SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh qua việc sử dụng kênh hình lịch sử lớp 8
Theo luật giáo dục Việt Nam, "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tư duy, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tư tưởng tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh".
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Môn lịch sử ở trường phổ thông nhằm giúp học sinh có được những kiến
thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới, góp phần hình thành ở
học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền
thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành động và thái độ
ứng xử đúng đắn trong cuộc sống xã hội. Vì vậy phương pháp dạy học môn Lịch sử
rất phong phú, đa dạng, bao gồm các phương pháp hiện đại (thảo luận nhóm, đóng
vai...) và các phương pháp truyền thống (trực quan, kể chuyện...). Để việc dạy học
có hiệu quả, người giáo viên phải biết lựa chọn các phương pháp phù hợp với bài
học, với đối tượng học sinh nhằm tạo cho học sinh hứng thú học tập.
Theo luật giáo dục Việt Nam, "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng
lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tư duy, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến
thức vào thực tiễn, tác động đến tư tưởng tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học
tập cho học sinh".
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tôi thấy học sinh trường Phụ Khánh quan
tâm nhiều đến các môn như Toán, Lý, Hóa và Anh văn, còn môn Lịch sử và các
môn khoa học xã hội nói chung, hầu như chỉ học để đối phó. Tình hình đó đã dẫn
đến sự hiểu biết lịch sử của các em rất hạn chế, chất lượng bộ môn giảm sút so với
nhiều năm trước. Vậy, làm thế nào để cải thiện chất lượng bộ môn! Tôi cho rằng,
chỉ có cách duy nhất là giáo viên phải luôn tạo được sự hứng thú cho học sinh trong
mỗi giờ Lịch sử. Trăn trở trước thực trạng đó đã nhiều năm, tôi đã học hỏi và rút ra
một số kinh nghiệm: “Phát huy tính tích cực của học sinh qua việc sử dụng kênh
hình lịch sử lớp 8” làm cho môn học không trở nên nặng nề, khô khan, nhàm
chán, từ đó nâng cao dần chất lượng bộ môn. Vì vậy, nhận thấy rõ tầm quan trọng
của hệ thống kênh hình trong dạy- học lịch sử, bản thân tôi là một giáo viên bộ môn
Lịch sử ở trường THCS, trực tiếp giảng dạy chương trình Lịch sử lớp 8, tôi luôn
suy nghĩ và xác định cho mình phải làm thế nào để khai thác có hiệu quả hệ thống
1
kênh hình trong SGK theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1- Cơ sở lý luận:
Mục tiêu học tập của môn Lịch sử nhằm hình thành và phát triển cho học sinh
những kỹ năng cần thiết: Biết để hiểu lịch sử phát huy tính tích cực chủ động sáng
tạo trong quá trình tiếp thu lĩnh hội kiến thức lịch sử. Đặc điểm của môn lịch sử
không thể trực tiếp quan sát các sự kiện, hiện tượng, nhân vật trong quá khứ.
Mục đích của việc dạy học lịch sử không phải là cung cấp cho học sinh những
kiến thức sẵn có qua kênh chữ, SGK mà mục đích cuối cùng giúp học sinh để hiểu
được lịch sử. Sáng kiến kinh nghiệm:“Phát huy tính tích cực của học sinh qua việc
sử dụng kênh hình lịch sử lớp 8” để vận dụng tính tích cực chủ động sáng tạo của
học sinh phù hợp với môn học, đặc điểm đối tượng học sinh nhằm gây sự hứng thú
sinh động trong giờ học.
2-Cơ sở thực tiễn:
Trong tình hình đổi mới hiện nay, với việc triển khai thay SGK lớp 8 bậc
THCS đang được tiến hành thì việc đổi mới phương pháp dạy- học, sử dụng tranh
ảnh lịch sử để khai thác kiến thức là vấn đề không thể phủ nhận.
Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy ở nhiều trường THCS, giáo viên vẫn chưa
triệt để sử dụng và khai thác kênh hình trong SGK, vẫn còn nặng về thuyết trình
kiến thức, chưa phát huy được tính tích cực của học sinh khi sử dụng. Sở dĩ có điều
đó là do nhiều nguyên nhân:
+ Tranh, ảnh lịch sử còn thiếu, chưa phục vụ đầy đủ bài dạy.
+ Chưa có những tài liệu hướng dẫn sử dụng kênh hình lịch sử, giáo viên còn
phải tự tìm hiểu, nghiên cứu.
+ Giáo viên chưa hiểu hết tầm quan trọng của tranh, ảnh lịch sử.
