

được khả năng tư duy sáng tạo của các em mà thường là một giờ học Tự nhiên -

Xã hội thường diễn ra tẻ nhạt. Lớp thường mất trật tự, đôi khi trầm quá mức. Đa

số học sinh không thích học hoặc hãi học giờ này.

II. NHỮNG NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN:

1. Nội dung:

* Môn Tự nhiên - Xã hội lớp 3 được tích hợp từ 2 môn Sức khoẻ và Tự

nhiên xã hội lớp 3 cũ sang, ở đây không có một bài Tự nhiên - Xã hội nào đưa ra

kiến thức đóng khung có sẵn. Kênh hình thì rất nhiều, kênh chữ chủ yếu là các

lệnh với một số tóm lược sơ đẳng của từng mảng kiến thức. Các bài Tự nhiên -

Xã hội trong sách giáo khoa được chia thành 3 chủ điểm đó là: Con người và

sức khoẻ, Xã hội, Tự nhiên.

* Các kiến thức trong bài Tự nhiên - Xã hội được thể hiện chủ yếu bởi các

tranh ảnh. Riêng ở mảng kiến thức Con người và Sức khoẻ học sinh được học

trong 18 bài từ tuần 1 đến tuần 9 nội dung cơ bản là tìm hiểu về các cơ quan:

Vận động, Tuần hoàn, Hô hấp, Thần kinh... cách vệ sinh phòng trừ các bệnh liên

quan tới các cơ quan đó.

* Ở mảng kiến thức xã hội học sinh được tìm hiểu thêm, sâu hơn về gia

đình và các thế hệ trong gia đình. Một số hoạt động ở trường. Đặc biệt học sinh

được khám phá các hoạt động Nông nghiệp, Công nghiệp, Thương mại, Thông

tin liên lạc trong tỉnh và các nước. Học về Làng quê và Đô thị... Mảng kiến thức

này kéo dài trong 20 bài (10 tuần).

5

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

* Mảng kiến thức về Tự nhiên - Xã hội học sinh được tìm hiểu về thực

vật, động vật học đến chi tiết các bộ phận của cây, rễ, hoa, quả, lá. Học về Mặt

trời, Mặt trăng và các hành tinh trong hệ mặt trời song tất cả mới chỉ dừng lại ở

kiến thức sơ đẳng, ở mảng này có một số bài rất gần gũi thực tế với học sinh như

(Tôm, cua, cá, chim, thú...). Bên cạnh đó Tự nhiên - Xã hội lớp 3 còn cung cấp

cho học sinh về năm, tháng, mùa các đới khí hậu và bề mặt của Lục địa...

2. Tiến trình thực hiện:

* Đọc các tài liệu: - Thế giới trong ta.

- Tập san Giáo dục và Thời đại.

- Trò chơi trong Tự nhiên - Xã hội lớp 3.

- Tâm lí tuổi học sinh Tiểu học.

- Sách giáo viên và sách Tự nhiên - Xã hội lớp 3.

* Khái quát về thành tích học tập và các hoạt động hàng ngày các em được học

thông qua việc sử dụng các phương pháp đã nêu ở phần I để tiến hành nghiên

cứu.

3. Biện pháp thực hiện:

1. Về nhận thức:

Giáo viên cần nhận thức rõ vai trò của phương pháp trò chơi trong quá trình

dạy học ở Tiểu học nói chung và dạy môn Tự nhiên - Xã hội nói riêng. Phải hiểu

rõ mục tiêu của từng bài, từng phần, từng mảng kiến thức và toàn bộ chương

trình môn Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3.

2. Về nội dung

a. Nhóm 1: Các trò chơi nhằm mục đích khai thác nội dung kiến thức của bài

học.

* Khi vận dụng phương pháp trò chơi vào khai thác nội dung kiến thức

bài học giáo viên cần lưu ý.

- Chọn trò chơi phải phù hợp với học sinh, nội dung bài và điều kiện thực

tế có thể cho phép.

- Ít nhất 3/4 số học sinh được tham gia.

- Cần tránh hiện tượng chỉ một số học sinh khá giỏi được tham gia

6

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

* Sau đây là một số trò chơi có thể áp dụng để tổ chức cho học sinh khai

thác nội dung kiến thức bài học.

a1. Trò chơi: Tôi cần đến đâu?

* Mục tiêu: - Nhận biết và chỉ được các cơ quan hành chính cấp tỉnh.

- Rèn tác phong nhanh nhẹn, luyện trí thông minh

- Ứng xử nhanh.

* Cách chơi: - Giáo viên nêu yêu cầu chơi: "Tôi cần đến đâu". Đây là trò chơi

yêu cầu các em quan sát kĩ bức tranh cô đã phóng to trên bảng và lắng nghe câu

hỏi của cô giáo hoặc của bạn. Nhiệm vụ của các em là nói được tên nơi mà cô

hoặc bạn cần đến sau đó lên chỉ nơi đó ở bức tranh trên bảng lớp.

