SKKN Một số kinh nghiệm nhằm phát triển phẩm chất chăm học và tự tin cho học sinh lớp 4, 5 thông qua một số trò chơi toán học

PHỤ LỤC

1.

Đặt vấn đề

4

5

2.

Giải quyết vấn đề

Cơ sở lý luận

2.1.

2.2.

2.3.

5

Thực trạng của vấn đề

Các giải pháp

7

11

12

14

15

2.3.1. Nhận thức về tác dụng của trò chơi Toán học

2.3.2. Nguyên tắc khi sử dụng trò chơi Toán học

2.3.3. Cấu trúc của trò chơi học tập

2.3.4. Giới thiệu một số trò chơi nhằm gây hứng thú học tập trong

môn Toán lớp 4, 5

2.4.

3.

Hiệu quả từ việc tổ chức các trò chơi Toán học

Kết luận

21

23

24

3.1.

3.2.

Ý nghĩa, phạm vi áp dụng của sáng kiến

Kiến nghị - đề xuất

3

1. Đặt vấn đề

Trong thập niên đầu và thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, nhân loại

đang bước vào kỷ nguyên mới với sự bùng nổ và phát triển như vũ bão của

khoa học công nghệ. Trình độ dân trí và khả năng chiếm lĩnh khối lượng tri

thức khoa học công nghệ là thước đo đánh giá vị thế của quốc gia đó đối với

toàn cầu. Con đường ngắn nhất để chinh phục khoa học công nghệ là cải cách

giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học. Trong bối cảnh đó toàn Đảng, toàn

dân ta tiếp tục đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến

năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp hiện đại theo định

hướng xã hội chủ nghĩa.

Trong trường tiểu học, dạy học là hoạt động trọng tâm, chiếm một quỹ

thời gian lớn, chi phối nhiều hoạt động khác. Nhưng do đặc điểm tâm lí học

sinh tiểu học, trẻ có nhu cầu phát triển mạnh cả về trí tuệ, lẫn thể chất. Bản

chất của việc “học mà chơi, chơi mà học” vẫn là đặc điểm tâm lí hết sức quan

trọng và đặc trưng cho mọi hoạt động học tập, lao động, vui chơi giải trí của

các em. Vậy làm thế nào để giúp trẻ cân bằng giữa việc học tập và vui chơi,

giúp trẻ giảm bớt sự mệt mỏi, căng thẳng sau những giờ học trên lớp, tạo

hứng thú trong học tập, trong tư duy, trong nghiên cứu sáng tạo, rèn luyện và

phát triển thể chất, tinh thần cho trẻ,… Việc tổ chức tốt hoạt động giáo dục

ngoài giờ lên lớp trong nhà trường sẽ giải quyết được vấn đề nêu trên. Bởi

chính hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là một sân chơi bổ ích và lí thú

nhất trong nhà trường giúp các em vừa được học tập ôn luyện củng cố, mở

mang kiến thức đã học trên lớp vừa được vui chơi, giải trí lành mạnh và thể

hiện được chính mình. Đây là động lực thúc đẩy giúp các em học tốt hơn các

môn học văn hóa, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh

trong nhà trường.

Hiện nay trong chương trình giáo dục tiểu học, môn toán cùng với các

môn học khác trong nhà trường tiểu học có những vai trò góp phần quan trọng

4

đào tạo nên những con người phát triển toàn diện. Nó là môn khoa học tự

nhiên có tính lôgíc và tính chính xác cao và là chìa khóa mở ra sự phát triển

của các bộ môn khoa học khác.

Muốn học sinh tiểu học chăm học thì mỗi người giáo viên không phải

chỉ truyền đạt nội dung kiến thức theo chuẩn kiến thức kỹ năng và các tài liệu

đã có sẵn trong sách giáo khoa, trong các sách hướng dẫn và sách thiết kế bài

giảng một cách dập khuôn, máy móc làm cho học sinh học tập một cách thụ

động. Nếu chỉ dạy học như vậy thì việc học tập của học sinh sẽ diễn ra thật

đơn điệu, tẻ nhạt và kết quả học tập sẽ không cao. Nó là một trong những

nguyên nhân gây ra cản trở việc đào tạo các em thành những con người năng

động, tự tin, sáng tạo sẵn sàng thích ứng với hội nhập thế giới.