Từ cơ sở lý luận và thực tiễn nói trên, thấy rõ tầm quan trọng của hệ thống
kênh hình trong SGK, tôi thấy: Mỗi giáo viên cần phải xác định cho mình những
biện pháp sử dụng và khai thác hệ thống kênh một cách hiệu quả nhất theo hướng
2
phát huy tính tích cực học tập của học sinh. từ xa đến gần, từ quá khứ đến hiện tại,
từ phức tạp đến đơn giản, mang tính không lặp lại, không tạo được hứng thú cho
học sinh trong học tập nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử. Khắc phục những sai lầm hiện
đại hóa lịch sử.
Xuất phát từ chức năng nhiệm vụ đặc trưng của bộ môn lịch sử và yêu cầu
đổi mới giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học. Tổ chức tiết dạy có hiệu quả sinh
động, gây hứng thú, phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong quá trình
dạy học lịch sử.
3. Thực trạng dạy và học lịch sử ở trường THCS.
a. Giáo viên:
Việc dạy học lịch sử ở THCS là quá trình phức tạp đa dạng. Trong thực tế có
nhiều giáo viên biến dạy học lịch sử thành bài dạy chính trị khô khan trống rỗng,
cứng nhắc làm cho học sinh chán nản, hay thông báo các kiến thức thiếu sinh động
và không có hồn. Ngoài ra còn có nhiều sai phạm khác như biến bài học lịch sử
thành câu chuyện với những chi tiết giật gân để mua vui cho học sinh trong chốc lát
mà không cung cấp tri thức và hình thành các kỹ năng tư duy sáng tạo của học sinh,
thiếu tính giáo dục.
b. Học sinh:
Thường xem nhẹ bộ môn coi môn lịch sử là môn học phụ không chú trọng
vào việc học.Thường có thói quen lĩnh hội kiến thức bằng cách học thuộc lòng
những gì mà giáo viên cung cấp cũng như những kiến thức sẵn có thông qua kênh
chữ ở sách giáo khoa.
Việc sử dụng kênh hình để minh họa các sự kiện nhân vật, kết hợp với lời
nói truyền cảm có sức thuyết phục cao đối với học sinh vì thế nội dung bài giảng
thêm sinh động, phong phú và hấp dẫn.
Trong khuôn khổ bài viết này, tôi xin đưa ra một số biện pháp khai thác, sử
dụng kênh hình trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng
3
môn học, phát triển năng lực tư duy và hứng thú học lịch sử ở học sinh khối 8-
Trường THCS Phụ Khánh - Năm học 2012-2013.
c. Phương pháp dạy học cũ:
Giáo viên chủ yếu vận dụng phương pháp thuyết trình: Thầy giảng trò nghe,
thầy đọc trò chép. Học sinh thường bị động tiếp thu lĩnh hội kiến thức.
Trong dạy học lịch sử giáo viên chỉ mới chủ trọng khai thác kiến thức sẵn có
trong SGK, luôn coi đây là nguồn kiến thức chính cung cấp cho học sinh.
Phương tiện đồ dùng dạy học không đầy đủ.
Học sinh không thể phát huy được tính tích cực sáng tạo tìm tòi trong tiết học, vì
vậy khả năng tiếp thu kiến thức chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ và học thuộc lòng.
Không phát triển kỹ năng tư duy và chưa tạo cho học sinh các kỹ năng lịch sử quan
trọng như: đọc, chỉ bản đồ, phân tích các sự kiện…
d. Phương pháp dạy học mới:
Giáo viên với tư cách là người tổ chức hướng dẫn đồng thời giảm thiểu việc
nói giảng, thuyết trình trong tiết học.
Phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh thông qua các kiến
thức sẵn có kể cả kênh chữ và kênh hình trong SGK.
Tăng cường vai trò chủ động của học sinh, học sinh không còn là người thụ
động tiếp thu và lĩnh hội kiến thức.
Rèn luyện khả năng khám phá và phát hiện, khả năng tự học, tư duy lôgic.
Rèn luyện kỹ năng sử dụng lược đồ bản đồ tranh ảnh và đồ dùng trực quan.
Vì vậy từ thực tiễn của việc dạy học lịch sử hiện nay và từ mục tiêu đào tạo
thế hệ trẻ. Việc phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong quá
trình dạy học lịch sử là yếu tố cấu thành quá trình phát hiện những quy luật nhận
thức của học sinh trên cơ sở khách quan của mối quan hệ giữa giáo dục và phát
triển học sinh, gây cho học sinh sự hứng thú và có trách nhiệm tạo điều kiện thuận
lợi cho việc nâng cao chất lượng trong quá trình đổi mới giáo dục.
