SKKN Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần văn học dân gian cấp trung học cơ sở
Nâng cao chất lượng dạy học là vấn đề cấp thiết của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Chúng ta đã và đang có những đổi mới mạnh mẽ về nội dung và phương pháp dạy học. Chất lượng dạy học sẽ cao khi ta kích thích được hứng thú, nhu cầu, sở thích và khả năng độc lập, tích cực tư duy của HS.
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
MÃ SKKN
(Dùng cho HĐ chấm của Sở)
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Tên đề tài:
MỘT SỐ HÌNH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
TRONG DẠY HỌC PHẦN VĂN HỌC DÂN GIAN
CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ
Lĩnh vực
Cấp học
: Ngữ văn
: THCS
Tài liệu kèm theo : Đĩa CD
NĂM HỌC: 2016 – 2017
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
MỤC LỤC
MỤC LỤC.............................................................................................................1
KÝ HIỆU VIẾT TẮT............................................................................................2
I. Lý do chọn đề tài................................................................................................3
II. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................5
CỨU ......................................................................................................................6
2. Hoạt động ngoại khóa ở trường THCS..............................................................7
1. Diễn kịch .........................................................................................................15
2. Tổ chức trò chơi ..............................................................................................15
3. Các hoạt động khác .........................................................................................17
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................35
1/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lý do chọn đề tài
Nâng cao chất lượng dạy học là vấn đề cấp thiết của giáo dục Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay. Chúng ta đã và đang có những đổi mới mạnh mẽ về
nội dung và phương pháp dạy học. Chất lượng dạy học sẽ cao khi ta kích thích
được hứng thú, nhu cầu, sở thích và khả năng độc lập, tích cực tư duy của HS.
Để làm được điều đó, bên cạnh việc đổi mới nội dung và PPDH thì sự phối hợp
các hình thức tổ chức dạy học là một việc làm cần thiết. Trong nhà trường hiện
nay, điều này vẫn còn chưa được quan tâm một cách thích đáng.
Hoạt động ngoại khóa là một hình thức tổ chức dạy học, một dạng hoạt
động của HS tiến hành ngoài giờ lên lớp chính thức, ngoài phạm vi quy định của
chương trình bộ môn nhằm hỗ trợ cho chương trình nội khóa, góp phần hoàn
thiện và phát triển nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của HS.
Thực tiễn các nhà trường trong những năm gần đây cho thấy: HĐNK văn học
nói riêng và các môn học khác nói chung ít được tổ chức, lãnh đạo nhà trường
và GV bộ môn đầu tư thích đáng.
Hoạt động ngoại khoá văn học theo quan niệm đổi mới PPDH là một hình
thức tự học tích cực, bổ ích và có hiệu quả, nối liền bục giảng với thực tiễn đời
sống, mở rộng, kéo dài trường suy tưởng - thẩm định về bài học cho HS. Hoạt
động này phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của người học, đồng thời có
thể kiểm tra lại chất lượng dạy học trong giờ chính khoá. Hoạt động ngoại khoá
Văn học càng cần thiết và bổ ích hơn khi được áp dụng vào quá trình dạy học
phần Văn học dân gian ở THCS vì những lí do sau:
Thứ nhất: Ngoại khoá văn học dân gian góp phần làm sáng tỏ những đặc
trưng cơ bản của Văn học dân gian (tính tập thể, tính truyền miệng, gắn với sinh
hoạt xã hội…) - điều mà GV và HS rất khó thực hiện trong giờ chính khoá do
hạn chế về điều kiện và thời gian giảng dạy. Nói cách khác, đặc trưng cơ bản
của văn học dân gian sẽ được soi sáng và cảm nhận một cách tự giác trực cảm
hơn trong điều kiện tổ chức ngoại khóa. Trong so sánh với dạy học văn học viết,
điều này lại càng trở nên rõ ràng hơn.
3/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
Thứ hai: Ngoại khoá văn học dân gian cho phép chúng ta khai thác tác
phẩm Văn học dân gian ở nhiều góc độ, thoả mãn nhu cầu làm "sống lại" tác
phẩm Văn học dân gian trong môi trường diễn xướng, thông qua các hình thức
trình diễn bằng lời - nhạc - vũ. Ngoại khóa văn học dân gian chính là một hình
thức “trả tác phẩm văn học” trở về đời sống đích thực của chính nó, dẫn dắt học
sinh hòa mình vào chính đời sống của tác phẩm.
Thứ ba: Ngoại khoá văn học dân gian cho phép người dạy khắc phục
được những bất cập trong chương trình giữa thời gian cho phép và khối lượng
kiến thức cần phải truyền đạt; hơn nữa có thể mở rộng và đào sâu những nội
dung quan trọng. . .
Thứ tư: Vì văn học dân gian suy cho cùng là văn học của vùng, miền, xứ
- gắn liền với địa phương cụ thể nên ngoại khoá văn học dân gian còn giúp HS
có thể hiểu sâu hơn về những giá trị văn hoá dân gian của quê hương, đất nước.
