SKKN Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

A .PHẦN MỞ ĐẦU

I. Lí do chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm.

Như chúng ta đã biết đổi mới phương pháp dạy học là một trong những

nhiệm vụ quan trọng hàng đầu hiện nay của ngành giáo dục và đào tạo Việt

Nam. Từ thực tiễn giảng dạy tại trường tôi thấy rằng, để đạt hiệu quả cao trong

mỗi phần học, tiết học cần có cách thiết kế bài giảng cho phù hợp với nội dung

kiến thức; phương pháp, phương tiện dạy học phải phù hợp với từng đối tượng

học sinh. Để qua mỗi phần học, tiết học học sinh thích thú với kiến thức mới,

qua đó hiểu được kiến thức đã học trên lớp, đồng thời học sinh thấy được tầm

quan trọng của vấn đề và việc ứng dụng của kiến thức trước hết để đáp ứng

những yêu cầu của môn học, sau đó là việc ứng dụng vào các công việc thực tiễn

trong đời sống xã hội.

Việc xác định nội dung kiến thức cơ bản của bài giảng là một khâu rất quan

trọng, nhưng chuyển nội dung đó thành tri thức của bản thân học sinh là một

khoa học và nghệ thuật. Điều đó phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp giảng dạy

của giáo viên. Giáo viên cần lựa chọn hình thức và phương pháp giảng dạy thích

hợp nhất để học sinh lĩnh hội được kiến thức bài học một cách sâu sắc và bền

vững. Không một phương pháp nào là vạn năng và sử dụng trong toàn bộ quá

trình dạy học, mà tuỳ vào nội dung bài giảng mà ta sử dụng phương pháp nào là

hiệu quả hơn cả hoặc là sự kết hợp nhiều phương pháp.

Qua thời gian giảng dạy, nghiên cứu và tham dự các chuyên đề tôi đã được

tiếp cận với nhiều phương pháp dạy học mới và những kỹ thuật dạy học tích

cực, trong đó kỹ thuật dạy học mảnh ghép được xếp vào một trong những kỹ

thuật dạy học tích cực với tất cả các bộ môn nói chung và bộ môn Tin học nói

riêng. Kỹ thuật dạy học mảnh ghép là một kỹ thuật dạy học thể hiện quan điểm,

chiến lược dạy học hợp tác, trong đó có kết hợp giữa hoạt động cá nhân, hoạt

động nhóm và liên kết giữa các nhóm. Kỹ thuật dạy học mảnh ghép có tác dụng

kích thích tư duy sáng tạo và tính chủ động, phát huy sự năng động của học sinh,

đồng thời rèn luyện cho các em tinh thần làm việc cá nhân, làm việc tập thể, kỹ

năng trình bày kiến thức trước nhóm.

Thực tế, học sinh thường xem Tin học là môn phụ nên không dành nhiều

thời gian đi sâu tìm hiểu môn học. Đặc biệt là khi học lập trình rất nhiều em cảm

thấy khó hiểu, khô khan. Và khi dạy về Chương trình con, tôi nhận thấy bên

cạnh một số học sinh có thể vận dụng để viết được một số chương trình có sử

dụng chương trình con thì vẫn còn nhiều học sinh chưa thực sự vận dụng được.

Thậm chí có một số em còn nhầm lẫn khai báo chương trình con và lời gọi

1/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

chương trình con, chưa phân bệt được chương trình con kiểu hàm và chương

trình con thủ tục, biến cục bộ và biến toàn cục, tham số hình thức và tham số

thực sự.

Xuất phát từ cơ sở trên, tôi đã chọn đề tài “Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép

trong dạy học chương trình con” (Chương 6 – SGK Tin học 11) để giúp các

em có hứng thú hơn với môn học cũng như có thể vận dụng để viết được một số

chương trình có sử dụng chương trình con.

II. Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm.

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép, phân nhóm học sinh viết các chương trình

con rồi lập nhóm mảnh ghép để thành một chương trình hoàn chỉnh qua đó giúp

học sinh nắm được bố cục của một chương trình có sử dụng chương trình con.

Và thông qua các bài tập giúp học sinh biết vận dụng chương trình con, phân

biệt được hàm và thủ tục, biến cục bộ và biến toàn cục, tham số hình thức và

tham số thực sự.

III. Nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm.

Hệ thống lại các nội dung bài 17 và bài 18 trong chương VI - Tin học 11.

Mạnh dạn đề xuất việc trình bày nội dung kiến thức về chương trình con,

thay đổi một số ví dụ, bổ sung một số bài tập đảm bảo chuẩn kiến thức kỹ năng

giúp học sinh hiểu rõ hơn và vận dụng chương trình con tốt hơn.