* Luật chơi:

- Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm A, B

- Giáo viên nêu câu hỏi chỉ định 1 học sinh bất kì ở nhóm A chỉ đường. Học

sinh chỉ được thì được phép yêu cầu một học sinh khác ở nhóm B chỉ đường đến

nơi khác... cứ thế cho đến hết các địa điểm có trong tranh... Nếu học sinh được

chỉ định không nói được nơi đến hoặc chỗ đến sai em đó sẽ nói "chuyển" để học

sinh cùng nhóm với mình bên cạnh tiếp sức. Cứ mỗi lần nhóm nào có một học

sinh nói từ "chuyển" thì ở nhóm đó sẽ bị một điểm phạt. Nhóm nào nhiều điểm

phạt hơn là nhóm thua cuộc.

- Các câu hỏi tham khảo để yêu cầu học sinh chỉ đường là:

. Tôi đau bụng quá tôi cần đi tới đâu?

. Tôi muốn thăm một bạn học sinh học lớp 5.

. Tôi muốn gọi điện cho bố tôi.

. Tôi muốn hỏi đường đến một khu vực nào đó trong thị xã.....

- Kết thúc cuộc chơi giáo viên hỏi: Chúng ta đã đi đến những địa chỉ nào?

* Trò chơi này sử dụng cho bài 27 - 28: Các cơ quan hành chính của Tỉnh.

a2. Trò chơi: Đóng vai - kể về sự vật

* Mục tiêu: Học sinh biết mượn lời của sự vật để mô tả, giới thiệu về sự vật

mình đã và đang được quan sát. Từ đó khái quát ra đặc điểm chung của một loại

sự vật.

7

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

* Cách chơi:

- Giáo viên yêu cầu:

+ Quan sát tranh (ảnh, vật thật).

+ Hãy đóng vai: Mượn lời sự vật vừa quan sát để nói về sự vật đó.

* Luật chơi:

Giáo viên chia lớp thành 3 nhóm chơi. Học sinh 1 của nhóm A nói giới thiệu,

mô tả về sự vật mình quan sát sẽ chỉ định học sinh một ở nhóm B nói tiếp. Học

sinh đó nói xong lại được quyền chỉ định học sinh 1 ở nhóm C nói... Trò chơi cứ

thế tiếp tục cho đến hết lượt lớp. Nếu học sinh 1 ở nhóm B không nói được sẽ

nói "Em cần sự trợ giúp của cô giáo". Giáo viên gợi mở giúp học sinh mô tả

tiếp.

Mỗi lần 1 nhóm có 1 học sinh cần sự hỗ trợ của giáo viên thì nhóm đó sẽ

bị 1 điểm trừ. Nhóm nào nhiều điểm trừ hơn là nhóm thua cuộc.

* Trò chơi này được vận dụng cho các bài sau:

Bài 41, 42: Thân cây

Bài 43, 44: Rễ cây

Bài 45:

Bài 48:

Bài 50:

Bài 53:

Lá cây

Quả

Bài 47:

Bài 49:

Bài 52:

Hoa

Động vật

Lá

Côn trùng

Chim

Bài 54, 55: Thú

Ví dụ: Dạy bài 48: Quả

- Sau khi giáo viên giới thiệu vào bài 48: Quả

- Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát tranh, ảnh hoặc quả thật mà em vừa

đem tới sau đó các em hãy đóng vai mượn lời quả đó để mô tả, giới thiệu về

màu sắc, hình dạng mùi vị của quả mà em quan sát được.

- Giáo viên chia lớp thành 3 nhóm và điều khiển cuộc chơi.

Ví dụ: Học sinh 1 ở nhóm A đứng dậy nói: Tôi là Nhãn, tôi sinh ra vào mùa hè.

Thân hình tôi nhỏ bé tròn như hạt bi ve. Nhưng sau lớp vỏ màu nâu, mỏng đến

lớp cùi trắng vừa ngọt lại vừa bùi và cuối cùng là hạt màu đen huyền, óng ánh.

Bạn có thích tôi không tôi vừa ngọt lại vừa thơm?

- Khi học sinh 1 nói xong chỉ định 1 học sinh ở nhóm B "nói về mình".

8

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

Ví dụ: 1 học sinh ở nhóm B giới thiệu về quả dưa: “ Tớ cũng tròn như cậu

nhưng tớ to hơn rất nhiều. Ngoài vị ngọt và thơm ra tớ còn có màu sắc rất đẹp,

trong đỏ ngoài xanh”

- Học sinh cứ thế tiếp tục chơi cho tới hết lượt lớp.

(Lưu ý : Trong trò chơi này giáo viên tôn trọng tuyệt đối sự tự giới thiệu về sự

vật của học sinh. Cho dù học sinh đó nói không đúng về mùi vị hoặc kích thước

thì khi chốt kiến thức giáo viên mới sửa sai cho học sinh).

a3. Trò chơi: Từ nào đây?

