SKKN Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn Vật lý

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

MỤC LỤC

Nội dung

Trang

Tài liệu tham khảo

Phần mở đầu

1

2

3

4

5

I. Lý do chọn đề tài

II. Mục đích nghiên cứu

Phần nội dung

I. Cơ sở lý luận

II. các vấn đề thực trạng của việc đổi mới phương pháp dạy học

III. Phương pháp nghiên cứu

1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

2. Phương pháp nghiên cứu thực tế

IV. Những biện pháp để đổi mới phương pháp dạy học môn vật lý ở

trường THCS

1. Nắm bắt được mục tiêu của mỗi bài học

2. Tổ chức học sinh học tập

3. Một số cách đặt câu hỏi

V. Minh họa

5

7

8

13

22

24

Phần kết luận

I. Kết luận

II. Kiến nghị

Mục lục

1/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

PHẦN MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong thời kỳ đất nước đang phát triển và có những bước chuyển mình

vượt bậc như hiện nay, sự đổi mới toàn diện trên nhiều lĩnh vực được coi là

một trong những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển vượt bậc của đất

nước. Để thích ứng kịp với sự phát triển trên thì giáo dục cũng phải tự đổi mới

nhằm tạo ra những thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước có đủ sức, đủ tài đưa

đất nước sánh vai với các cường quốc trên thế giới đúng với lời dạy của Bác.

Thực hiện Nghị quyết lần thứ 4 của BCH TW Đảng khẳng định: "Tiếp tục đổi

mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo", toàn ngành giáo dục nói chung và các thầy

cô giáo nói riên đang ra sức thi đua để đưa sự nghiệp trồng người lên một tầm

cao mới.

Trong tất cả các môn học thì vật lý học là một trong những môn khoa

học về tự nhiên, nhiệm vụ chủ yếu của nó là nghiên cứu các hiện tượng vật lý,

tìm nguyên nhân, khám phá ra các định luật vật lý phục vụ lợi ích của con

người. Vật lý là cơ sở cho nhiều ngành kỹ thuật. Những thành tựu của vật lý và

kỹ thuật phục vụ rất nhiều cho cuộc sống của con người trên mọi mặt. Để có

hiệu quả cao trong giảng dạy thì người giáo viên dạy vật lý phải thường xuyên

nghiên cứu, sử dụng những thành quả của những môn khoa học có liên quan,

cần phải tiếp thu những thành tựu tiên tiến, những kinh nghiệm và phương

pháp giảng dạy theo hướng đổi mới.

Với những lý do trên nên tôi chọn đề tài:

"Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn

vật lý"

II. MỤC ĐÍCH

- Đổi mới phương pháp dạy học môn vật lý để nâng cao chất lượng, hiệu

quả trong dạy học và rút ra các bài học kinh nghiệm đáp ứng yêu cầu của mục

tiêu giáo dục và của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

2/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

PHẦN NỘI DUNG

I. CƠ SỞ LÝ LUẬN

- Xuất phát từ mục tiêu giáo dục và đào tạo của đất nước hiện nay.

Giáo dục và đào tạo hiện nay có mục tiêu lớn nhất là tạo ra các thế hệ trẻ

có trình độ văn hóa, năng lực sáng tạo, phẩm chất đạo đức tốt đáp ứng kịp thời

những yêu cầu phát triển kinh tế xã hội. Để đạt được mục tiêu đó thì trong

giảng dạy ở nhà trường phổ thông điều quan trọng nhất là phát triển trí tuệ và

năng lực tự học tự sáng tạo của học sinh trong học tập.

- Xuất phát từ nội dung bản chất của quá trình dạy học, hoạt động nhận

thức.

