SKKN Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

1. PHẦN MỞ ĐẦU

Bản đồ là ngôn ngữ của bộ môn Địa lí, mà Địa lí là một trong những

môn học không thể thiếu trong chương trình THCS. Nó không những cung

cấp cho học sinh tri thức về Địa lí mà còn có tác dụng to lớn về mặt giáo dục

tư tưởng, tình cảm cho thế hệ trẻ. Vì vậy, trong những năm qua việc triển khai

đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS đang được thực hiện nhằm

đáp ứng mục tiêu giáo dục yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại

hóa đất nước. Để học tốt môn Địa lí, các em cần phải biết khai thác bản đồ và

phương pháp sử dụng tranh ảnh Địa lí như thế nào cho có hiệu quả.

Đối với Địa lí 7 nói riêng là chương trình nói về thiên nhiên, con người ở

các Châu lục trên thế giới. Vì thế việc sử dụng đồ dùng dạy học cho bộ môn

này là không thể thiếu như bản đồ, sơ đồ, tranh ảnh…Do các đối tượng (sự

vật, hiện tượng, môi trường địa lí…) được phân bố trong một không gian rộng

lớn, học sinh không phải lúc nào cũng có thể tiếp xúc với chúng một cách dễ

dàng mà phải thông qua đồ dùng trực quan, đặc biệt là bản đồ: Phương tiện

giúp học sinh có được tri thức về các đối tượng học tập, những tri thức Địa lí

được cụ thể hóa, hệ thống hóa, bồi dưỡng trí tưởng tượng và phát triển năng

lực tư duy cho học sinh.

Để phát huy tính tích cực học tập và nâng cao khả năng quan sát, phân

tích, so sánh của học sinh, việc sử dụng và khai thác các thiết bị, đồ dùng dạy

học là yêu cầu của việc giảng dạy, học tập môn Địa lí lớp 7 đạt kết quả cao,

trong đó phương pháp trực quan là một trong những phương pháp không thể

thiếu đối với môn Địa lí thông qua bản đồ, tranh ảnh, giúp cho học sinh hiểu

biết hơn về đất nước, thiên nhiên, thêm yêu Tổ quốc quê hương. Nâng cao

trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên.

Có thể nói rằng việc sử dụng đúng đắn kĩ năng bản đồ sẽ góp phần tích

cực vào việc nâng cao chất lượng tiết dạy, hoàn thiện phương pháp giảng dạy

của giáo viên và sự hứng thú học tập của học sinh.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

1

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Qua đúc kết kinh nghiệm, bản thân tôi nhận thức được ý nghĩa và tầm

quan trọng của việc phát huy kĩ năng sử dụng bản đồ, tranh ảnh cùng với chất

lượng hiệu quả chuyển tải, tiếp thu trong dạy và học là cơ sở để tôi chọn đề

tài: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn

Địa lí 7”

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

2

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

2. NỘI DUNG

2.1. Thời gian thực hiện

Thời gian thực hiện bắt đầu từ đầu học kì I năm học 2020-2021 đến

cuối học kì I năm học 2020-2021 tại trường THCS An Hải.

2.2. Đánh giá thực trạng

Đánh giá thực trạng dạy và học môn Địa lí 7 tại trường Trung học cơ sở

(THCS) An Hải.

Đầu học kì I năm học 2020-2021 tôi tiến hành khảo sát chất lượng đầu

năm, kết quả học tập của HS khối 7 Trường THCS An Hải đạt được như sau:

Lớp

7A

Sỉ số

32

Chưa biết khai thác

Biết khai thác Khai thác tốt

18

12

2

7B

32

20

10

2

Tổng

64

38

22

4

Tỉ lệ (%) 100

59,4

34,4

6,2

2.2.1 Kết quả đạt được

Qua số liệu nhận thấy nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai

thác tốt tranh ảnh và bản đồ còn rất ít chỉ chiếm 40,6% còn lại 59,4% là số

học sinh chưa biết khai thác.Từ kết quả khảo nghiệm trên tôi vận dụng một

số kinh nghiệm khai thác kiến thức từ bản đồ,lược đồ, tranh ảnh địa lí ...vào

trong quá trình giảng dạy bằng các phương pháp đã nêu. Kết quả khảo nghiệm

của vấn đề nghiên cứu, phạm vi và hiệu quả ứng dụng: Các tiết dạy có sử

dụng bản đồ, lược đồ, tranh ảnh...Giáo viên đã giúp các em nắm được kiến

thức cơ bản một cách chính xác do chính các em tìm ra từ phương tiện trực

quan và biết cách tái hiện kiến thức khi cần thiết, biết suy luận, biết diễn tả sự

vật hiện tượng địa lí và vận dụng chúng vào bài học.