Yêu cầu của giáo dục hiện nay đòi hỏi phải đổi mới phương pháp dạy

học môn toán nói riêng và các môn học khác ở bậc tiểu học theo hướng phát

huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Vì vậy người giáo viên

phải gây được hứng thú học tập cho các em bằng cách lôi cuốn các em tham

gia vào các hoạt động học tập. Các trò chơi có nội dung toán học lí thú và bổ

ích phù hợp với nhận thức của các em. Trò chơi học tập là một hoạt động mà

các em hứng thú nhất. Khi chúng ta đưa ra được các trò chơi toán học một

cách thường xuyên, khoa học thì chắc chắn chất lượng dạy học môn toán sẽ

ngày càng được nâng cao. Thông qua các trò chơi, các em sẽ lĩnh hội những

tri thức toán học một cách dễ dàng; kiến thức sẽ được củng cố, khắc sâu một

cách vững chắc, tạo cho các em niềm say mê, hứng thú trong học tập, trong

việc làm.

Xuất phát từ lí do trên, qua thực tế giảng dạy và nghiên cứu, tôi mạnh

dạn chọn sáng kiến “Một số kinh nghiệm nhằm phát triển phẩm chất

chăm học và tự tin cho học sinh lớp 4, 5 thông qua một số trò chơi toán

học” nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tại

Trường Tiểu học Ngô Sĩ Liên.

5

2. Giải quyết vấn đề

2.1. Cơ sở lý luận

Học sinh tiểu học luôn luôn hiếu động, ham chơi thích cái mới lạ nhưng

lại nhanh chóng chán. Đối với trẻ trò chơi là một phát hiện mới, kích thích tò

mò, muốn tìm hiểu, khám phá. Trò chơi toán học nhằm mục đích là thông qua

trò chơi để củng cố kiên thức của bài học, luyện tập lại kiến thức của bài mới,

phát hiện ra kiến thức mới của bài học.

Thông qua trò chơi học sinh nắm được kiến thức của bài học một cách

nhẹ nhàng. Do vậy quan điểm “Thông qua hoạt động vui chơi để tiến hành

hoạt động học tập” là phù hợp với trường tiếu học.

Trong quá trình học toán ở tiếu học, sử dụng trò chơi toán học có nhiều

tác dụng như:

Giúp học sinh tiếp thu kiến thức nhẹ nhàng, gây hứng thú học tập. Học

sinh thay đối loại hình hoạt động trong giờ học, làm cho giờ học bớt căng

thẳng, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu. Kích thích sự tìm tòi, tạo cơ hội để học

sinh tự thê hiện mình.

Thông qua trò chơi, học sinh vận dụng kiến thức năng nổ, hoạt bát,

kích thích trí tượng tưởng, trí nhớ. Từ đó phát triến tư duy mềm dẻo, học tập

các xử lý thông minh trong những tình huống phức tạp tăng cường khả năng

vận dụng trong cuộc sống để dễ dàng thích nghi với điều kiện mới của xã hội.

Ở lứa tuổi Tiểu học cơ thể của học sinh đang trong thời kỳ phát triển

hay nói cụ thể là các hệ cơ quan còn chưa hoàn thiện, vì thế sức dẻo dai của

cơ thể còn thấp nên học sinh không thể làm lâu một cử động đơn điệu, dễ mệt

nhất là hoạt động quá mạnh. Ngoài ra thông qua hoạt động trò chơi còn giúp

các em phát triển được nhiều phẩm chất đạo đức như tình đoàn kết, thân ái,

lòng trung thực, tinh thần cộng đồng trách nhiệm. Vì vậy trò chơi toán học rất

cần thiết trong giờ toán ở tiểu học.