Bản chất của quá trình dạy học là quá trình giúp học sinh phát triển trí

tuệ thông qua việc rèn luyên kỹ năng, thái độ học tập. Thông qua việc học, học

sinh phát triên năng lực sáng tạo, bộc lộ phẩm chất tâm lý và hình thành nhân

cách. Trong quá trình làm cho học sinh nắm vững kiến thức, kỹ năng, nhiệm vụ

của quá trình dạy học không phải chỉ giới hạn ở sự tạo thành các kiến thức, kỹ

năng, kỹ xảo có tính chất tái tạo đơn thuần. Mà cần phải làm sao cho trong quá

trình dạy học phát triển được ở học sinh năng lực áp dụng kiến thức trong tình

huống mới. Giải nhữgn bài toán không phải chỉ là chỉ theo khuôn mẫu đã có,

thực hiện những bài toán làm có tính chất nghiên cứu và thiết kế, vạch ra các

angorit hợp lý mà trước kia chưa biết để giải các bài toán thuộc loại mới, cũng

như nắm được những kỹ năng, kỹ xảo mới hợp yêu cầu thực tiễn. Tức là phải

phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.

- Xuất phát từ thực tế giáo dục hiện nay.

Đa số giáo viên chưa quan tâm đúng mức đến việc phát huy khả năng tự

học, tự sáng tạo của học sinh mà chỉ chăm lo cung cấp cho học sinh những kiến

thức cần thiết để các em làm bài điểm cao. Ở nhiều trường còn tập trung và

giảng dạy lý thuyết mà bỏ qua phần thực hành và liên hệ thực tiến làm mất dần

hứng thú học tập của học sinh. Điều này nguy hại là, sau khi học xong các hiện

tượng vật lý và các định luật về vật lý một số em lại không biết vận dụng các

hiện tượng, định luật đó vào để giải thích một số hiện tượng về khoa học tự

nhiên và không chỉ ra được ứng dụng rộng rãi của nó trong khoa học kỹ thuật.

- Xuất phát từ xu thế giáo dục của thế giới hiện nay:

Về đổi mới phương pháp là vấn đề cấp bách của thời đại đối với chúng

ta. Ngày nay sự đổi mới phương pháp dạy học là sự sống của giáo dục Việt

3/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

Nam. Vì trước những bước tiến của nhân loại, đất nước ta đang đổi mới nền

kinh tế để hoà nhập với thế giới hiện đại. Do vậy việc đổi mới phương pháp

dạy học là không thể thiếu được trong nhà trường hiện nay. Dạy học, lấy học

sinh làm trung tâm là cốt lõi của việc đổi mới phương pháp dạy học. Có như

vậy thì mới có phát huy được năng lực. Năng lực đó phải được đào tạo và rèn

luyện thành thói quen, phải được hình thành từ nhà trường phổ thông cũng như

của môn khoa học tự nhiên khác. Vì môn Vật lý là môn khoa học thực nghiệm

nó là cơ sở cho nhiều ngành kỹ thuật, các máy móc được chế tạo dựa trên các

thành tựu vật lý: Động cơ ô tô, máy bay được chế tạo dựa vào kiến thức về

nhiệt, Máy phát điện, động cơ điện, vô tuyến truyền hình ... được chế tạo dựa

trên kiến thức về điện... những thành tựu của vật lý và kỹ thuật phục vụ rất

nhiều cho cuộc sống của con người trên mọi mặt. Vì vậy việc đổi mới phương

pháp trong dạy học vật lý là không thể thiếu được.

II. CÁC VẤN ĐỀ THỰC TRẠNG CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG

PHÁP DẠY HỌC

Trong những năm cải cách giáo dục (1981 đến nay) chúng ta đang cố

gắng và đa dạng hoá cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân. Cải cách giáo dục trên

cả 3 mặt: hệ thống giáo dục, nội dung và phương pháp dạy học. Song phương

pháp giáo dục vẫn chưa được quan tâm và phương pháp dạy học chưa được đổi

mới tương xứng. Mặc dù những năm gần đây có cố gắng mà cụ thể là số giáo

viên giỏi, học sinh giỏi cũng đã tăng nhiều so với những năm trước. Tuy nhiên

tình trạng phổ biến vẫn là:

+ Các bài dạy chưa có đầy đủ các thí nghiệm, vẫn còn tình trạng dạy

chay, các bộ dụng cụ thí nghiệm được trang bị về trường đa phần chất lượng

chưa tốt, trải qua các năm học dần bị mai một làm cho học sinh ở các năm học

sau không có đủ dụng cụ để thực hành hoặc nếu đủ thì chưa đáp ứng được yêu

cầu về số lượng, chất lượng.