Kết quả khảo nghiệm cuối học kì I, năm học 2020-2021 như sau:

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

3

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Lớp

7A

Sỉ số

32

Chưa biết khai thác

Biết khai thác Khai thác tốt

3

18

11

7B

32

2

19

11

Tổng

64

5

37

22

Tỉ lệ (%) 100

7,8

57,8

34,4

Qua số liệu trên thì nhìn chung số em học sinh biết khai thác và khai thác

tốt tranh ảnh và bản đồ ngày càng tăng chiếm 92.2% so với 40,6% lúc chưa

được hướng dẫn tăng 51,6% còn số học sinh chưa biết khai thác giảm mạnh

chỉ lại khoảng 7,8% so với trước đây là 59,4% . Bây giờ các tiết thực hành

giáo viên chỉ cần hướng hẫn là học sinh tự tìm tòi kiến thức rất tốt.

Sử dụng tranh ảnh và bản đồ là phương pháp trực quan gợi mở và hướng

dẫn học sinh khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng lực tư duy,

sáng tạo cho học sinh.

Qua sáng kiến “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong

dạy học bộ môn Địa lí 7” Bản thân tôi nhận thấy khi hướng dẫn học sinh khai

thác một cách cụ thể thì học sinh không chỉ biết cách sử dụng mà còn biết

khai thác tốt kiến thức từ tranh ảnh và bản đồ, qua đó tâm lí học sinh cũng

cảm thấy thoải mái hơn khi học môn Địa lí và không khí giờ dạy trở nên rất

sôi nổi hào hứng, đã đáp ứng được các yêu cầu về kiểm tra đánh giá hiện nay.

Về thái độ tình cảm: Học sinh yêu thích học tập bộ môn, yêu mến thiên

nhiên, từ đó có ý thức bảo vệ thiên nhiên môi trường " Xanh - Sạch - Đẹp''.

Tôn trọng các giá trị kinh tế, văn hóa của nhân dân lao động trong nước và

nước ngoài. Sẵn sàng bày tỏ tình cảm trước các sự kiện xảy ra ở các châu lục

và thế giới.

2.2.2. Những mặt còn hạn chế

*Về phía giáo viên:

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

4

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

- Đối với nhà trường: bản đồ, tranh, ảnh …. phục vụ cho môn Địa lí còn

thiếu nhiều chưa đáp ứng được cho việc giảng dạy, giáo viên đôi khi chuẩn bị

không đầy đủ đồ dùng dạy học nên chỉ sử dụng lược đồ, tranh ảnh trong

SGK. Vì vậy kết quả dạy và học chưa mang lại chất lượng cao.

- Đặc biệt trong những tiết học có kĩ năng khai thác bản đồ hầu như chỉ

có học sinh khá giỏi làm việc còn lại những học sinh trung bình và yếu như

muốn lãng quên.

- Vẫn tồn tại một số em còn thụ động, ít phát biểu trong giờ học, có tâm

lý ngại phát biểu, chưa thực hiện được nhiệm vụ giáo viên giao trong giờ học

Địa lí. Một số em thiếu tập trung và chưa thực sự hết mình muốn khám phá

kiến thức từ bản đồ và tranh ảnh.

- Sự tương tác giữa bản đồ và học sinh còn nhiều hạn chế, quá trình giao

câu hỏi thảo luận và kết quả thảo luận chưa nhanh làm tốn nhiều thời gian.