6

Học sinh Tiểu học rất dễ xúc động và thích tiếp xúc với một sự vật,

hiện tượng nào đó nhất là những hình ảnh gây cảm xúc mạnh.

Học sinh Tiểu học nghe giảng rất dễ hiểu nhưng cũng sẽ quên ngay khi

chúng không tập trung cao độ. Vì vậy người giáo viên phải tạo ra hứng thú

trong học tập và phải thường xuyên được luyện tập.

Học sinh hiếu động, ham hiểu biết cái mới nên dễ gây cảm xúc mới,

song các em chóng chán. Do vậy trong dạy học giáo viên phải sử dụng nhiều

phương pháp dạy học, đưa học sinh đi tham quan, đi thực tế, tăng cường thực

hành, tổ chức các trò chơi xen kẽ... để củng cố khắc sâu kiến thức.

2.2. Thực trạng của vấn đề

100% số cán bộ giáo viên trong trường có trình độ đạt chuẩn: trong đó

trên chuẩn chiếm 98,5%.

Đa số đội ngũ giáo viên đều có thâm niên trong nghề từ 10 năm trở lên

nên có kinh nghiệm giảng dạy, có trình độ và sức khỏe tốt và luôn có tinh

thần đoàn kết giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, có lập trường tư tưởng vững vàng,

phẩm chất đạo đức tốt, tinh thần kỷ luật cao, nhiệt tình, yêu nghề và thẳng

thắn trong đấu tranh phê bình, luôn cầu tiến bộ và ý thức phấn đấu. Nhiều

giáo viên có kiến thức vững chắc, có phương pháp giảng dạy tốt, có kinh

nghiệm rèn bồi dưỡng học sinh giỏi, có hướng phấn đấu trở thành giáo viên

giỏi, 100% giáo viên thực hiện đúng quy chế chuyên môn. Nhiều giáo viên

tích cực tự học, tự bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, cải tiến đổi mới

phương pháp. 100% giáo viên tham dự hội giảng các đợt trong năm. Sinh hoạt

chuyên môn luôn được giáo viên và nhà trường coi trọng. Mặt khác, đội ngũ

giáo viên nhà trường rất tích cực sưu tầm, làm và sử dụng đồ dùng dạy học.

Bên cạnh những mặt tích cực, giáo viên nhà trường cũng còn những

mặt hạn chế nhất định. Một số giáo viên có tư tưởng tự bằng lòng với trình độ

chuyên môn của mình, ngại học, ngại tìm tòi sáng tạo, do đó những giờ dạy

trở nên đơn điệu, ít hấp dẫn học sinh.

7

* Thực trạng công tác bồi dường đội ngũ giáo viên

Hệ đào tạo:

HỆ ĐÀO TẠO

SỐ

NỮ

GIÁO

VIÊN

TRUNG

CAO

ĐẠI

SAU ĐẠI

SƠ CẤP

CẤP

ĐẲNG

HỌC

56

55

0

16

39

01

Một số các đồng chí giáo viên trẻ đang theo học các lớp đại học tại

chức Tiểu học, sau đại học.

- 100% đội ngũ giáo viên được chuẩn hoá về mặt đào tạo số giáo viên

được đào tạo trên chuẩn nhiều (98,5%) và có kinh nghiệm trong nghề.

- Đội ngũ giáo viên ngày càng được chuẩn hoá về mặt đào tạo đang

được trẻ hoá dần. Đặc biệt là các đồng chí giáo viên trẻ nhiệt tình, hăng say

công tác và được trang bị nhiều kiến thức mới, gặp môi trường sư phạm tốt đã

phát huy được tác dụng là mũi nhọn trong công tác giảng dạy.

Từ thực tế giảng dạy trên lớp, từ dự giờ thăm lớp hoặc các tiết minh

họa ở băng hình. “Trò chơi học tập” có một vị trí quan trọng trong quá trình tổ

chức dạy học.

