SKKN Nâng cao tính sáng tạo trong hoạt động nhóm của học sinh môn Tin học lớp 8

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

MÃ SKKN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

NÂNG CAO TÍNH SÁNG TẠO

TRONG HOẠT ĐỘNG NHÓM CỦA HỌC SINH

MÔN TIN HỌC LỚP 8

Lĩnh vực: Tin học

Cấp học: Trung học cơ sở

Năm học 2016-2017

MỤC LỤC

I.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Trong những năm gần đây, việc thay sách giáo khoa và mở các lớp bồi

dưỡng, tập huấn của Bộ và của các Sở giáo dục – Đào tạo đồng thời cũng là việc

bồi dưỡng phương pháp giảng dạy mới đã hoàn chỉnh từ cấp Trung học cơ sở

đến bậc Trung học phổ thông. Trong các phương pháp được giới thiệu bồi

dưỡng, tập huấn, đáng chú ý hơn cả là phương pháp: Thảo luận nhóm trong lớp

học.

Theo các nhà chuyên môn thì một trong những tình trạng học sinh yếu kém

đó là do “Phương pháp giảng dạy chưa tốt”. Nghị quyết Đại hội XI Đảng Cộng

sản Việt Nam cũng luôn nhấn mạnh đến cần phải đổi mới chương trình và

phương pháp giảng dạy để ngày càng đạt chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu phát

triển của đất nước ta.

Như vậy, phương pháp giảng dạy trong quá trình lên lớp của giáo viên ở

nhà trường có tầm quan trọng đặc biệt, nếu không muốn nói là có ý nghĩa quyết

định, vì người giáo viên dù có chuẩn bị nội dung phong phú và chu đáo đến đâu

đi nữa nếu không sử dụng đúng phương pháp giảng dạy thì chắc chắn sẽ làm cho

khả năng tiếp thu kiến thức của học trò bị hạn chế và kết quả sẽ không đạt được

như mục tiêu đề ra trong tiết học.

Vì thế để tạo cho học sinh tham gia một cách chủ động và tích cực trong

việc học thì cần đẩy mạnh việc dạy học “Lấy học sinh làm trung tâm” thông

qua việc cho học sinh thảo luận nhóm ngay trong lớp dưới sự hướng dẫn của

giáo viên.

Đối với môn tin học thì điều đó lại càng cần thiết, vì có những kiến thức

trừu tượng, khó hiểu, mà các em lại không có nhiều thời gian cho môn học này,

và cũng vì các em phải tập trung cho các môn học chính, những môn mà các em

sẽ thi tốt nghiệp hay đại học. Nhưng làm sao vận dụng tốt phương pháp thảo

luận nhóm để giảng dạy môn Tin học? Sẽ được tổ chức như thế nào? Mục tiêu

của bài là gì? Cách thực hiện ra sao?... Quả là một vấn đề đang đặt ra nhiều thử

thách mà người giáo viên cần phải nghiên cứu giải quyết. Để góp phần giải

quyết phần nào những khó khăn nói trên, tôi xin trình bày đề tài “Nâng cao tính

sáng tạo trong hoạt động nhóm của học sinh môn Tin học”

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:

1) Cơ sở lí luận:

Công nghệ thông tin ngày một đi sâu vào tiềm thức của mỗi người trong xã

hội, nó là một nghành đang còn mới nhưng nó luôn đứng đầu trong mọi hoạt

động của xã hội hiện nay. Đảng và Nhà nước đã có những chủ trương chính sách

đầu tư và phát triển về ứng dụng công nghệ thông tin như:

“Chỉ thị số 29/2001/CT-BGD&ĐT của Bộ GD&ĐT về tăng cường giảng dạy,

đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành giáo dục đã chỉ rõ: Nâng

cao nhận thức về vai trò của Tin học: ứng dụng và phát triển Tin học trong giáo

dục và đào tạo sẽ tạo một bước chuyển cơ bản trong quá trình đổi mới nội dung,

chương trình, phương pháp giảng dạy, học tập và quản lí giáo dục”. Vì thế nhà

nước đã có chủ trương từ đây sẽ phổ cập Tin học cho các bậc học từ Tiểu học,

THCS, THPT, Cao đẳng, Đại học... và nó là một bộ môn không thể thiếu được,

góp phần cùng với các bộ môn khác giáo dục nhân cách, làm cho nội dung học

tập ở trường phổ thông có tính hoàn thiện làm thăng bằng, hài hòa các hoạt động

học tập của học sinh.

