SKKN Rèn kĩ năng Đổi đơn vị đo diện tích cho học sinh lớp 5

1

BÁO CÁO SÁNG KIẾN

I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN:

- Điều 2 của luật phổ cập giáo dục tiểu học đã xác định: Bậc tiểu học là

bậc học đầu tiên, bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân. Bậc tiểu học

đã tạo ra những cơ sở ban đầu rất cơ bản và bền vững cho các em tiếp tục học

các bậc học trên. Nội dung giảng dạy của tiểu học luôn gắn liền với thực tiễn,

phục vụ thiết thực cho cuộc sống, không chỉ thế mà mỗi môn học ở tiểu học đều

góp phần vào việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh.

Học tập phải được gắn liền với thực tiễn, phục vụ thiết thực cho cuộc

sống.Trong các môn học ở bậc tiểu học, môn Toán là một trong những môn có

vị trí rất quan trọng. Nó góp phần quan trọng trong việc rèn luyện tư duy,

phương pháp giải quyết vấn đề. Kiến thức Toán được ứng dụng nhiều trong

cuộc sống, giúp học sinh nhận biết mối quan hệ về số lượng và hình dạng không

gian của thế giới hiện thực. Nó giúp gắn liền việc học tập với cuộc sống xung

quanh và hỗ trợ học sinh học tập tốt các môn học khác như Mĩ thuật, Kĩ thuật,…

Một trong nội dung toán học đáp ứng được mục đích trên đó là đơn vị đo

lường.Trong chương trình toán học ở Tiểu học, các kiến thức về Đổi đơn vị đo

diện tích gắn bó chặt chẽ với các kiến thức số học và hình học. Việc củng cố này

có tác dụng trở lại giúp nhận thức rõ hơn mối quan hệ giữa các đơn vị đo của đại

lượng làm cơ sở cho việc dạy học các phép tính trên số đo đại lượng. Việc

chuyển đổi các đơn vị đo đại lượng cũng góp phần củng cố nhận thức về số tự

nhiên, phân số, số thập phân theo chương trình toán Tiểu học.

Toán 5 có vị trí đặc biệt quan trọng trong chương trình toán Tiểu học. Nếu

coi Toán 4 là sự mở đầu thì Toán 5 là sự phát triển tiếp theo và ở mức cao hơn,

hoàn thiện hơn cả giai đoạn dạy học các nội dung cơ bản nhưng ở mức sâu hơn,

trừu tượng và khái quát hơn, tường minh hơn so với giai đoạn các lớp 1, 2, 3.

- Chính vì thế việc “ Rèn kĩ năng Đổi đơn vị đo diện tích cho học sinh lớp

5” trong chương trình toán Tiểu học nói chung và Toán 5 nói riêng rất quan trọng

bởi: “Đổi đơn vị đo diện tích cho học sinh lớp 5” được triển khai theo định

hướng tăng cường thực hành vận dụng, gắn liền với thực tiễn đời sống. Đó chính

là cầu nối giữa các kiến thức toán học với thực tế đời sống, giúp học sinh thấy

được ứng dụng thực tiễn của toán học. Như vậy, Toán 5 sẽ giúp các em đạt được

những mục tiêu dạy học toán không chỉ ở Toán 5 mà toàn cấp Tiểu học.

2

Tuy nhiên, đại lượng là một khái niệm trừu tượng. Để nhận thức được

khái niệm đại lượng đòi hỏi học sinh phải có khả năng trừu tượng hoá, khái quát

hoá cao. Mà ở lứa tuổi tiểu học, hoạt động nhận thức chủ yếu dựa vào hình dạng

bên ngoài, chưa nhận thức rõ thuộc tính đặc trưng của sự vật. Do đó học sinh rất

khó khăn trong việc nhận thức đại lượng. Thực tế trong quá trình giảng dạy

nhiều năm ở lớp 5, tôi nhận thấy: loại bài tập Đổi các đơn vị đo diện tích có đầy

đủ các dạng: Đổi từ đơn vị nhỏ sang đơn vị lớn và ngược lại, rồi đổi từ danh số

đơn sang danh số phức và ngược lại v.v…Trong từng dạng đó lại có nhiều dạng

nhỏ nên học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp thu và vận dụng thực hành.

Đặc biệt, học sinh lớp 5 đã là học sinh cuối cấp nên nội dung về đo lường trong

chương trình của các em khá nhiều, học sinh dễ bị rối, bị lúng túng nên kết quả

học tập chưa cao, dẫn đến các em mất tự tin, nhiều em có tâm lí sợ học nội dung

này. Vì vậy để nâng cao chất lượng dạy học và giúp học sinh hứng thú khi học

về Đổi các đơn vị đo diện tích, tôi chọn đề tài: “ Rèn kĩ năng Đổi đơn vị đo

diện tích cho học sinh lớp 5” để nghiên cứu.