IV. Đối tượng nghiên cứu.

Nghiên cứu về vận dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình

con – SGK – Tin học 11

V. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm.

Học sinh lớp 11B_4,11B_{5 ,}11B_6,11B_7,11B₈.

VI. Phương pháp nghiên cứu.

- Kết hợp thực tiễn giáo dục ở trường

- Kiểm tra việc học tập của học sinh.

- Giảng dạy và tiếp xúc với lớp.

- Tham khảo các tài liệu về ngôn ngữ lập trình Pascal.

- Tham khảo các tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học và các kỹ thuật dạy

học tích cực.

VII. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 20/3/2019 đến 20/5/2019.

2/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

B. NỘI DUNG

I .Cơ sở lí luận

- Căn cứ vào các nghị quyết, chỉ thị, thông tư về đổi mới chương trình giáo dục

trung học phổ thông.

- Chỉ thị 29/CT về việc đưa công nghệ thông tin vào nhà trường.

- Các văn bản hướng dẫn thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học môn Tin học,

cấp THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

- Nhiệm vụ năm học của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân

lực công nghệ thông tin và các đề án dạy Tin học.

- Căn cứ vào thực tiễn giảng dạy môn Tin học (cụ thể là khi dạy chương 6.

“Chương trình con và lập trình có cấu trúc”) ở Trường: Học sinh đã có rất nhiều

khó khăn trong việc nắm bắt nội dung chương trình con và vận dụng viết một

chương trình có sử dụng chương trình con ở mức độ dơn giản.

II.Thực trạng của vấn đề nghiên cứu

Trong vài năm gần đây học sinh trong các trường phổ thông chủ yếu học các

bộ môn tự nhiên hoặc tập trung vào các môn thuộc khối chọn thi đại học, cao

đẳng; xao nhãng hẳn việc học các môn mà các em cho đó là môn phụ, trong đó

có bộ môn Tin học.

Đặc biệt, khi học về lập trình học sinh thường cảm thấy khô khan, khó hiểu.

Mặt khác, trong thời đại bùng nổ thông tin, thế hệ học sinh ngày nay có

điều kiện tiếp nhận thông tin từ nhiều phía, từ nhiều nguồn khác nhau chứ

không phải từ một phía: từ thầy giáo- như trước đây, nên đòi hỏi giáo viên giảng

dạy lựa chọn ra các kĩ thuật dạy học tích cực để học sinh không thấy nhàm chán

môn học mà còn tiếp thu kiến thức bộ môn hiệu quả

Để đáp ứng yêu cầu cải cách giáo dục, môn Tin học đã có nhiều tiến bộ về

phương pháp và kĩ thuật dạy học. Để góp phần vào việc tìm tòi, vận dụng, hoàn

chỉnh phương pháp giảng dạy bộ môn Tin học trong trường THPT tôi đã nghiên

cứu đề tài:

Sử dụng kỹ mảnh ghép trong giảng dạy chương trình con

(Chương 6 – SGK – Tin học 11 )

3/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

III. Nội dung

1. KỸ THUẬT MẢNH GHÉP

1.1. Thế nào là “kỹ thuật mảnh ghép”?

Là hình thức học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm và liên kết giữa

các nhóm nhằm:

- Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp (có nhiều chủ đề)

- Kích thích sự tham gia tích cực của HS:

- Nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác (Không chỉ hoàn thành

nhiệm vụ ở Vòng 1 mà còn phải truyền đạt lại kết quả vòng 1 và hoàn thành

nhiệm vụ ở Vòng 2).

1.2. Cách tiến hành “kỹ thuật mảnh ghép”

VÒNG 1: Nhóm chuyên gia

▪ Hoạt động theo nhóm 3 đến 8 người [số nhóm được chia = số chủ đề x n

(n = 1,2,…)]

▪ Mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ [Ví dụ : nhóm 1 : nhiệm vụ A; nhóm

2: nhiệm vụ B, nhóm 3: nhiệm vụ C, … (có thể có nhóm cùng nhiệm vụ)]

▪ Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, suy nghĩ về câu hỏi,

chủ đề và ghi lại những ý kiến của mình

▪ Khi thảo luận nhóm phải đảm bảo mỗi thành viên trong từng nhóm đều trả

lời được tất cả các câu hỏi trong nhiệm vụ được giao và trở thành “chuyên

gia” của lĩnh vực đã tìm hiểu và có khả năng trình bày lại câu trả lời của

nhóm ở vòng 2

VÒNG 2: Nhóm mảnh ghép:

Hình thành nhóm 3 đến 6 người mới (1 – 2 người từ nhóm 1, 1 – 2 người từ

nhóm 2, 1 – 2 người từ nhóm 3…)

4/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

▪ Các câu trả lời và thông tin của vòng 1 được các thành viên trong nhóm

mới chia sẻ đầy đủ với nhau

▪ Khi mọi thành viên trong nhóm mới đều hiểu được tất cả nội dung ở vòng

1 thì nhiệm vụ mới sẽ được giao cho các nhóm để giải quyết

▪ Các nhóm mới thực hiện nhiệm vụ, trình bày và chia sẻ kết quả

2. CHƯƠNG TRÌNH CON

2.1. Một số khái niệm

- Chương trình con: Để giúp học sinh đưa ra được khái niệm này, ta có thể dẫn

dắt bằng 2 ví dụ sau:

VD1: Viết chương trình vẽ 100 hình chữ nhật có dạng

* * * * * * *

*

* * * * * * *

→ Để vẽ được 100 hình chữ nhật đó thì ta cần phải được 1 hình chữ nhật. Và để

tránh việc viết lặp đi lặp lại một dãy lệnh để vẽ 1 hình chữ nhật này thì Turbo

Pascal cho phép ta bố trí đoạn lệnh vẽ 1 hình chữ nhật thành 1 chương trình con.

VD2: Viết chương trình tính và in ra màn hình S = 1! + 2! + 3! + …. + N!

(N: Nhập vào từ bàn phím)

→ Để làm được bài toán này, chúng ta phải xử lí bài toán con tính i! (với i chạy

từ 1 đến N). Lúc này dãy lệnh để tính i! được gọi là 1 chương trình con.

Vậy chương trình con là một dãy lệnh mô tả một số thao tác nhất định và

có thể được thực hiện (được gọi) từ nhiều vị trí trong chương trình.

- Biến toàn cục (global variable): Còn được gọi là biến chung, là biến được

khai báo ở đầu chương trình, nó được sử dụng bên trong chương trình chính và

cả bên trong chương trình con.

- Biến cục bộ (local variable): Còn được gọi là biến riêng, là biến được khai báo

ở đầu chương trình con, và nó chỉ được sử dụng bên trong chương trình con đó.

- Tham số thực sự (actual parameter) là một tham số mà nó có thể là một biến

toàn cục, một biểu thức hoặc một giá trị số mà ta dùng chúng khi truyền giá trị

cho các tham số hình thức tương ứng của chương trình con.

- Tham số hình thức (formal parameter) Có 2 loại tham số hình thức: tham trị

và tham biến.

2.2. Phân loại chương trình con

Trong Turbo Pascal, có 2 dạng chương trình con:Thủ tục (PROCEDURE) và

Hàm (FUNCTION).

5/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

2.3. Cách viết và sử dụng chương trình con

Trong phần này ta chỉ dừng lại ở mức độ giúp học sinh biết cách viết và sử

dụng chương trình con và chỉ giới thiệu tham số hình thức, tham số thực sự mà

không đi sâu vào cách truyền tham số bằng tham trị và tham biến theo đúng như

“hướng dẫn thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học môn tin học, cấp THPT của

Bộ Giáo dục và Đào tạo”.

2.3.1. Cách viết và sử dụng thủ tục:

* Cách viết thủ tục (Cú pháp khai báo):

Được viết trong phần khai báo của chương trình, sau phần khai báo biến

PROCEDURE TênThủTục [(Danh sách tham số hình thức)]; {phần đầu}

[Các định nghĩa, khai báo hằng, khai báo biến]

{phần khai báo}

Begin

<Các câu lệnh xử lí> ;

{phần thân}

End;

Trong đó:

VD1: Procedure UCLN (a,b : Integer); {có 2 tham số cùng kiểu}

VD2: Procedure In_Tinh (x,y : Integer ; z : Real);

Đây là một thủ tục có tên In_TINH với 3 tham số hình thức x, y, z. Kiểu

của x và y là kiểu số nguyên integer còn kiểu của z là kiểu số thực real.