Đặc trưng của môn Tin học là khoa học gắn liền với công nghệ, do vậy một

mặt trang bị cho học sinh kiến thức khoa học về Tin học, phát triển tư duy thuật

toán, rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề, mặt khác phải chú trọng đến rèn luyện

kĩ năng thực hành, ứng dụng, tạo mọi điều kiện để học sinh được thực hành,

nắm bắt và tiếp cận những công nghệ mới của Tin học phục vụ học tập và đời

sống.

Chính vì thế giáo viên cần giúp cho học sinh vận dụng tốt ưu thế của

“Phương pháp thảo luận nhóm” thì có thể nâng cao hứng thú với môn Tin

học.

Đối với phương pháp thảo luận nhóm thì nó đã được hình thành rất lâu ở

các trường đại học của nhiều nước tiên tiến trên thế giới trong những thập niên

70 của thế kỉ trước. Sau đó, phương pháp làm việc theo nhóm nhỏ được mang ra

áp dụng không những ở cấp đại học mà còn ở cấp tiểu học và trung học. Tại Việt

Nam, một số giáo sư thuộc khoa Tâm lí - Giáo dục của các trường đại học bắt

đầu nghiên cứu và công bố các công trình của mình vào cuối thập niên 1990 và

đem ra áp dụng tại các trường sư phạm trong thời gian gần đây đã đem lại hiệu

quả đáng khích lệ.

Trong số các phương pháp dạy học đang sử dụng, phương pháp dạy học

thảo luận nhóm có nhiều ưu thế trong thực hiện mục tiêu giáo dục hiện nay tránh

được lối học thụ động trên lớp, giáo viên thường đưa ra nhiều biện pháp để kích

thích khả năng tư duy và sáng tạo của học sinh.

Học tập chịu sự tác động của các tác nhân nhận thức, xã hội, văn hoá, liên

nhân cách do vậy dạy học phải tổ chức các dạng như tác động đa dạng cho học

sinh tham gia, phải tạo ra các hoạt động dạy học đa dạng như tác động nhận thức

cá nhân (tự phát hiện, tìm tòi và lĩnh hội); tác động xã hội, văn hoá (như gắn

việc học với hoàn cảnh cụ thể, với bối cảnh văn hoá và xã hội, thời đại); phải

tạo ra các tác động tâm lí (sự hợp tác, gắn kết, chia sẽ trách nhiệm và lợi ích).

Có thể nói, mô hình thảo luận nhóm sẽ giúp cho học sinh cố gắng tìm hiểu

và phát biểu trong nhóm của mình để trình bày cho cả lớp, đồng thời tinh thần

hợp tác trong nhóm sẽ được phát huy và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên

trong nhóm.

Như thế, khi một vấn đề được đem ra thảo luận trách nhiệm nghiên cứu và

tìm hiểu vấn đề sẽ được thông qua trong nhóm và dù cho vấn đề được giải quyết

đúng hay sai trước khi có nhận xét của nhóm khác và sau cùng là của giáo viên,

vấn đề đó đương nhiên đã tạo sự chú ý và cố gắng tìm hiểu ở mỗi thành viên và

việc học tập do vậy sẽ tích cực hơn. Do đó, việc học tập sẽ mang lại kết quả tốt

hơn, tránh được học sinh chỉ biết ngồi nghe giáo viên một cách thụ động và dĩ

nhiên trong trường hợp như thế kết quả học tập sẽ không mang lại như ý muốn.