3. Các biện pháp tiến hành:
4
Hiệu quả của một bài lịch sử là kết quả của sự kết hợp chung, khách quan và
các yếu tố riêng cụ thể đòi hỏi cần có sự sáng tạo.
Giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học: “Hướng tích cực hoá hoạt
động
của học sinh” tạo điều kiện cho học sinh tìm tòi, khai thác kiến thức và biết điều
khiển hoạt động nhậnk thức của mình.
Dạy học phải đổi mới theo hướng tích hợp vận dụng, phương pháp phù hợp.
Kết hợp hài hoà hoạt động giữa thầy và trò, hình thành biểu tượng ban đầu cho tất
cả học sinh.
Cần nắm chắc đặc điểm ý nghĩa nội dung của từng bài, từng đồ dùng trực
quan hướng tới liên hệ rút ra bài học.
Thông thường kênh hình nói chung, các hình vẽ tranh ảnh nói riêng được
trình bày với tư cách là nguồn cung cấp thông tin kiến thức được in kèm theo câu
hỏi để học sinh tự làm việc với SGK. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm rút ra
những kiến thức lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt loại kênh hình này, trước hết
giáo viên cần phải:
Xác định rõ nội dung lịch sử của kênh hình được phản ánh. Nội dung cần
khai thác (bản đồ, lược đồ tranh ảnh, đồ dùng trực quan…).
Giáo viên dự kiến xác định phương pháp sử dụng phù hợp kênh hình trong
từng bài cụ thể. Khi sử dụng khai thác cần có sự lựa chọn phù hợp với trình độ
nhận thức của học sinh đặc biệt là các đồ dùng trực quan sinh động tạo ấn tượng,
tái hiện lại kiến thức đã học giúp học sinh khắc sâu.
Kênh hình khi sử dụng phải đảm bảo tính khoa học, tính thấm mỹ.
Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát (đầu tiên quan sát tổng thể rồi mới
quan sát các chi tiết).
Sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở để học sinh tìm tòi khám phá.
Học sinh phải chủ động tích cực sáng tạo và lĩnh hội kiến thức mà giáo viên
cung cấp.
5
Học sinh biết quan sát xác định chi tiết của kênh hình rút ra nội dung bài học
qua kênh hình đồ dùng trực quan cần cung cấp.
Giáo viên kết luận khái quát nội dung kiến thức của kênh hình cần khai thác
để học sinh khắc sâu.
* Ví dụ minh họa:
a. Khai thác kênh hình 5 khi dạy mục 2 tình hình chính trị xã hội nước
Pháp trước cách mạng trong bài “cách mạng tư sản Pháp 1789-1794”.
Đổi với kênh hình này khi khai thác giáo viên cần:
Hướng dẫn học sinh quan sát và sử dụng các câu hỏi gợi mở.
?Nhìn vào bức tranh em có nhận xét gì?
?Tại sao người nông dân già nua lại phải cõng trên lưng hai người quý tộc và
Tăng lữ béo tốt?
?Qua hình 5, em hãy miêu tả tình cảnh người nông dân trong xã hội Pháp thời
bấy giờ?
?Em thấy xã hội Pháp gồm mấy đẳng cấp?
+ Học sinh tự nhận xét và đưa ra phương án trả lời:
+ Giáo viên kết luận: Bức tranh miêu tả người nông dân già nua ốm yếu phải
cõng trên lưng hai người có thân hình béo khoẻ đó là hình ảnh tượng trưng cho hai
đẳng cấp quý tộc và tăng lữ trong xã hội Pháp trước cách mạng. Người ngồi trước
mặc áo choàng với nét mặt phởn chí, thoả mãn là Tăng lữ. Người ngồi sau đeo
6
thanh gươm có đầy đủ trang sức, trang phục rất đẹp là Quý tộc. Trong túi họ gồm
các loại công văn khế ước cho vay nợ, cho thuê ruộng đều là những quy định nghĩa
vụ phong kiến của nông dân. Đời sống cực khổ bị Quý tộc và Tăng lữ áp bức bóc
lột thông qua các loại thuế đồng thời với công cụ canh tác thô sơ và lạc hậu đó là
hình ảnh mô tả nền nông nghiệp Pháp thời bấy giờ.