* Mục tiêu: Cung cấp một số kiến thức về Mặt trăng, Ngày và đêm trên Trái đất;

hoặc năm, tháng và mùa.

* Chuẩn bị: - Giáo viên chép sẵn một số đoạn văn hoặc câu văn đã điền sẵn sự

việc cần giới thiệu lên bảng, các sự vật được che lại bởi các thẻ có đánh số: 1, 2,

3, 4.

- Các sự vật cần điền chép sẵn bảng phụ

* Cách chơi: - Giáo viên treo bảng phụ ghi sẵn các sự vật lên bảng.

- Giáo viên nêu yêu cầu: Từ nào đây? là trò chơi mà các em có

nhiệm vụ chọn các từ điền vào chỗ trống cho phù hợp nghĩa.

* Luật chơi: Học sinh đọc thầm nội dung đoạn cần tìm hiểu. Khi có hiệu lệnh

bắt đầu học sinh sẽ ghi nhanh từ tương ứng với số thứ tự chỉ vị trí từ trong đoạn

vào bảng con. Sau thời gian 2 - 3 phút giáo viên hô hết giờ. Tiếp đó giáo viên

giúp học sinh tự làm trọng tài cho mình bằng cách bỏ các thẻ đánh số ra. Mỗi

khi bỏ một thẻ học sinh đọc đồng thanh từ tương ứng. Giáo viên khen những học

sinh có đáp án đúng.(Sau trò chơi giáo viên thu kết quả chơi và phát vấn tìm

hiểu nội dung đoạn điền đó).

* Trò chơi được vận dụng vào các bài:

Bài 62: Mặt trăng là vệ tinh của Trái Đất

Bài 63: Ngày và đêm trên Trái Đất.

Bài 64: Năm, tháng và mùa.

9

"Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - học môn

Tự nhiên - Xã hội ở lớp 3".

Ví dụ: ở bài 64: Năm, tháng và mùa.

* Chuẩn bị: - Giáo viên chép sẵn đoạn:

. Một năm có 12 tháng có 365 hoặc 366 ngày.

. Có các mùa là: mùa xuân, mùa hạ, mùa thu, mùa đông.

. Từ tháng 1 đến tháng 3 là mùa xuân.

. Từ tháng 4 đến tháng 6 là mùa hạ.

. Từ tháng 7 đến tháng 9 là mùa thu.

. Từ tháng 10 đến tháng 12 là mùa đông.

- Các từ: 12, 365, 366, mùa xuân, mùa hạ, mùa thu, mùa đông, 1, 3, 4, 6, 7, 9,

10, 12 được che bởi các thẻ từ đánh số theo thứ tự từ 1 đến 15.

. Các từ này được viết không theo trật tự vào bảng phụ.

* Cách chơi: Giáo viên nêu yêu cầu: Từ nào đây là trò chơi mà các em có nhiệm

vụ điền các từ cho trước vào chỗ trống cho hợp nghĩa.

- Khi đó học sinh đọc thầm nội dung đoạn văn bản trên và các từ cần điền khi có

hiệu lệnh bắt đầu học sinh sẽ ghi nhanh từ tương ứng với số chỉ vị trí của từ đó

(Ví dụ: số 12, học sinh ghi: 1 - 12; với từ mùa xuân, học sinh ghi 4 - mùa

xuân...) vào bảng con. Sau thời gian 2-3 phút giáo viên hô hết giờ, học sinh đọc

đồng thanh từ tương ứng.

- Giáo viên khen học sinh làm đúng. (Sau khi kết thúc cuộc chơi học sinh có

được các thông tin về năm, tháng và mùa ở đất nước ta).

b. Nhóm 2: Các trò chơi mang tính chất củng cố nội dung bài hoặc khởi động

tạo sự liên hệ nhẹ nhàng giữa bài cũ vào bài.

- Khi dạy xong một bài Tự nhiên - Xã hội để giúp các em khắc sâu về nội dung

kiến thức bài học song không mang tính chất tự luận, giảng giải hay nhắc lại.

Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh chơi trò chơi: Trò chơi này sẽ có tác dụng

giúp cho các em hiểu sâu, nhớ lâu, khó quên bài.

b1. Trò chơi: Hoa nào đẹp.

* Mục tiêu: - Củng cố tên các bộ phận của các cơ quan trong cơ thể người hoặc

các Châu lục và Đại dương của Trái đất. Sự khác biệt giữa làng quê, đô thị...

- Rèn kĩ năng xếp hình và khả năng nhanh nhạy óc phản xạ tốt.

* Chuẩn bị: - Nhiều miếng bìa cắt hình cánh hoa trên mỗi cánh có ghi tên hoặc

hình vẽ các cơ quan khác nhau trong cơ thể người như: Mũi, Phế quản,

10

SKKN Sử dụng phương pháp trò chơi nhằm nâng cao chất lượng dạy - Học môn Tự nhiên xã hội ở Lớp 3