SKKN Phương pháp dạy kiến thức giải phẫu hình thái môn Sinh học 8

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

MÃ SKKN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ph-¬ng ph¸p d¹y

kiÕn thøc gi¶i phÉu h×nh th¸i

m«n sinh häc 8

Lĩnh vực: Sinh học

Cấp học: Trung học cơ sở

Năm học 2016-2017

Lêi nãi ®Çu

N-íc ta ®ang b-íc ®Çu vµo mét thÕ míi víi nÒn c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸

më ®Çu cho thËp kØ míi vµ thÕ kØ míi ®åi hái con ng-êi th«ng minh s¸ng t¹o vµ

n¨ng ®éng ®Ó lµm chñ ®Êt n-íc. V× thÕ mµ sù nghiÖp gi¸o dôc hiÖn nay ®-îc coi

lµ “ Quèc s¸ch hµng ®Çu”.§µo t¹o nh©n tµi cho ®Êt n-íc. §iÒu nµy kh»ng ®Þnh

rÊt râ vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña ng-êi gi¸o viªn, ®Æc biÖt lµ ng-êi gi¸o viªn THCS.

Trong bèi c¶nh hiÖn nay ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®ang nç lùc ®æi míi

ph-¬ng ph¸p d¹y häc theo h-íng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña

häc sinh trong ho¹t ®éng häc tËp nh»m phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i. VÊn ®Ò

nµy ®· ®Æt ra yªu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi gi¸o viªn THCS lµ ph¶i ®æi míi c¸ch d¹y:

Gi¸o viªn chØ lµ ng-êi h-íng dÉn chØ ®¹o ®iÒu khiÓn häc sinh ®i t×m kiÕn thøc

míi, vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy häc sinh ph¶i lµ

ng-êi tù gi¸c, chñ ®éng, t×m tßi, ph¸t hiÖn c¸c kiÕn thøc míi mét c¸ch linh ho¹t,

s¸ng t¹o vµo thùc tiÔn cuéc sèng th«ng qua sù dÉn d¾t ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn

trong tiÕt d¹y. Do vËy viÖc lùa chän ph-¬ng ph¸p d¹y häc sao cho phï hîp víi

kiÓu bµi vµ phï hîp víi ®èi t-îng häc sinh lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng, ®ã còng

lµ mét thñ thuËt s- ph¹m cña ng-êi gi¸o viªn. NhËn thøc ®-îc ®iÒu ®ã t«i m¹nh

d¹n t×m hiÓu vµ nghiªn cøu ®Ò tµi “Ph-¬ng ph¸p d¹y kiÕn thøc giải phÉu h×nh

th¸i m«n sinh häc 8” mµ t«i ®· ¸p dông vµ theo dâi nhiÒu n¨m t¹i tr-êng THCS

Khương Mai n¬i t«i ®ang c«ng t¸c.

PhÇn I: nh÷ng vÊn ®Ò chung

I. LÝ do chän ®Ò tµi.

1. C¬ së lÝ luËn.

§Ó thùc hiÖn tèt nghÞ quyÕt trung -¬ng II kho¸ VII & nghÞ quyÕt trung -¬ng

II kho¸ VIII th¸ng 12/ 1996 vÒ viÖc ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc víi môc ®Ých:

ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh:

- Båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc.

- RÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµothùc tiÔn.

- T¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m ®ªm l¹i niÒm vui høng thó häc tËp cho häc sinh.

Qua viÖc thùc hiÖn thay s¸ch gi¸o khoa c¸c líp khèi THCS lµ mét b-íc

ngoÆt, b-íc tiÕn míi trong c«ng cuéc ®æi míi nÒn gi¸o dôc n-íc ta, nh»m n©ng

cao chÊt l-îng gi¸o dôc toµn diÖn. Muèn vËy ®ßi hái ng-êi thÇy ph¶i ®æi míi

ph-¬ng ph¸p d¹y häc cho phï hîp víi nhu cÇu ®æi míi gi¸o dôc. §Ó gãp phÇn

thùc hiÖn môc tiªu “§µo t¹o häc sinh thµnh nh÷ng con ng-êi n¨ng ®éng, ®éc lËp,

s¸ng t¹o tiÕp thu ®-îc nh÷ng tri thøc khoa häc, kÜ thuËt hiÖn ®¹i, biÕt vËn dông

t×m ra c¸c gi¶i ph¸p hîp lÝ cho vÊn ®Ò trong cuéc sèng cña b¶n th©n & cña x·

héi”. Bé m«n sinh häc còng nh- c¸c bé m«n kh¸c ë THCS ®ang cè g¾ng ®æi míi

ph-¬ng ph¸p d¹y häc.

Th«ng qua c¸c giê d¹y hoÆc khi tiÕp xóc víi häc sinh trong c¸c buæi trß

truyÖn t«i thÊy häc sinh ®a sè ham häc hái thÝch tù m×nh t×m ra ®iÒu míi l¹ hay

khi tr¶ lêi t×m ra ®-îckiÕn thøc míi c¸c em rÊt vui s-íng, niÒm vui s-íng Êy thÓ

hiÖn trªn khu«n mÆt ®Çy tù hµo cña c¸c em. §äc ®-îc suy nghÜ ®ã cña c¸c em,

trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, ®Æc biÖt lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y t«i ®· kh«ng ngõng

t×m tßi c¶i tiÕn ph-¬ng ph¸p d¹y häc. Mét trong nh÷ng ph-¬ng ph¸p mµ t«i c¶m

thÊy t©m ®¾c vµ ®em l¹i kÕt qu¶ b-íc ®Çu lµ: “Ph-¬ng ph¸p d¹y kiÕn thøc h×nh

th¸i gi¶i phÉu”. Qua c¸c giê d¹y ¸p dông ph-¬ng ph¸p nµy bé m«n sinh häc nãi

chung vµ m«n sinh häc 8 nãi riªng, t«i ®-îc ®¹i ®a sè häc sinh ñng hé ®· t¹o

®-îc niÒm vui, niÒm say mª, høng thó häc tËp cho c¸c em. Th«ng qua viÖc c¶i

tiÕn nµy gióp c¸c em tù häc tù chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc.