“Trò chơi học tập” giáo dục cho các em tính thật thà, biết đánh giá

chính xác kết quả học tập của mình và của bạn, qua trò chơi thể hiện được

tính trung thực của từng cá nhân.

Khi tham gia trò chơi, HS phải biết vận dụng hết khả năng của mình,

tập trung chú ý cao độ sự hiểu biết cùng với trí thông minh và sáng tạo của

bản thân, đó là những yếu tố rất thuận lợi. Trò chơi có những qui định và luật

lệ nhất định, song tổ chức “Trò chơi học tập mang lại tính thi đua và đòi hỏi

sự tự giác rất cao của HS mới đem lại kết quả. Nhưng khi giáo viên tổ chức

trò chơi, tránh để HS chơi quá sức sẽ biến thành cuộc chơi. Vì vậy khi tổ chức

trò chơi giáo viên phải vận dụng tốt những yêu cầu sau:

8

- Trò chơi phải cuốn hút 100% HS

- Chuẩn bị trò chơi phải đúng yêu cầu, đạt được mục đích, phải phù

hợp với trình độ kiến thức và kỹ năng của các em.

- Luật chơi rõ ràng, công bằng, khách quan.

+ Tiến hành:

- Giáo viên nêu tên trò chơi, phổ biến luật chơi.

- Khi giới thiệu trò chơi phải ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu.

- Đối với học sinh tham gia trò chơi một cách chủ động, sẵn sàng tư thế

tuân theo luật chơi, chú ý nghe hướng dẫn.

- Chuẩn bị đồ dùng thực hiện trò chơi như phiếu bài tập, bảng kẻ, bảng

phụ, thẻ chữ...

- Đánh giá đúng thực chất kết quả sau mỗi lần chơi, giáo viên nên có

những nhận xét kịp thời đầy đủ, cụ thể về ưu khuyết điểm của các nhóm hay

cá nhân tham gia trò chơi.

Trò chơi một khi thâm nhập vào lớp học nhất thiết phải là một nội

dung của bài học, phải là một thành phần cấu tạo nên tiết học, phải góp phần

vào việc hình thành kiến thức cơ bản hoặc rèn luyện kỹ năng cơ bản của tiết

học. Nội dung của trò chơi phải là một phần nội dung của bài học. Bởi vì

mỗi một tiết học bao giờ cũng có yêu cầu cần đạt được chương trình qui

định rất chặt chẽ về kiến thức cơ bản cũng như về kỹ năng thực hành. Trò

chơi được sử dụng tùy thuộc vào cách tổ chức giờ học của người đứng lớp.

Có thể sử dụng vào lúc kiểm tra đầu giờ để xem học sinh có nắm vững kiến

thức hay không, có thể sử dụng trò chơi để hình thành bài học, có thể sử

dụng để củng cố bài học.

Từ thực trạng trên, bản thân tôi tự lồng ghép các trò chơi trong giờ học

Toán. Đây là một số trò chơi được sử dụng trong giờ học Toán ở lớp 4,5:

9

Trong quá trình giảng dạy, quản lí và nghiên cứu và tìm hiểu thực tế tại

trường tiểu học Ngô Sĩ Liên, tôi thấy việc tổ chức trò chơi Toán học trong các

giờ học, đặc biệt là trong tiết toán được đa số giáo viên vận dụng với mong

muốn đổi mới phương pháp dạy học, góp phần đảm bảo mục tiêu tiết học,

thay đổi không khí học tập cho học sinh. Tuy nhiên, không phải mọi giáo viên

vận dụng đều đạt hiệu quả.

Để vận dụng có hiệu quả trò chơi Toán học trong dạy học Toán, đa

phần giáo viên còn lúng túng chưa phát huy hết tác dụng của mỗi trò chơi do

nhiều nguyên nhân. Việc đa dạng hoá trò chơi trong tiết học còn hạn chế.