+ Giáo viên thuyết trình kết hợp với đàm thoại chưa đưa học sinh vào

tình huống có vấn đề. Hệ thống câu hỏi và các tình huống của giáo viên đưa ra

chưa sát sao, chưa gắn với thực tiễn bài học, chưa gần gũi với học sinh.

+ Học sinh được luyện tập, thực hành ít và chủ yếu là vận dụng tri thức

một cách máy móc đơn giản, chưa thấy được ứng dụng của các kiến thức đã

học vào trong thực tế.

III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

4/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

- Nghiên cứu các tài liệu nghiên cứu về giáo dục và đào tạo.

- Nghiên cứu các văn kiện Đại hội của Đảng.

- Nghiên cứu các chỉ thị hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học.

- Nghiên cứu luật giáo dục, điều lệ trường phổ thông.

2. Phương pháp nghiên cứu thực tế

- Quan sát, thực hành.

- Đàm thoại.

- Tổng kết kinh nghiệm.

IV. NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỂ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC

MÔN VẬT LÝ Ở TRƯỜNG THCS

1. Nắm bắt được mục tiêu của mỗi bài học

Mục tiêu: Là căn cứ để đánh giá chất lượng của học sinh và hiệu quả bài

dạy của giáo viên. Người dạy phải nắm bắt được mục tiêu dạy học trong từng

nội dung kiến thức, người học phải nắm được cái gì sau bài học. Mục tiêu cần

phải được lượng hoá.

Có 3 nhóm mục tiêu:

a. Mục tiêu kiến thức:

Yêu cầu học sinh phải lĩnh hội các khái niệm vật lý cơ sở để có thể mô tả

đúng các hiện tượng và quá trình vật lý cần nghiên cứu và giải thích một số

hiện tượng và quá trình vật lý đơn giản. Đối với các định luật vật lý, các công

thức thì giáo viên cần phải hướng cho học sinh cách ghi nhớ sao cho dễ học, dễ

thuộc. Vật lý là môn học thiên về giải thích, nhận biết các hiện tượng nên cần

phải giúp học sinh nhận biết được những dấu hiệu cơ bản có thể quan sát, cảm

nhận được của các hiện tượng đó. Sau đó học sinh vận dụng cho quen trong

ngôn ngữ khoa học thay cho ngôn ngữ thông thường ban đầu.

Thí dụ khái niệm ảnh ảo: Thông thường học sinh chỉ biết cái ảnh cụ thể,

có thể nhìn thấy, sờ thấy như ảnh ở thẻ học sinh, ảnh in trên báo... ảnh ảo là

một khái niệm khác hẳn, tuy là ảnh ảo nhưng vẫn tồn tại thật, vẫn xác định

được vị trí, độ lớn nhưng lại không hứng được trên màn. Học sinh phân biệt

được ảnh ảo ảnh thật.

Chú trọng việc xây dựng kiến thức xuất phát từ những hiểu biết, những

kinh nghiệm đã có của học sinh rồi sửa đổi, bổ sung phát triển thành kiến thức

khoa học. Tránh việc đưa ra ngay những khái niệm trừu tượng xa lạ với học

sinh, diễn đạt bằng những câu, chữ khó hiểu. Thông thường một định luật vật

lý có hai phần: Phần định tính và định lượng. Tuỳ từng định luật, từng đối

5/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

tượng học sinh và điều kiện giảng dạy, giáo viên có thể đưa cả hai phần hay

không?