2. C¬ së thùc tiÔn.

Qua nhiÒu n¨m thùc tÕ gi¶ng d¹y ®iÒu mµ t«i tr¨n trë lµ lµm thÕ nµo ®Ó häc

sinh tiÕp cËn víi bé m«n gi¶i phÉu sinh lý ng-êi vµ vÖ sinh. §Ó tõ ®ã cã sù yªu

thÝch say mª m«n häc.

Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu tiªn t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y vµ nhËn thÊy trong mét

líp tØ lÖ häc sinh yªu thÝch m«n häc cßn Ýt chÝnh v× vËy ¶nh h-ëng rÊt lín tíi kÕt

qu¶ häc tËp cuèi n¨m cña häc sinh.

Cã thÓ dÉn ra vÝ dô nh- sau vÒ kÕt qu¶ tæng kÕt cuèi n¨m häc sinh líp 9 n¨m

häc 2015-2016 nh- sau:

- Tæng sè häc sinh 66

+ Lo¹i giái : 13/66 = 19,7%

+ Lo¹i kh¸ : 25 /66 = 37,9%

+ Lo¹i TB : 28/66 = 42,42%

+ Lo¹i yÕu : 4/66 = 6,06%

Qua gi¶ng d¹y t«i thÊy nguyªn nh©n dÉn tíi kÕt qu¶ nãi trªn tr-íc hÕt lµ

häc sinh ch-a ch¨m chØ häc tËp, ch-a cã c¸ch häc bé m«n cho phï hîp, vËy lµm

thÕ nµo ®Ó häc sinh hiÓu bµi, nhí kiÕn thøc s©u s¾c vµ vËn dông kiÕn thøc ®ã lµ

®iÒu theo t«i nghÜ mçi gi¸o viªn ph¶i ®Æt lªn hµng ®Çu.

§èi víi tiÕt d¹y vÒ gi¶i phÉu h×nh th¸i gi¸o viªn cã thÓ ¸p dông nhiÒu ph-¬ng

ph¸p kh¸c nhau.

Sau khi xem xÐt c©n nh¾c, dùa vµo c¬ së nªu trªn, t«i quyÕt ®Þnh ph-¬ng ph¸p

cÇn lùa chän ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ vµ chÊt l-îng cao trong d¹y häc sinh häc 8 ë tr-îng

THCS lµ: Nhãm ph-¬ng ph¸p trùc quan , ph-¬ng ph¸p thùc hµnh ®i theo con

®-êng t×m tßi nghiªn cøu, tá ra cã nhiÒu -u thÕ trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu ®µo

t¹o vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m sinh lÝ løa tuæi nµy (13-14 tuæi). §ång thêi

còng thÓ hiÖn ®-îc ph-¬ng ph¸p ®Æc thï cña bé m«n, nhÊt lµ kinh nghiÖm sèng

cßn Ýt vèn hiÓu biÕt cßn nghÌo nµn, c¸c biÓu t-îng tÝch luü cßn h¹n chÕ c¸c em

cßn n¨ng vÒ t- duy h×nh t-îng cô thÓ, t- duy theo thùc nghiÖm th× viÖc x©y dùng

c¸c kh¸i niÖm ®ßi hái ph¶i lÊy “trùc quan” (c¸c ph-¬ng tiÖn trùc quan) lµm ®iÓm

tùa.

C¸c ph-¬ng ph¸p nµy ph¸t huy ®-îc tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o

d-íi sù tæ chøc vµ chØ ®¹o cña gi¸o viªn, kiÕn thøc thu nhËn ®-îc sÏ trë thµnh tµi

s¶n riªng cña c¸c em. V× vËy c¸c em hiÓu bµi s©u h¬n, n¾m kiÕn thøc ch¾c h¬n.

Trong tr-êng hîp nµy c¸c ph-¬ng ph¸p ®· gãp phÇn ph¸t triÓn t- duy rÌn kÜ

n¨ng cho häc sinh, cho c¸c em tËp d-ît, lµm quen víi c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn

cøu nãi riªng, ph-¬ng ph¸p nhËn thøc nãi chung, ®Æc biÖt lµ kÕt hîp víi c¸c yÕu

tè nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

Bªn c¹nh quan s¸t vµ lµm thÝ nghiÖm ®-îc sö dông trong nhãm ph-¬ng ph¸p

trùc quan vµ thùc hµnh th× ph-¬ng ph¸p ®µm tho¹i t×m tßi trong nhãm ph-¬ng

ph¸p dïng lêi còng ®-îc vËn dông phæ biÕn trong d¹y häc sinh häc 8.

II. Môc ®Ých nghiªn cøu.

Gióp cho gi¸o viªn & häc sinh cã ph-¬ng ph¸p d¹y häc cho phï hîp víi

ph-¬ng ph¸p ®æi míi d¹y vµ häc cña bé gi¸o dôc ®· ban hµnh thùc hiÖn trªn

ph¹m vi c¶ n-íc.