* Sử dụng thủ tục (Thực hiện thủ tục): Sau khi thủ tục đã được khai báo,

muốn sử dụng thủ tục đó thì phải thực hiện lời gọi thủ tục trong thân chương

trình. Lời gọi thủ tục được thực hiện như sau:

- Nếu thủ tục có tham số hình thức thì lời gọi thủ tục phải có tên thủ tục kèm

theo thao số thực sự:

……………;

TênThủTục (Danh sách tham số thực tế) ;

……………;

- Nếu thủ tục không có tham số hình thức thì lời gọi thủ tục chỉ có tên thủ tục:

……………;

TênThủTục ;

……………;

6/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

* Ví dụ: (Tôi xin đề xuất một ví dụ hết sức đơn giản mà các em đã viết rất

thành thạo khi không dùng chương trình con)

Viết chương trình tính và in ra màn hình chu vi, diện tích hình chữ nhật có chiều

dài D, rộng R (D, R: nhập vào từ bàn phím).

Yêu cầu: có sử dụng thủ tục in ra chu vi và diện tích hình chữ nhật.

+ Ý tưởng:

Phần khai báo của chương trình: gồm

- Khai báo tên chương trình

- Khai báo thư viện (CRT nếu cần)

- Khai báo hằng: không có

- Khai báo biến: D, R

- Khai báo thủ tục in ra chu vi và diện tích:

• PROCEDURE Tên (Danh sách tham số: có 2 tham số đại diện chiều dài

và chiều rộng);

• Khai báo biến C, S để nhận kết quả chu vi và diện tích

• Thân: Tính chu vi

Tính diện tích

In chu vi và diện tích ra màn hình

Phần thân của chương trình:

- Nhập chiều dài và chiều rộng hình chữ nhật: D, R

- Thực hiện lời gọi thủ tục in chu vi và diện tích kèm theo danh sách tham số

thực tế là D và R.

+ Chương trình:

Program HCN;

Uses Crt;

Var D, R: Integer;

Procedure In_CV_Dtich (a, b : Integer) ;

Var C, S : Real ;

Begin

7/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

C := (a + b) * 2 ;

S := a * b ;

Writeln (‘Chu vi HCN la: ’ , C) ;

Writeln (‘Dien tich HCN la: ’, S) ;

End;

BEGIN

Write (‘Nhap chieu dai va chieu rong HCN vao: ’) ;

Readln (D,R) ;

In_CV_Dtich (D,R) ;

Readln

END.

→ Các biến toàn cục: D, R

Các biến cục bộ: C, S

Danh sách tham số hình thức: a, b

Danh sách tham số thực sự: D, R

2.3.2. Cách viết và sử dụng hàm

* Cách viết thủ tục (Cú pháp khai báo):

Được viết trong phần khai báo của chương trình, sau phần khai báo biến

FUNCTION TênHàm [(Danh sách tham số hình thức)] : <Kiểu dữ liệu>;

[Các định nghĩa, khai báo hằng, khai báo biến]

Begin

{phần khai báo}

[<Các câu lệnh xử lí>] ;

TênHàm := <Biểu thức> ;

[<Các câu lệnh xử lí>] ;

End;

{Bắt buộc có}

Trong đó:

- <Kiểu dữ liệu>: Là kiểu dữ liệu của giá trị trả về cho TênHàm (Có thể là Real,

integer, bolean, char, …)

- Phần thân của hàm bắt buộc phải có câu lệnh gán TenHam := <biểu thức> ;

8/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

- Kiểu dữ liệu của giá trị biểu thức phải trùng với kiểu khao báo cho TenHam.

* Sử dụng hàm (Thực hiện hàm): Sau khi hàm đã được khai báo, muốn sử

dụng hàm đó thì phải thực hiện lời gọi hàm trong thân chương trình.

* Ví dụ: (Với ví dụ hoàn toàn giống phần thủ tục nhưng bây giờ yêu cầu sử

dụng hàm)

Viết chương trình tính và in ra màn hình chu vi, diện tích hình chữ nhật có chiều

dài D, rộng R (D, R: nhập vào từ bàn phím).

Yêu cầu: có sử dụng hàm tính chu vi và hàm tính diện tích hình chữ nhật.

+ Ý tưởng: Vì có 2 giá trị trả về là chu vi và diện tích nên ta phải khai báo 2

hàm nhận 2 giá trị đó.