Khi nhóm thảo luận hoạt động dưới sự giám sát của giáo viên, những thói

quen xấu như nói chuyện riêng, thiếu tập trung, đùa giỡn,…ít nhiều sẽ bị loại

trừ. Động lực trong nhóm sẽ được phát huy và những động lực tiềm tàng ở mỗi

cá nhân có dịp được bộc lộ.

Trong khi thảo luận nhóm, việc giao lưu giữa các học sinh đương nhiên

diễn ra. Thông thường thì trong một nhóm trình độ học sinh không khi nào tuyệt

đối bằng nhau, trong nhóm chắc chắn sẽ có những học sinh khá hơn những học

sinh còn lại. Đây cũng chính là cơ hội để cho học sinh học tập lẫn nhau (học

thầy không tày học bạn) và khi được giáo viên tổng kết giải đáp học sinh sẽ hiểu

bài hơn, nhớ lâu hơn và vì vậy việc học tập mang lại kết quả tốt hơn.

Như vậy, phương pháp thảo luận nhóm một mặt vừa chú trọng phát huy

tính tích cực cao, tính chủ động, sáng tạo của học sinh; mặt khác lại chú trọng sự

phối hợp, hợp tác giữa các học sinh trong quá trình học tập, cần kết hợp năng

lực cạnh tranh và năng lực hợp tác ở học sinh. Để sử dụng có hiệu quả phương

pháp thảo luận nhóm, giáo viên cần phải chú trọng xây dựng trách nhiệm cá

nhân và trách nhiệm nhóm, xây dựng vị thế của mỗi học sinh trong nhóm và

trong lớp, hình thành kĩ năng làm việc nhóm cho học sinh.

2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài:

a) Nội dung:

Phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học đã

phát huy được tính tích cực, tự giác của người học. Phương pháp này đã tạo

được một môi trường học tập thuận lợi mà ở đó trí tuệ tập thể đã được phát huy

cũng như vai trò hoạt động xã hội của cá nhân được trải nghiệm.

❖ Các bước tiến hành thảo luận nhóm:

 Thứ nhất, xác định rõ mục tiêu của cuộc thảo luận.

 Thứ hai, xây dựng nội dung thảo luận.

 Thứ ba, xây dựng cấu trúc tiến trình thảo luận từng vấn đề.

 Thứ tư, dự kiến hệ thống câu hỏi nêu vấn đề và câu hỏi gợi mở sẽ được

sử dụng trong quá trình thảo luận.

 Thứ năm, kế hoạch thảo luận cần thông báo cho học sinh biết trước.

❖ Một số yêu cầu khi tiến hành thảo luận nhóm:

 Chia nội dung bài dạy thành những vấn đề nhỏ có liên kết với nhau.

 Chia lớp học thành nhiều nhóm nhỏ.

 Cử ra một nhóm trưởng và một thư ký trong mỗi nhóm.

 Giao nhiệm vụ cho từng cá nhân, các nhóm.

 Trong mỗi chủ đề thảo luận, nên thực hiện theo quy trình chung của thảo

luận.

 Các sản phẩm được giới thiệu và trình bày trước nhóm, lớp.

 Đảm bảo yếu tố cạnh tranh và thi đua trong các nhóm.

 Đảm bảo yếu tố thông tin phản hồi từ các nhóm.

 Giáo viên đóng vai trò trọng tài, cố vấn, kiểm tra, kết luận.

❖ Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm:

 Đối với học sinh:

Hoạt động nhóm là một phương pháp rất tốt về tư duy logic, về cách đào

sâu và trau rồi kiến thức, giúp cho học sinh bước đầu biết nêu và giải quyết vấn

đề khoa học, biết phân tích, đánh giá, nhận xét những nhận định của người khác

và bảo vệ ý kiến của mình với những suy luận có căn cứ. Qua thảo luận nhóm

giúp học sinh hình thành giao tiếp, tổ chức lãnh đạo, khả năng tư duy, tinh thần

hợp tác, trao đổi, giúp đỡ, hoà nhập cộng đồng.