III. §èi t-îng vµ nhiÖm vô nghiªn cøu.

§èi t-îng lµ häc sinh líp 8 thêi gian thùc hiÖn tõ th¸ng 10 n¨m 2003 trong

m«n sinh häc.

NhiÖm vô nghiªn cøu: ph-¬ng ph¸p d¹y bµi kiÕn thøc h×nh th¸i gi¶i phÉu

m«n sinh häc 8.

IV. ph-¬ng ph¸p vµ tµi liÖu nghiªn cøu.

1. Ph-¬ng ph¸p.

- T×m hiÓu tµi liÖu.

- To¹ ®µm trao ®æi víi gi¸o viªn trong tæ.

- Dù giê gi¸o viªn kh¸, giái häc tËp, rót kinh nghiªm.

- Tæng hîp vµ lùa chän viÕt.

2. Tµi liÖu nghiªn cøu.

- Ph-¬ng ph¸p d¹y kiÕn thøc gi¶i phÉu h×nh th¸i m«n sinh häc 8.

- Mét sè vÊn ®Ò ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc ë tr-êng THCS.

- SGK, SGV vµ mét sè tµi liÖu tham kh¶o kh¸c.

V. LÞch sö cña vÊn ®Ò.

§©y lµ mét trong nh÷ng néi dung ®-îc nhiÒu gi¸o viªn nghiªn cøu ë nh÷ng

møc ®é kh¸c nhau vµ hä còng ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Song viÖc thùc

hiÖn ®Ët ®-îc kÕt qu¶ nh- thÕ nµo tuú thuéc vµo tõng ng-êi gi¸o viªn.

B¶n th©n t«i kh«ng cã tham väng ®i s©u vµ nghiªn cøu tÊt c¶ ch-¬ng tr×nh

sinh häc c¸c khèi, líp mµ chØ b-íc ®Çu t×m hiÓu “ ph-¬ng ph¸p d¹y kiÕn thøc

gi¶i phÉu h×nh th¸i m«n sinh häc 8”

PhÇn II: Néi dung – ph-¬ng ph¸p

Ch-¬ng I: LÝ luËn chung

Ch-¬ng tr×nh sinh häc 8 nghiªn cøu vÒ gi¶i phÉu sinh lÝ ng-êi cã nhiÒu ®iÓm

gièng víi thó, v× ë thó cã nhiÒu ®Æc ®iÓm c©ó t¹o & ho¹t ®éng sinh lÝ t-¬ng ®ång

& gièng víi con ng-êi, do ®ã c¸c em dÔ t×m, dÔ quan s¸t vµ tiÕn hµnh thö

nghiÖm. ®ã lµ mét thuËn lîi cho c¶ gi¸o viªn & häc sinh trong ®æi míi c¸ch d¹y

häc & ®æi míi c¸ch häc.

Khi xem xÐt xong c¬ së ®Ó tiÕn hµnh ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc b»ng c¸c

ph-¬ng ph¸p tÝch cùc, t«i tiÕn hµnh t×m hiÓu & x¸c ®Þnh

1. §èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh .

Lóc nµy gi¸o viªn kh«ng cßn lµ ng-êi chØ truyÒn ®¹t tri thøc cho häc sinh mµ

cßn lµ ng-êi tæ chøc, h-íng dÉn häc sinh tù t×m tßi chiÕm lÜnh tri thøc m«n sinh

häc. Muèn ®¹t ®-îc nh- vËy bµi so¹n kh«ng chØ thiÕt kÕ c«ng viÖc cña thÇy mµ

chñ yÕu thiÕt kÕ ho¹t ®éng häc tËp cña trß ( nh- lµm thÝ nghiÖm, quan s¸t mÉu

vËt, thu thËp & xö lÝ sè liÖu, vÏ h×nh, lµm bµi tËp ... ). Khi lªn líp ng-êi thÇy ph¶i

lµ huÊn luyÖn viªn, giao nhiÖm vô h-íng dÉn häc sinh thùc hiªn c¸c ho¹t ®éng

häc tËp. Lóc nµy ng-êi thÇy chØ uèn n¾n khi häc sinh thùc sù gÆp khã kh¨n &

®ãng vai trß lµm träng tµi cho cuéc tranh luËn cña c¸c em.

Cßn ®èi víi häc sinh. §Ó häc sinh chñ ®éng vµ tÝch cùc tù lùc chiÕm lÜnh chi

thøc sinh häc c¸c em cÇn ph¶i ®¹t ®-îc.

-T¹o nhu cÇu nhËn thøc cã mong muèn t×m hiÓu c¸c hiÖn t-îng sinh häc.

-Tù lùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng häc tËp do gi¸o viªn h-íng dÉn.

-Cã ®iÒu kiÖn ®Ó béc lé kh¶ n¨ng tù nhËn thøc, tù b¶o vÖ ý thøc cña minh khi

tranh luËn.

-KhuyÕn khÝch nªu th¾c m¾c nªu t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ tham gia gi¶i quyÕt.

2. §èi víi néi dung.

Néi dung mçi tiÕt häc cÇn ®-îc lùa chän kÜ, tr¸nh tham lam ®Ó cã ®ñ thêi

gian cho häc sinh thùc hiÖn ho¹t ®éng häc tËp. Víi s¸ch gi¸o khoa ngµy nay dßi

hái gi¸o viªn cÇn biÕt chän läc kiÕn thøc ®Ó cã thÓ h-íng dÉn häc sinh c¸ch häc

tr¸nh tham lam hoÆc th«ng b¸o tri thøc mét c¸ch ®¬n thuÇn.