Giáo viên còn vận dụng máy móc, rập khuôn một số trò chơi nhất định từ tiết

này qua tiết khác gây nên sự khập khiễng với mục tiêu từng hoạt động và sự

nhàm chán, thiếu hứng thú ở học sinh. Đa số giáo viên tổ chức trò chơi nhằm

củng cố tiết học, không linh hoạt trong tiến trình dạy. Đôi khi giáo viên không

làm chủ tốt thời gian trong quá trình tổ chức trò chơi Toán học dẫn đến

"cháy" giờ hay phân chia thời gian không hợp lý trong tiết dạy.

Một thực trạng thường thấy là sự chuẩn bị, tổ chức một trò chơi toán

học của giáo viên chưa chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ và đảm bảo yêu cầu của trò chơi

nên hiệu quả của các trò chơi Toán học còn hạn chế. Trong quá trình tổ chức

trò chơi, việc thu hút học sinh cả lớp tham gia là vấn đề rất khó đối với một số

giáo viên, phần đông chỉ học sinh thích môn Toán tham gia tích cực còn học

sinh không thích học Toán thì ngược lại.

Bên cạnh đó là sự đánh giá còn thiếu công bằng giữa các đội chơi của

giáo viên gây nên sự giảm hứng thú, nhiệt tình của học sinh khi tham gia trò

chơi. Trong lớp ít học sinh có năng khiếu toán nên phần nào cũng ảnh hưởng

đến không khí lớp học như: kém sôi động, hứng thú trong tiết học nếu không

có hình thức tổ chức tốt. Một số học sinh rất nhút nhát, không hăng hái trong

tiết học, đặc biệt là học sinh không thích học Toán. Lượng kiến thức tương

đối nhiều đồng thời một số học sinh không hứng thú, trầm, thậm chí sợ các

10

tiết học toán. Bên cạnh đó còn HS có thái độ không tích cực chỉ hưởng ứng

chứ không trực tiếp tham gia…

Từ thực trạng trên, việc tổ chức trò chơi Toán học trong dạy- học toán

là một vấn đề khá quan trọng cần có những giải pháp cụ thể, phù hợp với thực

tiễn nhằm khắc phục thực trạng đã nêu đồng thời nâng cao hiệu quả và sự

hứng thú của học sinh trong dạy và học.

(Học sinh tự tin chia sẻ)

2.3. Các biện pháp

2.3.1. Nhận thức về tác dụng của trò chơi Toán học

Như chúng ta đã biết, hoạt động vui chơi là hoạt động mà động cơ của

nó nằm trong chính quá trình hoạt động bản thân trò chơi chứ không nằm ở

kết quả chơi. Trò chơi là loại phổ biến của hoạt động vui chơi là chơi theo

luật, luật của trò chơi chính là các quy tắc định rõ mục đích, kết quả và yêu

cầu của hành động trò chơi, luật của trò chơi có thể tường minh có thể không.

Trò chơi học tập là trò chơi mà luật của nó bao gồm các quy tắc gắn với

kiến thức kỹ năng có được trong hoạt động học tập, gần với nội dung bài học,

giúp học sinh khai thác vốn kinh nghiệm của bản thân để chơi, thông qua chơi

11

học sinh được vận dụng các kiến thức kỹ năng đã học vào các tình huống của

trò chơi. Do đó học sinh được thực hành luyện tập củng cố mở rộng kiến thức

kỹ năng đã học. Như vậy trong trò chơi học tập các kỹ năng môn toán được

đưa vào trò chơi.

Chơi là một nhu cầu cần thiết đối với học sinh Tiểu học, có thể nói nó

quan trọng như ăn, ngủ, học tập trong đời sống các em. Chính vì vậy các em

luôn tìm mọi cách và tranh thủ thời gian trong mọi điều kiện để chơi. Được

chơi các em sẽ tham gia hết sức tự giác và chủ động. Khi chơi các em biểu lộ

tình cảm rất rõ ràng như niềm vui khi thắng lợi và buồn bã khi thất bại. Vui

mừng khi thấy đồng đội hoàn thành nhiệm vụ, bản thân các em thấy có lỗi khi

không làm tốt được nhiệm vụ của mình. Vì tập thể mà các em khắc phục khó

khăn, phấn đấu hết khả năng để mang lại thắng lợi cho tổ, nhóm trong đó có

mình. Đây chính là đặc tính thi đua rất cao của các trò chơi. Vì vậy khi đã

tham gia trò chơi, học sinh thường vận dụng hết khả năng về sức lực, tập

trung sự chú ý, trí thông minh và sự sáng tạo của mình.