 Đối với giáo viên:

Phương pháp hoạt động nhóm giúp giáo viên có điều kiện bổ sung và mở

rộng những kiến thức, giúp giáo viên đánh giá sự tiếp thu của học sinh và trình

độ tư duy của các em.. Thảo luận nhóm còn là nơi áp dụng và kiểm nghiệm tính

đúng đắn của những phương pháp và phương thức giảng dạy và học tập có tính

đặc thù của môn học, cũng như đối với phần, chương, mục của bài giảng.

❖ Ưu điểm:

 Hs được học cách cộng thác trên nhiều phương diện.

 Hs được nêu quan điểm của mình, được nghe quan điểm của bạn khác

trong nhóm, trong lớp; được trao đổi, bàn luận về các ý kiến khác nhau và đưa ra

lời giải tối ưu cho nhiệm vụ được giao cho nhóm. Qua cách học đó, kiến thức

của hs sẽ bớt phần chủ quan, phiến diện, làm tăng tính khách quan khoa học, tư

duy phê phán của hs được rèn luyện và phát triển.

 Các thành viên trong nhóm chia sẻ các suy nghĩ, băn khoăn, kinh nghiệm,

hiểu biết của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới và học hỏi

lẫn nhau. Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ nhanh hơn do

được giao lưu, học hỏi giữa các thành viên trong nhóm, được tham gia trao đổi,

trình bày vấn đề nêu ra. Hs hào hứng khi có sự đóng góp của mình vào thành

công chung của cả lớp.

 Nhờ không khí thảo luận cởi mở nên hs, đặc biệt là những em nhút nhát,

trở nên bạo dạn hơn; các em học được trình bày ý kiến của mình, biết lắng nghe

có phê phán ý kiến của bạn; từ đó, giúp hs dễ hòa nhập vào cộng đồng nhóm, tạo

cho các em sự tự tin, hứng thú trong học tập và sinh hoạt.

 Vốn hiểu biết và kinh nghiệm xã hội của hs thêm phong phú; kĩ năng giao

tiếp, kĩ năng hợp tác của hs được phát triển.

❖ Hạn chế:

 Một số học sinh do nhút nhát hoặc vì một lí do nào đó không tham gia vào

hoạt động chung cuả nhóm, nên nếu giáo viên không phân công hợp lí có thể

dẫn đến tình trạng chỉ có một vài hs khá tham gia còn đa số hs khác không hoạt

động.

 Ý kiến các nhóm có thể quá phân tán hoặc mâu thuẫn gay gắt với nhau

(nhất là đối với các môn Khoa học xã hội).

 Thời gian có thể bị kéo dài

 Với những lớp có sĩ số đông hoặc lớp học chật hẹp, bàn ghế khó di

chuyển thì khó tổ chức hoạt động nhóm. Khi tranh luận, dễ dẫn tới lớp ồn ào,

ảnh hưởng đến các lớp khác.

b) Biện pháp thực hiện:

Có rất nhiều cách thức khác nhau để giáo viên có thể nâng cao hiệu quả của

những tiết thảo luận, nếu như giáo viên là người có tâm huyết, được đào tạo tốt,

nắm chắc quy trình và có biện pháp tổ chức thảo luận hữu hiệu thì người dạy có

thể phát huy tối đa mặt tích cực của phương pháp thảo luận nhóm, nó là phương

pháp có nhiều ưu việt nó đã phát huy được tính tích cực, tự giác của người học

và khả năng thực thi tương đối cao so với các phương pháp khác. Để sử dụng có

hiệu quả phương pháp này trong giảng dạy môn tin học, theo tôi, giáo viên cần

phải:

Thứ nhất: Nắm được những nguyên tắc trong việc xây dựng quy trình thảo

luận nhóm, bao gồm:

 Nguyên tắc đảm bảo mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh.