Ngoµi vë ghi t«i yªu cÇu häc sinh tham kh¶o mua c¸c s¸ch bµi tËp & cã vë bµi

tËp sinh häc nh»m t¨ng c-êng ho¹t ®éng tù lùc häc tËp cña häc sinh .

3. §èi víi ®å dïng häc tËp.

Trong d¹y häc sinh häc, ®å dïng häc tËp cã vai trß quan träng, nã võa lµ

nguån cung cÊp tri thøc võa lµ ph-¬ng tiÖn gióp häc sinh t×m tßi tri thøc míi. Do

®ã viÖc t¹o ra c¸ch häc tËp thÝch hîp cho c¸c tiÕt häc lµ nhiÖm vô quan träng cña

ng-êi thÇy. X¸c ®Þnh râ nh- vËy nªn t«i ®· lùa chän ®å dïng häc tËp lµ nh÷ng ®å

dïng dÔ kiÕm, dÔ sö dông, dÔ lµm ®Ó tõ ®ã cã thÓ nh©n nhanh ra sè l-îng lín

hoÆc h-íng dÉn häc sinh tù lµm ®-îc.

Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i thÊy mét trong nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc

®-îc chó ý trong qu¸ tr×nh c¶i tiÕn ®Ó t×m l¹i kÕt qu¶ cao trong d¹y c¸c ®¬n vÞ

kiÕn thøc h×nh th¸i gi¶i phÉu lµ quan s¸t tim tßi víi c¸c h×nh thøc:

• Mét lµ h×nh thøc häc tËp c¸ nh©n: Mçi c¸ nh©n ph¶i hoµn thµnh nhiÖm vô do

t«i giao cho ghi trªn phiÕu häc tËp, ho¨c trªn phÇn b¶ng phô & ph¶i t¹o ra ®-îc

c¸c s¶n phÈm cô thÓ.

• Hai lµ h×nh thøc häc tËp theo nhãm: T«i chia líp thµnh tõng nhãm, mçi

nhãm gåm sè ng-êi b»ng nhau. Cô thÓ chia nhãm theo tæ häc tËp (giê thùc

hµnh) hoÆc theo tõng bµn, hay hai bµn ghÐp víi nhau (giê häc lý thuyÕt) mçi

nhãm thùc hiÖn mét lo¹i nhiÖm vô hoÆc cïng thùc hiÖn mét nhiÖm vô häc tËp,

sau ®ã mçi nhãm cö mét ®¹i diÖn b¸o c¸o vµ b¶o vÖ kÕt qu¶ ®· ®¹t ®-îc cña

nhãm m×nh tr-íc líp. H×nh thøc nµy buéc c¸c thµnh viªn trong nhãm cïng ho¹t

®éng, cïng lµm viÖc trao ®æi th¶o luËn víi nhau.

Ch-¬ng II: C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn c¶i tiÕn gi¶ng d¹y

1. So¹n bµi häc theo h-íng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh.

a. X¸c ®Þnh kiÕn thøc c¬ b¶n cña mçi bµi, lùa chän nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó

cã thÓ vËn dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc, nh»m tÝch cùc ho¹t ®éng cña häc

sinh.

Theo t«i muèn tæ chøc cho häc sinh hät ®éng häc tËp tÝch cùc ®Ó cã thÓ tù

m×nh t×m tßi, kh¸m ph¸ tri thøc cÇn cã thêi gian, nÕu tham kiÕn thøc th× cuèi

cïng l¹i sa vµo lèi truyÒn thô theo kiÓu “¸p ®Æt” buéc häc sinh thô ®éng tiÕp thu.

V× vËy viÖc ®Çu tiªn khi so¹n bµi t«i thÊp ph¶i x¸c ®Þnh kiÕn thøc träng t©m cã

thÓ h-êng dÉn häc sinh tù chiÕm lÜnh kiÕn thøc, nh÷ng kiÕn thøc kh¸c cã thÓ

häc sinh tù häc theo SGK hoÆc sö dông ph-¬ng ph¸p gi¶ng gi¶i ng¾n gän. §èi

víi nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc lín, phøc t¹p cã thÓ chia nhá chóng thµnh nhiÒu

nhiÖm vô nhËn thøc råi ph©n c«ng c¸c nhãm häc sinh kh¸c cïng nhau thùc hiÖn

trong cïng mét thêi gian. Lµm nh- vËy võa b¶o ®¶m néi dung cña bµi, võa b¶o

®¶m yªu cÇu d¹y häc sinh c¸ch häc trong hoµn c¶nh hiÖn nay.

b. X¸c ®Þnh con ®-êng thÝch hîp gióp häc sinh tù t×m tßi ph¸t hiÖn kiÕn thøc

theo l« gÝch cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c kiÕn thøc ®ã. Qua nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y

t«i thÊy mçi lo¹i kiÕn thøc cÇn cã mét c¸ch tiÕp cËn phï hîp.

KiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ cÊu t¹o bªn ngoµi cña c¸c c¬ quan & hÖ c¬

quan. Muèn gióp cho häc sinh cã thÓ t×m tßi ph¸t hiÖn ra c¸c kiÕn thøc nµy cÇn

ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em ®-îc tù quan s¸t nhiÒu ®èi t-îng mÉu vËt, tiªu b¶n

tranh ¶nh .... Tõ ®ã vËn dông c¸c thao t¸c so s¸nh, ph©n tÝch tù t×m ra ®Æc ®iÓm

chung & riªng, c¸c dÊu hiÖu b¶n chÊt & ph©n biÖt gi÷a c¸c ®èi t-îng...