Như vậy với hướng khai thác trên, giáo viên phần nào hướng học sinh đi từ
hiện thực khách quan đế tư duy trừu tượng, nắm vững và hiểu thực trạng xã hội
Pháp trước cách mạng cũng như tình cảnh người nông dân và số phận của những
con người thuộc đẳng cấp thứ 3 phải gánh chịu đúng như nội dung mà kênh hình
cần đề cập.
b. Khi khai thác kênh hình 24 SGK trang 28-Lịch sử 8 (tình cảnh lao
động trẻ em trong các hầm mỏ ở Anh)
Giáo viên xác định được nội dung sau: Cùng với sự phát triển của nền kinh
tế công nghiệp hiện đại, giai cấp công nhân cũng dần dần hình thành ở các nước tư
bản, các trung tâm công nghiệp, thương nghiệp sầm uất mọc lên tấp nập và những
phương tiện hiện đại.
Nhưng đằng sau bộ mặt lộng lẫy và xa hoa của giai cấp tư sản là hình ảnh
đói rét cực khổ của những người lao động làm thuê, giai cấp công nhân. Kể cả nam
nữ, trẻ em đều phải lao động trong điều kiện khắc nghiệt ngột ngạt và ô nhiễm. Trẻ
7
em công nhân gầy còm xanh xao, mắc nhiều bệnh hiểm nghèo, thân thể phát triển
không bình thường, tuổi thọ thấp.
Nhìn vào bức tranh, chúng ta có thể thấy trẻ em còn rất nhỏ đang tuổi cắp
sách đến trường đã phải chui vào các hầm mỏ làm việc vất vả, quần áo rách nát,
thân hình gầy còm làm việc nặng nhọc. đây chính là cuộc sống của những người
lao động làm thuê đặc biệt là lao động trẻ em và phụ nữ.
+ Giáo viên sử dụng bức tranh này khi dạy mục I trong ý 1: phong trào đập
phá máy móc và bãi công (phong trào công nhân và sự ra đời của chủ nghĩa Mác).
+ Yêu cầu học sinh quan sát bức tranh, giáo viên sử dụng các câu hỏi gợi
mở
để học sinh tìm tòi khám phá:
?Nhìn vào bức tranh em hãy cho biết những người đang làm việc là ai?
?Điều kiện làm việc như thế nào?
?Xe than đầy ắp mà những em bé gầy gò đang đẩy nói lên điều gì?
+ Học sinh tự rút ra câu trả lời.
+ Giáo viên nhận xét, phân tích nội dung bức trnh cần phản ánh.
* Trong chương trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các
loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử Tuy nhiên, trong khuôn khổ đề tài
này tôi chỉ giới thiệu phương pháp sử dụng một số bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh
lịch sử tiêu biểu.
* Hình 84 - Quân Pháp tấn công Đại đồn Chí Hòa.
8
Hình 84 được sử dụng khi dạy mục I, ý 2 – Chiến sự ở Gia Định những năm
1859. GV cần cho HS quan sát kĩ bức tranh, gợi ý một số câu hỏi để các em thảo
luận nhóm.
- Đại đồn Chí Hòa được xây dung nhàm mục đích gì?
- Cuộc chiến ở Đại đồn Chí Hòa diễn ra như thế nào?
- Vì sao Đại đồn Chí Hòa bị thất thủ nhanh chóng?
- Đại đồn Chí Hòa thất thủ dẫn dến hậu quả gì?
* Hình 86 -Lược đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 1860- 1875)
9
Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II - Cuộc kháng chiến chống pháp từ
năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lược đồ, hướng dẫn HS quan sát
kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận một số câu hỏi sau:
? Quan sat lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế nào? Kết
hợp với lược đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc khởi nghĩa lớn?
?Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?
?Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam Kì?
Trên cơ sở ý kiến của HS, GV cần chốt những nội dung cơ bản và định hướng
để HS chỉ ra được những đặc điểm của cuộc kháng chiến.
* Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê:
10
Lược đồ này được sử dụng khi dạy mục II, ý 3 - Khởi nghĩa Hương Khê
( 1885 - 1895 ). Khi sử dụng, trước hết GV giới thiệu khía quát lược đồ, hướng dẫn
HS quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:
? Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
? Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn TrươI làm đại bản doanh?
?Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn cứ Ba
Đình và Bãi Sậy?
?Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
?Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?
* Hình 96 - Lược đồ căn cứ Yên Thế
Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, GV có thể dựa vào
đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế ( 1884 -1913 ). Khi sử dụng,
GV giải thích các kí hiệu và hướng dẫn HS quan sát.:
? Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của nghĩa
quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
11
Tải về để xem bản đầy đủ
19 trang
05/06/2024
1780
Bạn đang xem 11 trang mẫu của tài liệu "SKKN Phát huy tính tích cực của học sinh qua việc sử dụng kênh hình lịch sử lớp 8", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- skkn_phat_huy_tinh_tich_cuc_cua_hoc_sinh_qua_viec_su_dung_ke.doc