 Nguyên tắc đảm bảo hài hòa giữa các hình thức dạy và học.

 Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống.

 Nguyên tắc đảm bảo tính thực tế.

 Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện.

Thứ hai: Xây dựng quy trình thực hiện phương pháp thảo luận nhóm.

Theo tôi quy trình này là một hệ thống bao gồm 3 giai đoạn và 10 bước,

được thể hiện ở sơ đồ dưới đây:

(Sơ đồ:Tích hợp quá trình dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm)

Bước

Giáo viên

Giai đoạn

Học sinh

Xác định mục tiêu bài học

Xác định nhiệm vụ bài

1

học

Xây dựng, thiết kế nội

dung bài học

Nghiên cứu nội dung bài

2

3

Lập kế

hoạch thảo

luận

học

Lựa chọn phương pháp,

phương tiện

Thành lập nhóm, giao

Gia nhập nhóm, nhận

nhiệm vụ, tự nghiên cứu

4

5

6

nhiệm vụ

Tổ chức thảo luận theo cặp

Hợp tác với bạn cùng bàn

Thực hiện

nội dung

thảo luận

Tổ chức thảo luận trong

Hợp tác với bạn trong

nhóm

Tổ chức thảo luận giữa các

Tham gia thảo luận lớp

Tự kiểm tra, đánh giá

7

8

9

nhóm

Trọng tài, cố vấn, kiểm tra

Tổng kết,

đánh giá

Tổng kết, nhận xét, đánh

Tóm tắt rút ra kết luận,

kinh nghiệm

giá chung

Giao nhiệm vụ cho bài học

Tiếp nhận nhiệm vụ của

10

mới

bài học

Thứ ba: Chuẩn bị những điều kiện cần thiết cho hoạt động nhóm:

Phương pháp thảo luận nhóm thành công hay không còn tùy thuộc vào sự

chuẩn bị của giáo viên và học sinh. Nếu giáo viên chuẩn bị tốt, dự kiến được

tình huống xảy ra và có những biện pháp xử lí kịp thời cũng như có sự hợp tác

từ học sinh thì phương pháp thảo luận nhóm sẽ mang lại kết quả cao. Vì vậy,

trước khi lên lớp, giáo viên cần chuẩn bị tốt các nội dung sau:

 Mục tiêu của hoạt động nhóm bài học này là gì?

 Những vấn đề thảo luận trong nhóm là những vấn đề gì?

 Nên chia lớp ra làm mấy nhóm?

 Hoạt động này có phù hợp với số lượng học sinh trong nhóm không?

 Hoạt động này cần bao nhiêu thời gian?

 Tất cả học sinh tham gia có thu được lợi ích từ hoạt động này không?

 Thiết bị dạy học cần dùng là những thiết bị gì?

 Dự kiến tình huống xảy ra và cách giải quyết.

 Học sinh phải chuẩn bị những gì?

 Soạn giáo án cho phù hợp với việc thảo luận nhóm.

 Chuẩn bị những phương án dự bị…

Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần nhắc nhở học sinh chuẩn bị trước các nội

dung sau:

 Thuộc bài cũ và chuẩn trước bị bài mới.

 Làm những bài tập của giờ lần trước (nếu có)

 Chuẩn bị những thứ cần thiết mà giáo viên đã dặn dò…

c) Một số giải pháp:

Việc phân chia nhóm thường dựa trên: số lượng học sinh của lớp học, đặc

điểm học sinh và chủ đề bài học. Cách chia nhóm như thế nào là hợp lí: có thể

theo một tiêu chuẩn nào đó của bài học hay của giáo viên và cũng có thể hoàn

toàn ngẫu nhiên hoặc có thể theo số điểm danh, theo giới tính, theo vị trí ngồi…

Giáo viên giao câu hỏi cho từng nhóm (có thể chiếu lên máy chiếu, viết lên

bảng phụ, viết vào giấy giao cho từng nhóm…) hướng dẫn học sinh cách thực