KiÕn thøc vÒ gi¶i phÉu: Häc sinh ph¶i ®-îc tù tay mæ sÎ ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ,

thµnh phÇn cÊu t¹o cña nã. Häc sinh ph¶i thÓ hiÖn ®-îc kÕt qu¶ quan s¸t b»ng

h×nh vÏ, lêi m« t¶, hoÆc ghi chó vµo s¬ ®å c©m tªn nh÷ng bé phËn, ph©n tÝch mèi

quan hÖ gi÷a cÊu t¹o & chøc n¨ng, tõ ®ã t×m ra nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt vÒ ®èi

t-îng cÇn nghiªn cøu.

ThiÕt kÕ mét hÖ thèng c¸c ho¹t ®éng häc tËp & x¸c ®Þnh c¸c h×nh thøc tæ

chøc häc tËp ®Ó h-íng dÉn häc sinh t×m ra tri thøc míi cña bµi häc.

VÝ dô: Khi t×m hiÓu ho¹t ®éng “Bµi bé x-¬ng:|” víi néi dung t×m hiÓu c¸c

phÇn chÝnh cña bé x-¬ng & chøc n¨ng cña nã, t×m ra ®-îc ®iÓm gièng vµ kh¸c

nhau gi÷a x-¬ng tay vµ x-¬ng ch©n. Qua viÖc x¸c ®Þnh ®-îc môc tiªu cña ho¹t

®éng nµy t«i ®· tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh vµ tæ chøc thùc

hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®ã nh- sau:

Ho¹t ®éng cña GV

- GV ®-a m« h×nh bé

x-¬ng ng-êi yªu cÇu

HS quan s¸t m« h×nh:

+ ChØ trªn m« h×nh c¸c

phÇn chÝnh cña bé

x-¬ng.

PTNLHS

Năng lực

quan sát,

năng lực

tư duy,

thảo luận

nhóm.

Ho¹t ®éng cña HS

Nội dung

- HS lªn b¶ng chØ m«

h×nh c¸c phÇn chÝnh

cña bé x-¬ng.

- C¸c HS cßn l¹i quan

s¸t, nhËn xÐt bæ sung

- HS th¶o luËn nhãm

theo yªu cÇu.

- GV yªu cÇu c¸c HS

quan s¸t H7.1 -> 7.3

nghiªn cøu môc lÖnh ®Ò

 vµ th¶o luËn nhãm

hoµn thµnh yªu cÇu

lÖnh ®Ò ®ã.

- HS b¸o c¸o kÕt qu¶

c¸c nhãm kh¸c nghe

nhËn xÐt vµ bæ sung

- Mét HS ®¹i diÖn 1

nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶

b»ng c©u hái sau:

? Bé x-¬ng ng-êi chia

lµm mÊy phÇn chÝnh?

Lµ nh÷ng bé phËn nµo?

? Bé x-¬ng ng-êi cã

chøc n¨ng g×? t×m ®iÓm

gièng vµ kh¸c nhau

gi÷a x-¬ng tay vµ

x-¬ng ch©n?

- C¸c nhãm ®-a ra ý

kiÕn

- GV nhãm nµo cã ý

kiÕn kh¸c nhãm b¹n?

(yªu cÇu bæ sung). Sau

®ã GV chuÈn ho¸ l¹i

kiÕn thøc ®Ó häc sinh

ghi bµi

c. LËp kÕ ho¹ch chuÈn bÞ ®å dïng cho tiÕt häc.

Gi¸o viªn cÇn cã kÕ ho¹ch chuÈn bÞ chu ®¸o ®å dïng häc tËp c¨n cø vµo dù

kiÕn c¸c ho¹t ®éng häc tËp & ®«n ®èc kiÓm tra ph¸t hiÖn kÞp thêi nh÷ng khã

kh¨n ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc tr¸nh t×nh tr¹ng bÞ ®«ng.

- C¸c ph-¬ng tiÖn kh¸c:

+ PhiÕu häc tËp: Gåm c¸c bµi tËp gióp c¸c em ghi l¹i kÕt qu¶ quan s¸t c¸c chi

thøc ®· t×m tßi ph¸t hiÖn trong tiÕt häc.

+ PhiÕu kiÓm tra ®¸nh gi¸ tiÕt häc do t«i chuÈn bÞ s½n ph¸t cho c¸c nhãm th-êng

lµ d-íi h×nh thøc c©u hái tr¾c nghiÖm, th«ng th-êng cã 4 lo¹i sau:

• Mét lµ c©u hái cã nhiÒu lùa chän gåm 2 phÇn “phÇn gèc” vµ phÇn “phÇn

lùa chän”

PhÇn gèc lµ mét c©u hái hay mét c©u hái bá löng gióp häc sinh lµm bµi cã

thÓ râ c©u tr¾c nghiÖm Êy muèn hái g× ®Ó lùa chän c©u tr¶ lêi thÝch hîp.

PhÇn lùa chän gåm nhiÒu lêi gi¶i ®¸p ®ã lµ lêi gi¶i ®¸p ®-îc dù ®Þnh cho lµ

®óng nhÊt, nh÷ng lêi gi¶i cßn l¹i lµ nh÷ng “måi nhö”. §iÒu quan träng lµ lµm

sao cho nh÷ng “måi nhö” Êy ®Òu hÊp dÉn ngang nhau.