Trò chơi học tập rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, thúc đẩy hoạt động trí tuệ,

nhờ sử dụng trò chơi học tập mà quá trình dạy học trở thành một hoạt động

vui và hấp dẫn hơn, cơ hội học tập đa dạng hơn.

Trò chơi học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, giúp

học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự giác tích cực. Giúp học sinh rèn luyện

củng cố kiến thức đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm được tích luỹ qua

hoạt động chơi.

Trò chơi không chỉ là phương tiện mà còn là phương pháp giáo dục.

2.3.2. Nguyên tắc khi sử dụng trò chơi Toán học

Muốn đạt hiệu quả cao trong sử dụng trò chơi học tập dạy- học toán thì

việc đa dạng hoá trò chơi trong giờ học là vô cùng quan trọng để các em “chơi

mà học” là điều không dễ dàng. Vì vậy khi thiết kế trò chơi học tập, giáo viên

phải nắm vững và thực hiện các nguyên tắc chủ yếu sau:

12

2.3.2.1. Nội dung trò chơi phải gắn với mục tiêu từng tiết học

Mỗi một trò chơi phải đảm bảo giải quyết một mục tiêu nhất định của

hoạt động nào đó trong tiết học. Không thiết kế các trò chơi chỉ giải quyết một

khía cạnh mục tiêu quá nhỏ hoặc xa vời mục tiêu dạy học cụ thể. Chính vì

vậy, giáo viên cần căn cứ vào từng bài, loại bài để thiết kế các trò chơi học tập

phù hợp, phong phú. Tránh lặp đi lặp lại một hoặc một số trò chơi trong nhiều

tiết học.

2.3.2.2. Luật chơi rõ ràng, đơn giản dễ nhớ, dễ thực hiện

Trò chơi phải phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi và phù hợp với khả năng

người hướng dẫn. Do đó, khi thiết kế trò chơi tránh rườm rà, phức tạp, quá

cầu kỳ giúp học sinh nắm bắt nhanh chóng luật chơi và cách chơi, đảm bảo

thời gian tiết học, không ảnh hưởng tới lớp khác hay ảnh hưởng tới vệ sinh

sức khoẻ của học sinh.

2.3.2.3. Điều kiện, phương tiện tổ chức trò chơi phong phú hấp dẫn

Trò chơi phải phù hợp với lớp học, phương tiện đơn giản, dễ làm, tránh

cầu kỳ, tốn kém nhưng vẫn đảm bảo phong phú và hấp dẫn. Một số phương

tiện giáo viên có thể dặn học sinh chuẩn bị từ tiết trước. Do vậy, khi thiết kế

trò chơi, giáo viên cần chú ý đến điều kiện, phương tiện tổ chức trò chơi.

2.3.2.4. Sử dụng trò chơi đúng lúc, đúng chỗ

Trò chơi có thể sử dụng ở bất cứ hoạt động nào của tiết học nhưng phải

phù hợp với mục tiêu của hoạt động đó. Sử dụng trò chơi học tập quá lạm

dụng sẽ tác dụng trái ngược với mong muốn. Do đó cần căn cứ vào từng hoạt

động để tổ chức những trò chơi phù hợp.

2.3.2.5. Trò chơi phải kích thích được sự hứng thú của từng học sinh

Mỗi trò chơi phải đảm bảo kích thích được sự thi đua dành phần thắng

giữa các đội tham gia. Trò chơi đảm bảo được nhiều học sinh hay nhiều lượt

học sinh tham gia. Tránh chỉ thiết kế cho học sinh thích môn Toán bởi nội

dung trò chơi quá khó so với trình độ chung của lớp.

13