Thí dụ:

- Định luật bảo toàn cơ năng gồm 2 phần:

+ Định tính: cơ năng của một hệ kín là một đại lượng được bảo toàn.

+ Định lượng: động năng + thế năng = cơ năng = không đổi

Trong khi giảng dạy, giáo viên có thể chỉ đưa vào nội dung phần định

tính và giải thích cho học sinh hiểu hoặc đưa vào cả phần định lượng để học

sinh nắm được bài rõ hơn.

- Biên độ dao động của vật dao động càng lớn thì âm phát ra càng to.

- Hiệu điện thế giữa hai đầu bóng đèn càng lớn (nhỏ) thì dòng điện chạy

qua bóng đèn có cường độ dòng điện càng lớn (nhỏ).

Những hiểu biết về phương pháp nhận thức khoa học cũng được nâng

cao thêm một mức. Cần hướng dẫn học sinh thường xuyên đưa nhiều dự đoán

khác nhau về cùng một hiện tượng và tự lực đề xuất các phương án làm thí

nghiệm để kiểm tra dự đoán. Có thể học sinh chỉ nêu được sơ bộ về phương án,

kiểm tra, giáo viên cần giúp đỡ họ phát triển hoàn chỉnh phương án để trở

thành khả thi hoặc thảo luận để chọn phương án tối ưu. Cần hướng dẫn học

sinh thực hiện một số phương pháp suy luận khác như phương pháp tương tự,

phương pháp tìm nguyên nhân của hiện tượng. Những hiểu biết về phương

pháp nhận thức đó, nhằm rèn luyện cho học sinh thói quen mỗi khi rút ra một

kết luận không thể dựa vào cảm tính mà phải có căn cứ thực tế và biết cách suy

luận chặt chẽ.

b. Về kỹ năng

- Về kỹ năng quan sát:

Bước đầu xây dựng cho học sinh biết quan sát mục đích, có kế hoạch.

Trong một số trường hợp đơn giản học sinh có thể tự vạch ra kế hoạch quan sát

chứ không phải tuỳ tiện ngẫu nhiên, có khi phải tổ chức cho học sinh trao đổi

kỹ trong nhóm về mục đích kế quan sát rồi mới thực hiện quan sát.

- Kỹ năng thu thập xử lý thông tin:

Trong khi quan sát thí nghiệm chú trọng trong việc ghi chép các thông

tin thu thập được, lập thành biểu bảng một cách trung thực. Việc xử lý thông

tin, dữ liệu thu được phải theo những phương pháp xác định, thực chất phương

6/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

pháp suy luận là để từ những dữ liệu, số liệu cụ thể rút ra kết luạn chung (quy

nạp) hay từ những tính chất quy luật chung suy ra những biểu hiện cụ thể trong

thực tiễn (suy diễn). Chú trọng ngôn ngữ phát triển, ngôn ngữ vật lý ở học sinh.

Yêu cầu học sinh phải sử dụng những khái niện mới để mô tả và giải thích các

hiện tượng, các quá trình, rèn luyện kỹ năng diễn đạt rõ ràng, chính xác ngôn

ngữ của vật lý, thông qua việc trình bày các kết quả quan sát nghiên cứu và

trong thảo luận ở nhóm, ở lớp. Tạo điều kiện để học sinh nói nhiều hơn ở

nhóm, ở lớp.

- Kỹ năng vận dụng:

Sau khi học xong học sinh phải biết vận dụng các kiến thức để làm bài

tập, giải thích các hiện tượng thường gặp trong cuộc sống.

c. Về tình cảm, thái độ:

Học sinh bước đầu được làm quen với cách học tập mới, cá nhân độc lập

suy nghĩ làm việc theo nhóm, tranh luận ở lớp. Không khí học sôi nổi, vui vẻ,

thoải mái, hào hứng hơn. Song giáo viên vẫn phải uốn nắn đưa vào nề nếp.