Hai lµ c©u hái ghÐp ®«i (c©u tr¾c nghiÖm nhiÒu cÆp tõ) ë d¹ng nµy häc sinh

lµm bµi ph¶i lùa chän c©u nµo, tõ nµo cho phï hîp nhÊt víi c©u hái tr¾c nghiÖm

®· cho.

• Ba lµ c©u hái ®óng sai (lo¹i c©u hái tr¾c nghiÖm ®óng sai) c¸ch lùa chän

®-îc tr×nh bµy d-íi d¹ng mét c©u ph¸t biÓu. Häc sinh ph¶i lùa chän b»ng c¸ch

chän ®óng (§) hay sai (S).

VÝ dô: H·y ®¸nh dÊu (§) vµo ®Çu tr¶ lêi mµ em cho lµ ®óng.

B¾p c¬ ®iÓn h×nh cã cÊu t¹o :

a- Sîi c¬ cã v©n s¸ng, v©n tèi

b- Bã c¬ vµ sîi c¬.

c- Cã mµng liªn kÕt bao bäc,hai ®Çu thon, gi÷a ph×nh to

d- Gåm nhiÒu sîi c¬ tËp trung thµnh bã c¬

e- C¶ a, b, c, d

f- ChØ cã c vµ d

* Bèn lµ c©u hái ®iÒn khuyÕt d¹ng c©u ®iÒn vµo chç trèng cã thÓ sö dông trong

mét sè tr-êng hîp sau: khi tr¶ lêi c©u hái rÊt ng¾n vµ tiªu chuÈn ®óng sai lµ

kh«ng râ rÖt, hay ta kh«ng t×m ®ñ sè c©u nhiÒu (måi nhö) tèi thiÓu cÇn thiÕt cho

lo¹i c©u nhiÒu lùa chän.

B¶n th©n t«i còng ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ nh÷ng ph-¬ng tiÖn gióp häc sinh thùc

hÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp ®Ó kÞp thêi bæ sung nÕu häc sinh chuÈn bÞ thiÕu vµ t«i

còng thùc hiÖn c¸c thÝ nghiÖm ®Ó ®èi chiÕu víi kÕt qu¶ cña häc sinh.

2. X©y dùng hÖ thèng bµi tËp.

a. C¸c d¹ng bµi tËp.

Mét trong c¸c d¹ng bµi tËp t«i th-êng sö dông lµ:

- Bµi tËp quan s¸t h×nh th¸i

- Bµi tËp gi¶i phÉu

- Bµi tËp s-u tÇm thèng kª

Trong c¸c d¹ng bµi tËp chó ý phèi híp vËn dông c¸c thao t¸c t- duy cña häc

sinh nh-: §èi chiÕu, ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸

b. P hiÕu häc tËp:

C¸c d¹ng bµi tËp sinh häc lµ néi dung chñ yÕu cña phiÕu häc tËp sinh häc.

Bµi tËp cÇn so¹n thËt c« ®äng & nªn tr×nh bµy d-íi d¹ng cña b¶ng thèng kª, so

s¸nh: C¸c kiÓu bµi lµm tr¾c nghiÖm ..... bµi so s¸nh, ph©n lo¹i víi c¸c kho¶ng

trèng dµnh cho viÖc ghi nhËn xÕt, ®¸nh gi¸.... PhiÕu häc tËp gióp Ýt nhiÒu cho

viÖc thùc hiÖn c¸c yªu cÇu ®ßi hái häc sinh suy nghÜ nhiÒu h¬n. §ång thêi nã

cho phÐp t«i kiÓm tra ®-îc kÕt qu¶ & khèi l-îng c«ng viÖc cña häc sinh. §Ó lµm

®-îc c«ng viÖc nµy t«i còng cÇn ph¶i chuÈn bÞ tr-íc néi dung cña phiÕu råi nh©n

b¶n ®Ó ph¸t ®Õn häc sinh.

c. Sö dông c¸c d¹ng bµi tËp.

Khi so¹n bµi t«i thÊy cÇn lùa chän bµi tËp phï hîp víi néi dung & ®èi t-îng

häc sinh, s¾p xÕp theo l« gÝch nhËn thøc. §Ó khi gi¶i häc sinh sÏ tiÕp cËn víi tri

thøc míi.

3. Qu¸ trÝnh thùc hiÖn mét tiÕt lªn líp & mét sè thñ thuËt s- ph¹m.

TiÕt lªn líp lµ sù thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®· ®-îc v¹ch ra trong bµi so¹n kÕt hîp

víi sù ®iÒu chØnh cho phï hîp vãi nh÷ng ®èi t-îng häc sinh ë c¸c líp cô thÓ:

Mçi lo¹i bµi cã nh÷ng b-íc ®i chung nhÊt, cã tÝnh chÊt quy tr×nh mµ theo t«i

c¸c gi¸o viªn cÇn l-u ý khi thùc hiÖn mét tiÕt d¹y.

a. KiÓm tra viÖc thùc hiÖn mét tiÕt häc cña häc sinh.

ViÖc thùc hiÖn, kiÓm tra sÏ gióp gi¸o viªn cã thÓ chñ ®éng thùc hiÖn bµi

so¹n, kÞp thêi bæ sung phÇn häc sinh chuÈn bÞ thiÕu, hoÆc ®iÒu chØnh h×nh thøc

ho¹t ®éng d¹y häc cho phï hîp.