Phần khai báo của chương trình: gồm

- Khai báo tên chương trình

- Khai báo thư viện (CRT nếu cần)

- Khai báo hằng: không có

- Khai báo biến: D, R

- Khai báo hàm tính chu vi:

• Phần đầu: FUNCTION CV (a,b : Integer) : Real;

• Khai báo biến: không có vì kết quả chu vi được trả về qua tên hàm CV

• Thân: Chỉ có câu lệnh gán CV : = (a + b) * 2; để lấy kết quả chu vi

- Khai báo hàm tính diện tích:

• Phần đầu: FUNCTION DT (a,b : Integer) : Real;

• Khai báo biến: không có vì kết quả diện tích được trả về qua tên hàm DT

• Thân: Chỉ có câu lệnh gán DT : = a * b; để lấy kết quả diện tích

Phần thân của chương trình:

- Nhập chiều dài và chiều rộng hình chữ nhật: D, R

- Thực hiện in chu vi và diện tích (2 hàm đóng vai trò như 2 biến trong câu

lệnh in ra màn hình nhưng lưu ý nhớ truyền tham số thực sự cho chúng)

+ Chương trình:

Program HCN;

Uses Crt;

9/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

Var D, R: Integer;

Function CV (a, b : Integer) : Real ;

Begin

CV := (a + b) * 2 ;

End;

Function DT (a, b : Integer) : Real ;

Begin

DT := a * b ;

End;

BEGIN

Write (‘Nhap chieu dai va chieu rong HCN vao: ’) ;

Readln (D,R) ;

Writeln (‘Chu vi HCN la: ’ , CV (D,R)) ;

Writeln (‘Dien tich HCN la: ’, DT (D,R)) ;

Readln

END.

→ Các biến toàn cục: D, R

Các biến cục bộ: không có

Danh sách tham số hình thức: a, b

Danh sách tham số thực sự: D, R

Lưu ý: Các tham số hình thức cũng có thể được xem như là các biến cục bộ.

3. VẬN DỤNG KỸ THUẬT MẢNH GHÉP KHI GIẢNG DẠY CHƯƠNG

TRÌNH CON

3.1. Giải quyết vấn đề: Khai báo chương trình con, thực hiện chương trình

con, biến cục bộ, biến toàn cục, tham số hình thức, tham số thực sự.

* Vòng 1: Thành lập các nhóm chuyên sâu

Trong phần này, giáo viên giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm “chuyên sâu” tìm

hiểu kĩ một nội dung.

Giáo viên chia lớp làm 6 nhóm:

- Nhóm 1: Tìm hiểu biến cục bộ, biến toàn cục.

- Nhóm 2: Tìm hiểu tham số hình thức, tham số thực sự.

10/22

Sử dụng kỹ thuật mảnh ghép trong dạy học chương trình con

- Nhóm 3: Tìm hiểu các viết hàm (Cách khai báo hàm).

- Nhóm 4: Tìm hiểu cách viết thủ tục (Cách khai báo thủ tục).

- Nhóm 5: Tìm hiểu cách thực hiện hàm (cách sử dụng hàm).

- Nhóm 6: Tìm hiểu cách thực hiện thủ tục (cách sử dụng thủ tục).

Các nhóm thực hiện nhiệm vụ được giao, tìm hiểu thảo luận đảm bảo

mỗi thành viên trong nhóm phải nắm chắc nội dung nhóm mình được giao

nhiệm vụ để trình bày trong nhóm mới - nhóm mảnh ghép ở vòng 2. Như vậy

vai trò của cá nhân trong nhóm không chỉ hoàn thành nhiệm vụ hoạt động cá

nhân mà còn phải trình bày truyền đạt lại kết quả và thực hiện tiếp nhiệm vụ ở

mức độ cao hơn.

► Kiến thức cần đạt được của nhóm 1: Hiểu và nhận biết được biến toàn cục và

biến cục bộ.

► Kiến thức cần đạt được của nhóm 2: Hiểu và nhận biết được tham số thực sự

và tham số hình thức.Có 2 loại tham số hình thức: tham trị và tham biến.

► Kiến thức cần đạt được của nhóm 3:

Cách viết hàm (Cú pháp khai báo):

Được viết trong phần khai báo của chương trình, sau phần khai báo biến

FUNCTION TênHàm [(Danh sách tham số hình thức)] : <Kiểu dữ liệu>;

[Các định nghĩa, khai báo hằng, khai báo biến]

Begin

{phần khai báo}

[<Các câu lệnh xử lí>] ;

TênHàm := <Biểu thức> ;

{Bắt buộc có}

[<Các câu lệnh xử lí>] ;

End;

► Kiến thức cần đạt được của nhóm 4:

Cách viết thủ tục (Cú pháp khai báo):

Được viết trong phần khai báo của chương trình, sau phần khai báo biến

PROCEDURE TênThủTục [(Danh sách tham số hình thức)]; {phần đầu}

[Các định nghĩa, khai báo hằng, khai báo biến]

{phần khai báo}

Begin

<Các câu lệnh xử lí> ;

{phần thân}

End;

11/22