Yêu cầu học sinh trung thực, tỷ mỉ, cẩn thận trong khi làm việc cá nhân.

Khuyến khích học sinh mạnh dạn nêu ý kiến của mình, không dựa dẫm vào

bạn. Có tinh thần cộng tác phối hợp với các bạn trong hoạt động chung của

nhóm. Phân công mỗi người một việc, mỗi lần một người trình bày ý kiến của

tổ, biết nghe ý kiến của bạn, thảo luận một cách dân chủ. Biết kiềm chế mình,

trao đổi trong nhóm đủ nghe không gây ồn ào ảnh hưởng đến toàn lớp.

2. Tổ chức học sinh học tập

Hình thức chủ yếu vẫn là học tập theo lớp, cả lớp cùng nghiên cứu một

vấn đề, đạt đến cùng một kết luận. riêng bài thực hành khác với trước đây, bây

giờ bao gồm 2 loại:

- Loại thứ nhất: Học sinh thông qua thí nghiệm hình thành kiến thức

mới. Loại này khác với loại bài nghiên cứu kiến thức mới thông thường dựa

trên thí nghiệm ở chỗ: học sinh phải tiến hành các phép đo đạc định lượng,

phải làm báo các kết quả thực hành. Đối với hình thức này, học sinh chủ động

tìm ra kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Thí dụ như bài 27 "đo hiệu

điện thế và cường độ dòng điện đối với mạch điện song song: (Vật lý 7).

- Loại thứ hai: Không nhằm hình thành kiến thức mới, chỉ nhằm rèn

luyện một loạt kỹ năng phân biệt, loại này giống như các bài thực hành đang có

7/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

ở THCS hiện nay. Thí dụ: như bài 6 "Quan sát và vẽ ảnh của một vật tạo bởi

gương phẳng: (Vật lý 7)

Học sinh ngày càng phát triển hoàn thiện hơn, hình thức làm việc theo

nhóm, cụ thể là:

+ Phân công nhận và thu dọn, nộp lại dụng cụ thí nghiệm của nhóm.

+ Điều khiển hoạt động của nhóm: Phân công công việc, trao đổi ý kiến,

tập hợp những ý kiến khác nhau, lần lượt cử người đại diện nhóm phát biểu ...

+ Nhắc nhở các thành viên hoàn thành nhiệm vụ cá nhân và nhiệm vụ

chung của nhóm.

+ Sử dụng rộng rãi có hiệu quả hình thức làm việc theo nhóm ở lớp

nhằm:

- Tạo điều kiện khuyến khích học sinh làm việc tự lực.

- Tạo điều kiện, khôngkhí thuận lợi để mỗi học sinh phát biểu ý kiến cá

nhân, phát huy sáng tạo rèn luyện ngôn ngữ.

+ Rèn luyện thói quen phân công, hợp tác giúp đỡ nhau trong hoạt động

tập thể, trong cộng đồng: Vừa tự do nêu ý kiến riêng (dù chưa được đầy đủ,

chính xác). Biết tranh luận để bảo vệ ý kiến của mình, vừa biết lắng nghe ý

kiến của bạn. Nhờ có ý kiến của bnạn trong nhóm mà sửa lại ý kiến sai của

mình và gợíy cho mình những suy nghĩ mới.

3. Một số cách đặt câu hỏi (có 6 cách).

a, Câu hỏi (biết)

- Mục tiêu: Kiểm tra trí nhớ của học sinh về các dữ kiện, số liệu, định

nghĩa, tên tuổi, địa điểm ...

- Tác dụng: Giúp học sinh ôn lại những gì đã học.

- Cách đặt câu: Cái gì? bao nhiêu? hãy định nghĩa?

Em biết những gì, hãy mô tả, cái nào? bao giờ? khi nào?

b, Câu hỏi "hiểu"

- Mục tiêu: Kiểm tra học sinh cách liên hệ, kết nối các số liệu dữ kiện,

định nghĩa.