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP:

1. MÔ TẢ GIẢI PHÁP TRƯỚC KHI TẠO RA SÁNG KIẾN:

1.1- Về dạy học “ Đổi đơn vị đo đại lượng trong Toán 5 ”:

* Thuận lợi:

- Giáo viên được tập huấn chương trình thay sách giáo khoa đầy đủ.

- Nội dung, PPDH có tính khả thi- phát huy được tính tích cực chủ động,

sáng tạo của học sinh.

- Kiến thức, kỹ năng cơ bản thiết thực, phù hợp với trình độ và điều kiện học

tập của học sinh; thuận lợi cho việc giảng dạy của giáo viên, học sinh dễ tiếp thu

bài.

- Điều kiện phục vụ cho việc dạy- học ngày càng được nâng cao; các trang

thiết bị, đồ dùng dạy học ngày càng hiện đại có tác dụng phát huy được tính tích

cực, gây được hứng thú học tập cho học sinh.

- Trong mấy năm học gần đây, Bộ Giáo dục - Đào tạo đã đẩy mạnh đổi mới

phương pháp dạy học, lấy học sinh làm trung tâm, áp dụng phương pháp Bàn tay

nặn Bột, tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo, ứng dụng… Đây là cơ sở, là

tiền đề giúp giáo viên thiết kế các hình thức tổ chức dạy học khác nhau nhằm tạo

cho học sinh cơ hội được tự mình trải nghiệm, tự mình thao tác với các đồ dùng

trực quan, tự mình kiểm nghiệm được kiến thức đã học bằng thực tế. Từ đó, kích

3

thích sự hứng thú học tập của học sinh, giúp các em tự tin, say mê hơn trong học

tập.

* Khó khăn:

• Về phía giáo viên:

- Trong dạy học một số giáo viên chưa chú ý, tập trung vào rèn kỹ năng cho

học sinh. Việc truyền đạt kiến thức của giáo viên đến học sinh vẫn còn theo một

khuôn mẫu nên học sinh tiếp nhận kiến thức còn thụ động.

• Về phía học sinh:

- Học sinh tiếp thu bài còn chưa nhanh, hiệu quả học tập chưa cao.

Thể hiện: Với các bài tập có nội dung về đổi đơn vị đo diện tích trong sách

giáo khoa cũng như trong các đề kiểm tra định kì thường có một đến hai câu

thuộc tuyến kiến thức này, vẫn còn nhiều học sinh làm chưa đúng. Do các em

không hiểu bản chất của bài tập nên trong quá trình làm bài thường hay đổi

nhầm, đổi sai.

1.2.Về việc dạy- học đổi đơn vị đo diện tích ở đơn vị cơ sở:

Qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy lớp 5, qua dự giờ và trao đổi chuyên

môn với đồng nghiệp, trò chuyện, phỏng vấn học sinh, tôi nhận thấy rằng:

- Khả năng ghi nhớ của nhiều học sinh ở mức độ yếu, trong khi đó các em

phải học về tất cả các đơn vị đo lường của chương trình cuối cấp, trong quá trình

lên lớp, cho dù giáo viên đã cố gắng giúp học sinh nắm các kiến thức có liên

quan như tên gọi, thứ tự vị trí của từng đơn vị đo và mối quan hệ giữa chúng,

song chỉ sang những tiết học sau là học sinh lại quên ngay.

- Không những thế các bài tập về chuyển đổi đơn vị đo lường lại rất

phong phú và đa dạng như: Đổi đơn vị đo dộ dài, đổi đơn vị đo diện tích, đổi

đơn vị đo thể tích, đổi đơn vị đo khối lượng…Trong đó lại có đổi từ đơn vị lớn

sang đơn vị nhỏ, đơn vị nhỏ sang đơn vị lớn, từ danh số đơn sang danh số đơn,

từ dang số đơn sang danh số phức; có liên qua cả số tự nhiên, phân số và số thập

phân. Vì thế nên học sinh có nhớ thì cũng lẫn lộn giữa đơn vị này với đơn vị kia,

giữa dạng này với dạng khác.