2.2.3. Nguyên nhân đạt được và nguyên nhân hạn chế

* Nguyên nhân đạt được

- Với vai trò một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Địa lí, trong mỗi tiết

học tôi luôn rèn luyện kĩ năng bản đồ cho học sinh và phải tiến hành thường

xuyên. Để làm thế nào cho tiết học tốt gắn với việc nghe nhìn, tư duy và ghi

chép cũng như khuyến khích được nhiều đối tượng học sinh tham gia bài học

một cách hứng thú.

- Do tính chất thú vị và hấp dẫn từ môn học nên đa số các em đều thích

thú môn học này.

- Giáo viên được tập huấn nhiều phương pháp giảng dạy tích cực, yêu

nghề, có trách nhiệm với công việc.

*Nguyên nhân hạn chế

Điều kiện cơ sở vật chất còn thiếu, phòng thực hành giành riêng cho bộ

môn Địa lí chưa có, một số bản đồ và tranh ảnh còn thiếu hoặc bị mục nát qua

nhiều năm sử dụng.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

5

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Học sinh trong trường đa số là con em nông thôn, nhiều em có cha mẹ đi

làm ăn xa, điều kiện kinh tế còn khó khăn, các em ít được quan tâm và đầu tư

cho việc học tập nói chung và môn Địa lí nói riêng.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

6

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

3. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN

3.1. Căn cứ thực hiện

- Xác định bằng lượng thông tin thích hợp đến một giai đoạn nhất định,

bản đồ đã thể hiện được sự vật, hiện tượng có mối quan hệ với nhau. Qua đó

giáo viên trang bị cho HS thế giới quan duy vật biện chứng và tư duy khoa

học.

- Giữa bản đồ, tranh ảnh và sách giáo khoa phải phù hợp với tâm sinh lí

học sinh, các yếu tố trực quan được đề cao: màu sắc đẹp, kí hiệu rõ ràng, phải

đảm bảo tính khoa học.

- Từ những cơ sở trên, bản đồ giáo khoa là công cụ dạy học Địa lí của

giáo viên và học sinh, nhằm minh họa cho bài giảng, phục vụ cho học tập Địa

Lí một cách trực quan và cụ thể.

- Muốn sử dụng tốt và hiệu quả, trước hết phải hiểu bản đồ, kĩ năng đọc

bản đồ, bản chú giải là chìa khóa để khai thác các yếu tố Địa lí. Sử dụng kênh

hình vào khai thác thông tin hai chiều tạo nhiều tình huống cụ thể, đưa học

sinh vào làm chủ thể hoạt động, tạo tình cảm yêu mến bộ môn, đáp ứng với

yêu cầu đổi mới của phương pháp dạy học.

3.2. Nội dung, giải pháp và cách thức thực hiện

3.2.1 Nội dung, giải pháp:

-Trong quá trình giảng dạy việc vận dụng linh hoạt các phương pháp

giảng dạy là điều quan trọng, vì mục đích của quá trình giáo dục là hình thành

cho học sinh năng lực khoa học và phẩm chất đạo đức của bản thân. Muốn

học sinh tự giác, tích cực lĩnh hội tri thức khoa học thì giáo viên phải có

những phương pháp giảng dạy thích hợp. Muốn vậy trong quá trình giảng dạy

nói chung và trong quá trình giảng dạy môn Địa lí nói riêng. Phải kết hợp chặt

chẽ ba quá trình:

. Quá trình dạy học của thầy

Hoạt động học tập của trò

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

7

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Nội dung học tập

- Giáo viên giữ vai trò hết sức quan trọng trong các nhiệm vụ quan trọng

ấy. Nó được thể hiện trong từng hoạt động ở trên lớp biểu hiện: Giáo viên

phải điều khiển, tổ chức quá trình nhận thức của học sinh một cách hợp

lí thông qua mối quan hệ giữa “Dạy” và “Học ” Giáo viên phải sử dụng

những phương tiện để học sinh nắm vững khối lượng kiến thức được định ra

trong từng bài học. Chọn và sử dụng phương pháp một cách hợp lí, để

đạt được hiệu quả tối ưu.

- Phương pháp dạy học giữ vai trò quan trọng hiện nay là: Tổ chức hoạt

động nhận thức, hoạt động thực hành giúp học sinh chủ động lĩnh hội vững

chắc kiến thức. Đây chính là phưuơng pháp “lấy học sinh làm trung tâm ”.