CÇn ®éng viªn nh÷ng -u ®iÓm vµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nh÷ng thiÕu sãt ®Ó

t¹o cho HS cã thãi quen chuÈn bÞ ®Çy ®ñ dÔ dµng häc tËp cho tiÕt häc.

b. Nªu vÊn ®Ò vµo bµi.

NÕu nªu vÊn ®Ò hÊp dÉn sÏ kÝch thÝch tÝnh tß mß, ham hiÓu biÕt cña HS t¹o ra

cho c¸c em nhu cÇu muèn t×m tßi ph¸t hiÖn tri thøc, tõ ®ã HS sÏ tham gia tÝch

cùc, tù gi¸c vµo c¸c ho¹t ®éng häc t©p.

c. H-íng dÉn häc sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp ®Ó t×m tßi tri thøc míi.

B»ng lêi gi¶i thÝch ng¾n ngän ng-êi thÇy cÇn nªu râ:

- Thø tù c¸c lo¹i ho¹t ®éng mµ häc sinh ph¶i thùc hiÖn.

- Môc ®Ých cña ho¹t ®éng vµ yªu cÇu s¶n phÈm cÇn ®¹t.

- H×nh thøc tæ chøc ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng.

- C¸ch bè trÝ chç ngåi vµ thêi gian thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng.

d. Theo dâi h-íng dÉn häc sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp.

Yªu cÇn ®¹t cña ng-êi theo dâi b¶o ®¶m cho häc sinh ®-îc tù lùc, chñ ®éng,

ho¹t ®éng tù béc lé kh¶ n¨ng nhËn thøc dï cã sai sãt. T«i chØ gîi ý trong tr-êng

hîp HS thùc sù tá ra lóng tóng hoÆc ®· lµm l¹c h-íng.

Trong tiÕt d¹y t«i thÊy cÇn bao qu¸t líp ®Ó n¾m ®-îc tr×nh ®é nhËn thøc cña

HS qua ho¹t ®éng häc tËp. Sím ph¸t hiÖn nh÷ng th¾c m¾c vµ nh÷ng t×nh huèng

míi n¶y sinh ®Ó cã thÓ chñ ®éng khi tæng kÕt ho¹t ®éng.

e. H-íng dÉn HS trao ®æi, th¶o luËn kÕt qu¶ häc tËp (vÒ nh÷ng nhËn xÐt kÕt

luËn ®· rót ra). Trong qu¸ tr×nh h-íng dÉn cÇn chó ý thùc hiÖn:

- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HS ph¸t biÓu hÕt c¸c lo¹i ý kiÕn kh¸c nhau.

- CÇn h-íng dÉn HS vµo viÖc trao ®æi kü nh÷ng khÝa c¹nh cßn sai hoÆc thiÕu.

- Nh÷ng ý kiÕn ®óng cña HS vµ nh÷ng ý kiÕn s¸ng t¹o cÇn ®-îc cho ®iÓm

®¸nh gi¸ ngay.

f. Dµnh ®ñ thêi gian cho kÕt luËn cña bµi, h-íng dÉn bµi tËp vÒ nhµ vµ ®¸nh gi¸

cuèi tiÕt häc.

PhÇn kiÓm tra ®¸nh gi¸ cuèi tiÕt häc sÏ gióp cho HS tù ®¸nh gi¸ ®-îc tr×nh ®é

nhËn thøc cña m×nh. §ång thêi gi¸o viªn ph¸t hiÖn nh÷ng thiÕu sãt ®Ó cã thÓ tiÕp

tôc gióp c¸c em bæ sung trong tiÕt häc sau hoÆc nh÷ng ®iÓm gi¸o viªn cÇn tù

kh¾c phôc.

Trong phÇn h-íng dÉn vÒ nhµ t«i thÊy kh«ng thÓ thiÕu ®-îc phÇn chuÈn bÞ

cho tiÕt häc sau. Mµ muèn cho tiÕt häc sau ®¹t kÕt qu¶ cao th× phÇn chuÈn bÞ

ph¶i thËt chu ®¸o.

Lµm ®-îc nh÷ng ®iÒu trªn th× chóng ta míi hoµn chñ ®éng vµ cã thÓ ®iÒu

kÕ ho¹ch vµ ph-¬ng ph¸p d¹y kiÕn thøc h×nh th¸i gi¶i phÉu nãi riªng vµ c¸c ®¬n

vÞ kiÕn thøc cña m«n sinh häc nãi chung.

Ch-¬ng III: VÝ dô vÒ ph-¬ng ph¸p so¹n gi¶ng d¹ng bµi

h×nh th¸i gi¶i phÉu

B-íc vµo ®Çu n¨m häc t«i nghiªn cøu toµn bé cÊu tróc ch-¬ng tr×nh sinh häc

bµi cã thÓ ¸p dung theo ph-¬ng ph¸p nµy. phÇn nµo cã thÓ ¸p dông ®-îc, phÇn

kh«ng ®Ó tõ ®ã chñ ®éng trong c«ng t¸c so¹n gi¶ng. Qua t×m hiÓu t«i ®· t×m ra

xin tr×nh bµy mét vÝ dô cô thÓ.

VÝ dô khi d¹y tiÕt 17:

Tim vµ m¹ch m¸u

ë bµi nµy qua nghiªn cøu t«i thÊy viÖc chuÈn bÞ dông cô häc tËp lµ m« h×nh

tim vµ t«i cã thÓ h-íng dÉn cho c¸c em chuÈn bÞ mÉu vËt thËt lµ tim lîn, v× tim

lîn cã cÊu t¹o t-¬ng ®ång gièng tim ng-êi. §Ó tõ viÖc quan s¸t c¸c em cã thÓ

c¨n cø vµo ®ã nhËn xÐt ®-îc mµu s¾c h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña tim cô thÓ.