- Tác dụng cho thấy học sinh có khả năng diễn tả được lời nói nêu được

các yếu tố cơ bản hoặc so sánh các yếu tố cơ bản trong bài học.

- Cách đặt cây hỏi: Tại sao? Hãy liên hệ? Hãy so sánh? Hãy tính?

8/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

c, Câu hỏi "vận dụng"

- Mục tiêu: Kiểm tra khả năng áp dụng các dữ kiện, khái niệm, phương

pháp vào hoàn cảnh và điều kiện mới.

- Tác dụng: Cho thấy học sinh có khả nằng hiểu được các quy luật, khái

niệm, lựa chọn phương pháp, giải quyết và vận dụng vào thực tiễn.

- Cách đặt câu hỏi:

Làm thế nào? Hãy tính sự chênh lệch? hoặc em có thể giải quyết khó

khăn về vấn đề này như thế nào?

d, Câu hỏi "phân tích":

- Mục tiêu: Kiểm tra khả năng phân tích nội dung vấn đề từ đó đi đến kết

luận hoặc tìm ra mối quan hệ hoặc chứng minh vấn đề nào đó.

- Tác dụng: Cho thấy khả năng tìm ra mối quan hệ mới tự diễn giải và

đưa ra kết luận.

- Câu hỏi: Tại sao?

Em có nhận xét gì ?

Hãy chứng minh ?

e. Câu hỏi "tổng hợp" :

- Mục tieu: Kiểm tra học sinh có thể đưa ra những dự đoán giải quyết

một vấn đề, hay đưa câu hỏi trả lời có sáng tạo.

- Tác dụng: Thúc đẩy sáng tạo của học sinh. Học sinh tìm ra nhân tố ý

tưởng mới để bổ sung cho nội dung.

- Cách đặt câu hỏi: Em hãy tìm ra cách ?

f. Câu hỏi "đánh giá":

- Mục tiêu: Kiểm tra học sinh có thể đóng góp ý kiến hoặc đánh giá ý

tưởng giải pháp.

Tóm lại: Các câu hỏi của giáo viên đưa ra phải có sự lựa chọn, tinh giản

và đảm bảo:

* Phát triển trí tuệ của học sinh:

- Phát triển trí tuệ:

Vừa là điều kiện đảm bảo cho học sinh nắm vững kiến thức, vừa tạo điều

kiện cho học sinh tự mình tiếp tục tự học, nghiên cứu tiến xa hơn nữa và có khả

9/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

năng độc lập công tác sau khi rời ghế nhà trường. Vì vậy phải phát triển óc

quan sát và năng lực nhận ra dược cái bản chất trong hiện tượngvật lý.

Tư duy bắt đầu từ cảm giác, tri giác các đối tượng và các hiện tượng.

Không có sự nhận thức cảm tính thì không có thể có tư duy của học sinh. Từ

đây rút ra nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học vật lý trongviệc phát triển tư

duy, phát triển những năng lực trí tuệ chung là : kích thích sự quan sát hiện

tượng, quá trình và các đối tượng một cách chăm chú có định hướng.

Trong những dấu hiệu cơ bản của sự phát triển trí tuệcủa học sinh là:

Khả năng so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, trìu tượng hoá tách ra

được cái bản chất trong các hiện tượng, trong mỗi tình huống. Và việc chuẩn bị

thí nghiệm và việc kế hoạch hoá chúng, việc tiến hành các thí nghiệm là nhằm

được mục đích đó.

- Phát triển ngôn ngữ cho học sinh:

Tư duy và ngôn ngữ trong sự thống nhất không thể tách rời, do đó sự

phát triển tư duy có liên quan trực tiếp với sự phát triển ngôn ngữ của học sinh.