- Một hạn chế nữa cũng gây không ít khó khăn trong việc rèn kĩ năng

chuyển đổi đơn vị đo lường cho học sinh, đó là: các em thường không xác định

được dạng bài tập cần làm( từ lớn ra nhỏ hay từ nhỏ ra lớn,..); hoặc không nghĩ

đến việc sử dụng cách giải chung của dạng đó để chuyển đổi. Đặc biệt hơn nữa

là các em thường tách rời phần lí thuyết với thực hành. Chẳng hạn như: các em

4

vẫn biết 2 đơn vị đo độ dài liền kề hơn kém nhau 10 lần còn 2 đơn vị đo diện

tích liền kề hơn kém nhau 100 lần nhưng khi thực hành đổi các em lại thường

hay nhẫm lẫn.

Kinh nghiệm còn cho tôi thấy: nếu rèn học sinh đơn thuần bằng thuật ngữ

toán học (dạng quy tắc, định nghĩa) thì rất khó. Phải rèn học sinh thông qua các

“mẹo vặt” và ngôn ngữ đời thường thì sẽ mang lại hiệu quả rất cao. Đặc biệt

phải kích thích được hứng thú học tập của các em, tạo cơ hội cho các em được

tự làm, tự trải nghiệm sáng tạo để tìm ra kiến thức và được kiểm nghiệm kiến

thức đó bằng thực tế. Điều này sẽ được tôi minh hoạ ở nội dung của phần tiếp

theo.

*Khảo sát thực tế:

Rút kinh nghiệm qua nhiều năm giảng dạy lớp 5, ngay từ đầu năm học

2013-2014, qua 1 tháng theo dõi, tôi tiến hành ra đề khảo sát có nội dung liên

quan đến đổi đơn vị đo diện tích . Tiến hành cho HS làm các bài kiểm tra theo

từng dạng bài cụ thể. Sau khi kiểm tra 1 cách ngẫu nhiên, khách quan rồi chấm

bài, tổng hợp và phân loại , tôi đã thu được kết quả khảo sát như sau:

Không nắm

Lẫn lộn đơn

vị đo diện

tích với đơn

vị đo độ dài

Nhầm lẫn

chắc mối

quan hệ giữa

các đơn vị

đo

cách đổi

giữa các

dạng bài

Tổng

số

bài

Đổi thành

thạo

Đổi khá

thành thạo

Dạng bài đổi đơn vị đo

diện tích

kiểm

tra

25

Số

bài

Số

bài

Tỉ lệ

bài

Tỉ lệ

bài

Tỉ lệ

bài

Tỉ lệ

20%

12%

20%

Đổi từ đơn vị lớn sang

đơn vị nhỏ

Đổi từ đơn vị nhỏ sang

đơn vị lớn

Đổi từ 2 đơn vị đo sang 1

đơn vị đo

Đổi từ 1 đơn vị đo sang 2

đơn vị đo

6

24%

20%

16%

12%

10

8

40%

32%

40%

32%

1

2

3

4%

8%

3

5

6

12%

20%

24%

5

25

5

4

3

5

3

5

10

8

8%

12%

Với kết quả khảo sát như trên, tôi hết sức lo lắng, vì tỉ lệ học sinh đổi đơn

vị đo diện tích chưa thành thạo, còn nhầm lẫm cách đổi của các dạng bài còn rất

cao. Tuy nhiên với kinh nghiệm tích luỹ được qua giảng dạy của mình, tôi quyết

tâm đi tìm các nguyên nhân, phân tích để đưa ra các biện pháp rèn kĩ năng đổi

đơn vị đo diện tích cho học sinh một cách hiệu quả nhất.

Bằng khảo sát thông qua các đề kiểm tra tự luận, trắc nghiệm, trao đổi với

các giáo viên dạy giỏi và đặc biệt là trò chuyện với học sinh về hứng thú và khó

khăn gặp phải khi học về đổi đơn vị đo diện tích, qua phân tích tôi thấy: việc

học sinh chưa có kĩ năng đổi đơn vị đo diện tích là do 1 số nguyên nhân sau:

5

* Nguyên nhân:

• Về giáo viên:

- Mặc dù đã được tiếp cận với việc đổi mới phương pháp nhưng việc nắm

bắt, vận dụng phương pháp dạy học mới của một số giáo viên vẫn còn gặp khó

khăn.

- Giáo viên chưa đầu tư thực sự vào việc nghiên cứu sâu bài giảng, lập kế

hoạch bài dạy chi tiết, còn phụ thuộc khá nhiều vào tài liệu hướng dẫn. Nhiều

giáo viên vẫn lúng túng trong việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm sáng tạo,

ứng dụng cho học sinh để tạo cơ hội cho học sinh tự làm việc, tự trải nghiệm kiến

thức; GV chưa dự kiến được những sai lầm học sinh thường gặp.