Phương pháp dạy học Địa lí cũng tuân theo quy tắc đó.

- Các phương pháp giảng dạy Địa lí hiện nay thường được sử dụng là:

Nhóm phương pháp dùng lời :

Nhóm phương pháp giảng dạy trực quan:

- Trực quan có nhiều giá trị đối với việc dạy và học Địa lí: Trực quan có

thể chứng minh, mở rộng, kiểm tra, củng cố tri thức Địa lí. Nó chứa đựng

nhiều nội dung địa lí ví dụ như: “Bản đồ là cuốn sách giáo khoa thứ hai của

học sinh”

Bản đồ là hình ảnh thu nhỏ của Trái Đất, các tranh ảnh minh họa…

Một số cách làm việc có hiệu quả trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng

bản đồ, tranh ảnh cho học sinh:

* Muốn dạy phần địa lí 7 đạt hiệu quả, trước hết người giáo viên phải

nắm được mục tiêu của chương trình theo chuẩn kiến thức, kĩ năng, về kĩ

năng phải làm cho học sinh:

– Biết cách khai thác kiến thức địa lí qua quan sát bản đồ, lược đồ, hình

vẽ.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

8

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

– Biết sử dụng bản đồ, lược đồ để nhận xét và trình bày một số hiện

tượng, sự vật Địa lí trên các lãnh thổ.

– Liên hệ, giải thích một số hiện tượng, sự vật Địa lí trên các lãnh thổ.

* Cách ghi nhớ các đối tượng Địa lí trên bản đồ:

– Khi nói đến địa danh trên bản đồ, GV vừa đọc vừa chỉ lên bản đồ vài

lần cho HS ghi nhớ ( Ví dụ: Tôkiô, Bắc Kinh, Oa sinh tơn … )

– Để giúp HS nắm các đối tượng Địa lí trên bản đồ một cách cụ thể. GV

cần tạo được không khí sôi động ở lớp, kích thích sự tò mò ở các em. GV có

thể so sánh bằng ví dụ:

+ Cũng ở khu vực Nam Âu: Italia có hình dáng giống chiếc nia, còn Hy

Lạp giống bàn tay xoè ra…..

+ Còn ở Châu Mĩ: Hoa Kỳ có hình dáng lãnh thổ là một tứ giác khổng

lồ, còn Cu Ba thì hình dáng giống con cá trê…...Để phát huy tính tích cực học

tập và nâng cao khả năng quan sát, phân tích, so sánh của học sinh, việc sử

dụng và khai thác các thiết bị, đồ dùng dạy học là yêu cầu của việc giảng dạy,

học tập môn Địa lí đạt kết quả cao, trong đó phương pháp trực quan là một

trong những phương pháp không thể thiếu đối với môn Địa lí thông qua bản

đồ, tranh ảnh, giúp cho học sinh hiểu biết hơn về đất nước, thiên nhiên, thêm

yêu Tổ quốc quê hương. Nâng cao trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên.

Từ thực tế dạy học ở bộ môn Địa lí nhiều năm qua và kinh nghiệm của

các đồng nghiệp, tôi đưa ra một số phương pháp sử dụng đồ dùng dạy học có

hiệu quả trong việc giảng dạy bộ môn Địa lí 7.

3.2.2 Giải pháp thực hiện:

3.2.2.1. Hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ:

Để thực hiện việc giảng dạy tốt và phát huy được trí lực của học sinh

thông bản đồ và tranh ảnh Địa lí cần làm tốt một số vấn đề sau:

Hướng dẫn học sinh ôn tập và bổ sung những màu sắc, ước hiệu của bản

đồ.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

9

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Cần nhắc lại những màu sắc và ước hiệu chủ yếu của bản đồ khi dạy Địa

lí tự nhiên.

Các đối tượng Địa lí được biểu hiện trên bản đồ thuộc nhiều loại: tự

nhiên, kinh tế, xã hội... trong đó đối tượng tự nhiên là cơ bản nhất, chúng rất

ít hoặc hầu như không thay đổi, nếu nói chính xác hơn chúng thay đổi rất

chậm. Chính vì vậy việc rèn luyện kĩ năng xác định trên nền tảng tự nhiên đó.