I . Môc tiªu.

KiÕn thøc: Häc sinh chØ ra ®-îc c¸c ng¨n tim (ngoµi vµ trong), van tim, tr×nh

KÜ n¨ng: RÌn kÜ n¨ng t- duyu suy ®o¸n, dù ®o¸n tæng hîp kiÕn thøc & vËn

dông lÝ thuyÕt. TËp ®Õm nhÞp tim lóc nghØ vµ ngay sau khi ho¹t ®éng.

Th¸i ®é: Gi¸o dôc ý thøc b¶o vÖ tim m¹ch trong c¸c ho¹t ®éng, tr¸nh lµm tæn

th-¬ng tim m¹ch m¸u.

II. ChuÈn bÞ .

1. GV: - M« h×nh tim lîn, tim lîn, tranh vÏ h×nh 17.1-> 17.4 trang 54 ®Õn 57.

- Khay 6 c¸i.

2 . HS : - MÉu vËt tim lîn/ 1 tæ , phiÕu häc tËp /1 nhãm

(MÉu vËt HS : Tim lîn mæ phanh râ van tim + khay mæ)

Néi dung c¸c phiÕu häc tËp nh- sau:

+ PhiÕu sè 1: Néi dung nh- b¶ng 17.1 SGK trang 54

+ PhiÕu sè 2: T×m hiÓu ho¹t ®éng co d·n tim.

Quan s¸t H 17.3 trao ®æi nhãm hoµn thµnh b¶ng:

C¸c pha trong mét

chu k×

Pha co t©m nhÜ

Thêi gian Thêi gian nghØ

lµm viÖc

Sù vËn chuyÓn m¸u

Pha d·n chung

+ PhiÕu sè 3 : T×m hiÓu cÊu t¹o m¹ch m¸u.

Quan s¸t H 17.2 trao ®æi nhãm hoµn thµnh b¶ng sau:

Néi dung

1. CÊu t¹o

- Thµnh m¹ch

§éng m¹ch

TÜnh m¹ch

Mao m¹ch

- Lßng trong

- §Æc ®iÓm kh¸c

2. Chøc n¨ng

III. TiÕn tr×nh bµi d¹y.

1. æn ®Þnh tæ chøc:

- KiÓm tra sÜ sè HS

- KiÓm tra sù chuÈn bÞ mÉu – dông cô ph-¬ng tiÖn cña HS

2. KiÓm tra bµi cò: ? HÖ tuÇn hoµn m¸u gåm nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nµo?

Nªu vai trß cña tim.

3. Vµo bµi : Chóng ta ®· biÕt tim cã vai trß quan träng: §ã lµ co bãp ®Èy m¸u

vµo ®éng m¹ch & hót m¸u tõ tÜnh m¹ch vÒ . VËy tim, m¹ch cã cÊu t¹o nh- thÕ

nµo ®Ó ®¶m b¶o chøc n¨ng hót vµ ®Èy m¸u ®ã .

Ho¹t ®éng 1: T×m hiÓu cÊu t¹o cña tim.

Môc tiªu: ChØ ra ®-îc c¸c ng¨n tim, van tim, cÊu t¹o phï hîp víi chøc n¨ng.

Ho¹t ®éng cña GV

- GV yªu cÇu HS

nghiªn cøu H17.1 SGK

trang 54.

PTNLHS Ho¹t ®éng cña HS

Néi dung

nghiªn cøu H17.1 1. CÊu t¹o ngoµi.

SGK vµ x¸c ®Þnh c¸c

Năng lực

tư

duy,

Năng lực

quan sát.

phÇn trªn tranh vÏ

- Tim h×nh chãp,

- GV chuÈn bÞ phÇn chó

thÝch .

- 1 HS d¸n phÝch chó cã ®Ønh ë d-íi,

- GV yªu cÇu HS quan

? H·y cho biÕt h×nh

d¹ng qu¶ tim, ®Ønh, ®¸y

tim

+ 1 HS kh¸c giíi th-íc nhá (phÇn

thiÖu cÊu t¹o ngoµi ®¸y tim)

nguyªn)

th-íc lín ( phÇn

? VÞ trÝ vµ kÝch th-íc

- HS tr¶ lêi & HS ®Ønh tim )

kh¸c nhËn xÐt bæ

sung

- GV: Bªn ngoµi tim

cßn cã mµng tim bao

bäc -> yªu cÇu HS sê

tay vµo mµng tim & rót

ra nhËn xÐt vÒ t¸c dông

cña mµng tim? (MÆt

tr¬n nh½n gióp tim

gi¶m ma s¸t khi co bãp.

* ChuyÓn ý :

- GV treo tranh vÏ

H16.1 trang 53 & H

17.1 trang 54 yªu cÇu

HS hoµn thµnh :

2. CÊu t¹o trong:

- Tim 4 ng¨n:

+ Thµnh c¬ t©m

thÊt dµy h¬n thµnh

tr¸i cã thµnh c¬

dÇy nhÊt).

sung

m¹ch cã van tim

=> M¸u l-u th«ng

theo mét chiÒu.

PhiÕu häc tËp sè 1

- GV treo b¶ng phô ghi

n«i dung phiÕu sè 1

- GV yªu cÇu HS dù