- Là tuyến kiến thức khó dạy nên chưa được một số giáo viên chú trọng và

quan tâm.

- Ngại sử dụng đồ dùng trực quan trong các tiết dạy, ít sử dụng công nghệ

thông tin để phục vụ cho giờ dạy đạt hiệu quả cao nhất.

• Về học sinh:

- Do vốn hiểu biết, khả năng tư duy liên hệ thực tiễn còn hạn chế. Chú ý

của học sinh chủ yếu là chú ý không có chủ định nên hay để ý đến cái mới lạ, cái

trước mắt hơn cái cần quan sát. Tư duy chủ yếu là tư duy cụ thể còn tư duy trừu

tượng mới đang dần dần hình thành nên học sinh rất khó hiểu được bản chất của

phép đo đại lượng.

- Một số đại lượng khó mô tả bằng trực quan nên học sinh khó nhận thức

được.

- Nắm bắt kiến thức, hình thành kỹ năng chậm. Trong thực hành còn hay

nhầm lẫn do không nắm vững kiến thức: nhầm lẫn giữa đơn vị đo diện tích với

đơn vị đo độ dài và đơn vị đo thể tích; chưa nắm chắc mối quan hệ giữa các đơn

vị đo trong bảng đơn vị đo diện tích; do kĩ năng tính toán chưa thành thạo hoặc

thiếu cẩn thận khi viết số nên dẫn đến sai kết quả đổi.

- Nhiều học sinh chưa thực sự thích học tuyến kiến thức này, không ít em

sợ học Toán, coi việc Đổi đơn vị đo là một công việc vất vả, căng thẳng. Sở dĩ

như vậy là vì hứng thú học tập của học sinh còn hạn chế, các em chưa thấy được

tính ứng dụng của tuyến kiến thức này vào thực tế cuộc sống hàng ngày.

- Một số em học sinh có khả năng nhận thức từ trung bình trở xuống: chưa

nắm vững kiến thức hình học ở lớp 1, 2, 3 nên khi lên lớp 5 sẽ càng khó khăn

hơn trong việc tiếp thu Toán có nội dung hình học và đo lường.

6

Từ thực trạng trên, để nâng cao hiệu quả đổi đơn vị đo diện tích và tăng

cường hứng thú học tập Toán cho học sinh, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài: “ Rèn

kĩ năng Đổi đơn vị đo diện tích cho học sinh lớp 5”.

2. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SAU KHI CÓ SÁNG KIẾN:

A .BIỆN PHÁP CHUNG:

Như chúng ta đã biết, các dạng bài tập về đơn vị đo lường ở lớp 5 được

sắp xếp từ đơn giản đến phức tạp. Vì vậy, muốn nâng cao chất lượng đổi đơn vị

đo diện tích cho học sinh trước hết giáo viên phải làm được những việc sau:

1- Tạo bước đà chuẩn bị để HS sẵn sàng và dễ dàng nắm bắt

các kĩ năng đổi đơn vị đo diện tích:

i. Khơi gợi được ngọn lửa đam mê học tập ở học sinh để các em không

còn tâm lí sợ học về Đổi đơn vị đo diện tích nữa.

Giáo viên giúp HS thay đổi tâm thế học tập từ lắng nghe thụ động sang chủ

động.

Muốn vậy, người giáo viên cần cần đồng cảm với những khó khăn, vướng

mắc hoặc sai lầm của các em; không chê trách mà giúp đỡ, động viên, khích lệ.

Bởi vì học trò cần 1 người thầy biết cách truyền cảm hứng. Nếu người thầy

không tạo được cho học sinh ham muốn học tập thì việc dạy học cũng chỉ như

việc đập búa trên sặt nguội mà thôi.

Mà muốn kích thích được hứng thú học tập của học sinh thì người thầy phải

biết cách tổ chức cho các em tự trải nghiệm thực tế thông qua hoạt động cá

nhân( hoặc theo nhóm); hoạt động trên mô hình hình học và thực hành… Đồng

thời, chú trọng tới việc tổ chức các trò chơi học tập mang tính trí tuệ, trò chơi xử

lý tình huống trong học tập và trong cuộc sống tạo cho các em niềm say mê, tự

tin, hứng thú trong học tập. Điều này phù hợp với quy luật nhận thức của con

người: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng lại

trở về thực tiễn. Qua đó, học sinh thấy được sự hấp dẫn và ý nghĩa thiết thực của

môn Toán đối với bản thân.

7

HS đang cắt ghép 2 hình tam giác bằng nhau thành hình chữ nhật để xây

dựng công thức tính Diện tích hình tam giác.