Hướng dẫn học sinh bổ sung những ước hiệu Địa lí cần thiết trên bản đồ

Trong chương trình Địa lí rất nhiều rất nhiều trường hợp những ước hiệu

của bản đồ treo tường không hoàn toàn giống với những ước hiệu trong sách

giáo khoa.

Ví dụ 1: Độ cao thấp của địa hình: trên bản đồ treo tường thường phân

tầng màu sắc thể hiện như trong sách giáo khoa mà thường dùng những

đường đậm, nhạt khác nhau thể hiện.

Vì vậy khi giảng bài giáo viên phải kết hợp những ước hiệu của bản đồ

treo tường và bản đồ trong sách giáo khoa (SGK), tập bản đồ. Có làm như vậy

học sinh mới chủ động nắm kiến thức sâu hơn.

Trong giờ học giáo viên phải dựa vào bản đồ để khai thác nội dung kiến

thức.

Sử dụng bản đồ treo tường để giảng bài cho đúng những ý và chức năng

của đồ dùng dạy học.

Bản đồ không chỉ là đồ dùng đồ trực quan cũng không phải chỉ là một

phương tiện để minh họa kiến thức mà chính là nội dung SGK được ghi lại

bằng ước hiệu. Do đó giáo viên cần dựa vào bản đồ để khai thác nội dung

kiến thức.

Ví dụ 2: Khi giảng phần địa hình và khoáng sản Châu Phi giáo viên

hướng dẫn học sinh đọc bản đồ địa hình Châu Phi từ đó rút ra đặc điểm địa

hình Châu Phi, yêu cầu học sinh vừa chỉ vừa nêu đặc điểm địa hình trên bản

đồ.

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

10

SKKN: “Nâng cao hiệu quả sử dụng tranh ảnh và bản đồ trong dạy học bộ môn Địa lí 7”

Quá trình sử dụng bản đồ để khai thác và truyền đạt những kiến thức của

bài giảng.

Giáo viên phải luôn có ý thức làm mẫu nhằm giúp học sinh biết cách tiến

hành khai thác kiến thức trên cơ sở bản đồ trong quá trình tự học về sau.

Khi sử dụng bản đồ để giảng dạy, giáo viên cần nghĩ rằng những thao tác

chỉ bản đồ kết hợp với những lời giảng giải của mình đều là những thao tác

khuôn mẫu nhằm giúp học sinh biết cách đọc và sử dụng bản đồ ngay cả khi

nghe giảng bài mới ở lớp. Từ đó tạo điều kiện cho học sinh tiến hành học tập

môn Địa lí bằng bản đồ ở lớp cũng như ở nhà.

3.2.2.2. Sử dụng bản đồ để nêu câu hỏi Địa lí.

Trong quá trình dạy bài mới người giáo viên cần chú ý biện pháp phát

vấn trên cơ sở quan sát bản đồ. Làm được như vậy chẳng những giúp học sinh

nắm được nội dung của bài học một cách dễ dàng mà còn tăng cường rèn

luyện kĩ năng đọc bản đồ và bồi dưỡng tư duy Địa Lí.

Để có thể thực hiện những yêu cầu một cách hiệu quả trong quá trình

thực hiện phương pháp phát vấn trên cơ sở đọc bản đồ cần phải chú ý đến 2

điểm sau:

Đặt câu hỏi từ dễ đến khó

Ví dụ : Khi dạy bài 26 “Thiên Nhiên Châu Phi” (Phần vị trí Địa lí – Địa Lí 7)

Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát bản đồ tự nhiên Châu Phi kết hợp

lược đồ H 26.1 SGK cho biết Châu Phi tiếp giáp với các biển và Đại Dương

nào?

? Đường xích đạo đi qua phần nào của Châu lục?

? Đường chí tuyến Bắc qua phần nào của Châu lục?

? Đường chí tuyến Nam qua phần nào của Châu lục?

? Vậy lãnh thổ Châu Phi phần lớn thuộc môi trường nào?

Đặt câu hỏi từ nội dung đơn giản đến phức tạp

Người thực hiện : Huỳnh Thị Thanh

11