Việc dạy học vật lý phải thúc đẩy học sinh mô tả, giải thích các đối

tượng, các hiện tượng, các quá trình vật lý và các ứng dụng kỹ thuật dưới hình

thức nói và viết theo một trình tự logic và đúng ngữ pháp. Muốn vậy phải sử

dụng cho học sinh thuật ngữ chuyên môn đẻ mô tả và giải thích các hiện tượng,

giải thích rõ các giai đoạn nối tiếp của thí nghiệm và nội dung của các phương

trình vật lý.

Phát triển tư duy logic, tư duy vật lý và tư duy khoa học kỹ thuật.

+ Tư duy logic:

Để phát triển tư duy logic cần sử dụng việc đánh giá những quan sát và

thực nghiệm. Việc giải thích những mối liên hệ tương hỗ của những hiện tượng

vật lý, việc dự đoán những kết quả mong muốn, việc kiểm tra bằng thực

nghiệm những hệ quả tút ra từ các giả thuyết và thuyết.

+ Tư duy biện chứng:

Các hiện tượng và quá trình vật lý cần được khảo sát hoàn toàn phù hợp

với sự sự phát triển biện chứng của chúng. Điều đó có nghĩa là chúng phải

được phân tích toàn diện, được xem xét trong những mối quan hệ tương hỗ của

chúng trong sự phát triển lịch sử và mâu thuẫn nội taị. Việc dạy học vật lý ngay

từ những bài đầu tiên cũng đòi hỏi việc phát triển tư duy biện chứng.

Ví dụ 1:

10/24

Một số phương pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả trong dạy học môn vật lý

Nghiên cứu ma sát cần giải thích cho học sinh rằng: Trong những trường

hợp này ma sát có hại, nhưng những trường hợp khác lại có lợi.

Ví dụ 2:

Định luật Ôm chỉ áp dụng đối với kim loại, khôgn áp dụng được cho

chất bán dẫn.

+ Tư duy vật lý tư duy khoa học kỹ thuật:

Tư duy vật lý là kỹ năng quan sát các hiện tượng vật lý, phân tích một

hiện tượng phức tạp thành những bộ phận, thành phần phần xác lập ở trong

chúng mối liên hệ và những sự phụ thuộc xác định. Tìm ra mặt định tính, định

lượng của các hiện tượng và các đại lượng vật lý, đoán trước được các hệ quả

từ các lý thuyết và áp dụng được kiến thức của mình.

Tư duy khoa học, kỹ niệm bao gồm kỹ năng tìm ra mối liên hệ sâu sắc

giữa một bên là toán học, vật lý học và một bên là ứng dụng kỹ thuật khác của

các khoa học đó, biến các tư tưởng khoa học thành sơ đồ, mô hình, kết cấu kỹ

thuật.

- Phát triển năng lực áp dụng các phương pháp nhận thức tổng quát của

khoa học.

Vật lý học là môn có nhiều khả năng để làm việc này. Hình thứuc vận

động vật lý là hình thức hoạt động đơn giản, phổ biến nhất. Vì thế trong các

giờ học vật lý với các ví dụ tương đối đơn giản, quen thuộc có thể hấp dẫn học

sinh tới chỗ hiểu và áp dụng các phương pháp nhận thức khoa học.

Làm quen với các phương pháp nhận thức như: Đề xuất, giả thuyết,

phương pháp thực nghiệm, phương pháp toán học, phương pháp tương tự và

mô hình hoá, phương pháp quy nạp, suy diễn.

Như vậy là trong quá trình dạy học vật lý, việc áp dụng các phương pháp

khoa học khác nhau đã phát triển được các mặt hoạt động trí tuệ chung, không

chỉ trong giới hạn của bản thân vật lý.

* Phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.

- Tổ chức nội dung kiến thức vật lý trong dạy học phỏng theo chu trình

sáng tạo khoa học.

Cơ sở lý thuyết của phương pháp phát triển khả năng sáng tạo của học

sinh trong quá trình dạy học là sự hiểu biết những quy luật sáng tạo khoa học

tự nhiên. Lê Nin nêu lên "Từ trực quan sinh động đến tư duy trìu tượng, rồi từ

11/24