HS thực hành đo chiều cao của cây cảnh trong góc Môi trường.

8

HS thực hành đo chiều dài, chiều rộng, chiều cao của cái bàn học ở lớp

HS thực hành đo đạc để tính chu vi, diện tích của các bồn cây.

9

HS thực hành về đo diện tích, thể tích khi làm các sản phẩm tái chế.

Tổ chức cho HS tiếp cận với công nghệ giáo dục STEM.

ii. Giúp học sinh củng cố lại những kiến thức có liên quan mà bị

hổng:

Tổ chức cho học sinh ôn lại lại những kiến thức có liên quan mà bị hổng

từ lớp dưới như khái niệm, biểu tượng, cách tính: độ dài, chu vi, diện tích...để

tạo nền móng cho việc rèn kĩ năng đổi đơn vị đo diện tích ở lớp 5 được thực sự

vững chắc. Bởi vì nếu các em còn lơ mơ về các khái niệm có liên quan thì cho

dù có hướng dẫn cho HS các kĩ năng đổi thì cũng chỉ như việc xây lâu đài trên

cát. Có thể HS đổi đúng nhưng cũng chỉ là theo lối học vẹt mà không hiểu được

10

bản chất và cũng không biết tại sao lại đổi như thế.

* Giúp học sinh củng cố biểu tượng về diện tích để biết so sánh diện

tích và đổi đơn vị đo diện tích:

- Chẳng hạn, giúp HS biết so sánh diện tích hai hình khác nhau:

HS cắt 1 hình tròn màu vàng, 1 hình chữ nhật màu xanh rồi đặt hình chữ

nhật lên hình tròn( như hình vẽ sau). HS quan sát được hình chữ nhật nằm hoàn

toàn trong hình tròn và rút ra kết luận: Diện tích hình chữ nhật bé hơn diện tích

hình tròn.

- Dùng đồ dùng trực quan sinh động để học sinh có biểu tượng về 1cm²,

1 dm², 1m²:

+ Cho học sinh dùng 2 tờ giấy thủ công có màu khác nhau để tự cắt:

• 1 hình vuông có cạnh 1 cm để được 1 hình vuông có diện tích 1cm²(ứng

1 ô vuông trong tờ giấy thủ công),

• 1 hình vuông có cạnh 1dm ( tức 10 cm) để được 1 hình vuông có diện

tích 1dm²(ứng với 100 ô vuông trong tờ giấy thủ công), để có biểu

tượng về 1cm², 1dm², dễ dàng so sánh được: 1dm²= 100cm²

1cm²

1dm²

11

1dm²= 100cm²

+ GV tổ chức cho các em tự cắt được 1 miếng bạt có diện tích 1 m²:

Cho học sinh đặt hình vuông có diện tích 1dm²vào góc của miếng bạt rồi

dùng bút màu kẻ theo mép hình vuông đó, cứ làm như vậy cho đến khi đo hết

diện tích của miếng bạt. Qua đó học sinh có thể nhận ra: 1m²= 100dm²

- Tổ chức cho học sinh ứng dụng kiến thức về diện tích và đo diện tích

vào thực tiễn cuộc sống thông qua hoạt động thực hành trải nghiệm sáng

tạo để giúp HS phân biệt được diện tích với chu vi

* Giúp học sinh phân biệt được chu vi và diện tích.

Ví dụ : Hãy cho biết phát biểu sau đây của một học sinh là đúng hay sai và

giải thích tại sao ?

Một hình vuông có cạnh dài 4cm, một học sinh phát hiện một điều thú vị:

- Chu vi của hình vuông: 4 x 4 =16.

- Diện tích của hình vuông: 4 x 4 = 16.

- Học sinh đó kết luận: Hình vuông này có chu vi bằng diện tích.

- Sau khi tổ chức cho học sinh được tự do trao đổi, tranh luận tôi chỉ rõ cho

các em thấy chu vi là đại lượng độ dài, còn diện tích là đại lượng diện tích,

hai đại lượng này không thể so sánh được với nhau để giúp các em nhận ra

phát biểu đó là sai.

- Mặt khác, tôi cũng giúp các em hiểu rõ phép đo mỗi đại lượng.

- Để đo chu vi hình vuông này, ta lấy đơn vị đo độ dài 1cm (đoạn thẳng có

độ dài 1cm) và đặt dọc theo một cạnh, được 4 đơn vị độ dài ; vì hình

vuông có 4 cạnh bằng nhau nên tổng độ dài của 4 cạnh xác định bằng phép