2. Cơ sở thực tiến
Trong quá trình thực tiễn giảng dạy ở cấp THCS, tôi nhận thấy, mặc dù
trong những năm gần đây, ngành Giáo dục đã có nhiều đổi mới trong phương
pháp và hình thức dạy học nhằm giúp các em học sinh đạt được hiệu quả học tập
cao hơn, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Tuy nhiên, thực tế, các hình thức dạy học,
đặc biệt là dạy học môn Ngữ văn chưa phong phú. Hình thức lên lớp giảng bà
igần như đã trở thành một hình thức độc tôn.
Lâu nay trong nhà trường phổ thông, hoạt động ngoại khoá Văn học được
hiểu là hoạt động ngoài giờ học, là một hoạt động phụ, nằm ngoài quản lý
chuyên môn. Việc tổ chức ngoại khoá Văn học tuỳ thuộc vào quỹ thời gian vốn
rất hẹp hòi, vào năng lực và nhiệt tình của người dạy, vào nhu cầu, hứng thú của
người học. Nó được coi là một hoạt động giải trí, tổ chức theo hình thức một
chương trình văn nghệ (ca - múa - nhạc), thiếu nhất quán về chủ đề, sơ sài, phiến
diện về mặt nội dung. Sở dĩ có tình trạng như vậy vì chương trình nội khoá lâu
nay chỉ chú trọng cung cấp kiến thức về mặt số lượng, coi nhẹ việc rèn luyện kĩ
năng, tách rời lý thuyết với thực hành. Mọi yêu cầu mục đích của môn học coi
như đã được giải quyết triệt để khi bài giảng trên lớp chấm dứt. Theo tôi, quan
4/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
niệm về hoạt động ngoại khoá văn học như trên là chưa thoả đáng, chưa quan
tâm đúng mức đến lợi ích của hoạt động này trong quá trình giảng dạy và học
tập bộ môn. Tổ chức hoạt động ngoại khoá Văn học là một công việc vừa có ý
nghĩa thực tiễn vừa có ý nghĩa khoa học.
Từ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn như trên, tôi mạnh dạn lựa chọn vấn đề
“Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần văn học
dân gian cấp THCS” làm sáng kiến kinh nghiệm của mình.
II. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm này là phân tích tìm hiểu đặc trưng
tính chất của tổ chức hoạt động ngoại khóa dạy học phần văn học dân gian lớp 6
và lớp 7, đề xuất được một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy
học phần văn học dân gian lớp 6 và 7 một cách có hiệu quả nhằm ôn tập và bổ
sung kiến thức cho HS THCS.
III. Đối tượng nghiên cứu
- Đối tượng: Qui trình tổ chức hoạt động ngoại khóa phần văn học dân
gian, chương trình Ngữ văn 6, 7.
IV. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm
- Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: học sinh khối 6, 7 trường THCS
V. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: nghiên cứu tài liệu làm cơ sở lí luận
cho đề tài.
- Phương pháp nghiên cứu, điều tra thực tiễn: Điều tra bằng bảng hỏi, bằng
các câu hỏi phỏng vấn giáo viên và học sinh để tìm hiểu thực trạng của vấn đề.
- Thực nghiệm sư phạm: tiến hành phối hợp tổ chức hoạt động ngoại khóa
cho học sinh THCS.
VI. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi: Giới hạn ở hoạt động ngoại khóa phần văn học dân gian lớp 6, lớp 7.
5/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
PHẦN THỨ HAI :GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. NHỮNG NỘI DUNG LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN VẤN ĐỀ
NGHIÊN CỨU
1. Hình thức tổ chức dạy học trong trường THCS
Theo GS Phạm Viết Vượng thì “Hình thức tổ chức dạy học là những cách
thức tiến hành hoạt động dạy và học thống nhất giữa các GV và HS, được thực
hiện theo một trình tự và chế độ nhất định nhằm đảm bảo các nhiệm vụ dạy học”
[21; T.24]. Hình thức tổ chức dạy học là các biểu hiện bên ngoài của hoạt động
phối hợp giữa GV và HS, được xác định bởi mục tiêu và điều kiện thực tế của
quá trình dạy học, trong đó GV truyền đạt những kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo và
những kinh nghiệm nghề nghiệp đã được tích lũy được cho người học, hình thức
đó được thực hiện theo một trình tự và chế độ nhất định nhằm đảm bảo các
nhiệm vụ dạy học.
Các hình thức tổ chức dạy học hình thành và phát triển trong lịch sử loài
người, phụ thuộc vào những biến đổi về kinh tế, chính trị, xã hội…Chẳng hạn,
vào thời kỳ bình minh của lịch sử, dạy học được tiến hành theo hình thức cá
nhân dưới dạng truyền thụ kinh nghiệm; đến thời kỳ Trung cổ, ở cả phương Tây
và phương Đông, hình thức dạy học cá nhân vẫn tồn tại; và chỉ đến thế kỷ 16, 17
– khi nền kinh tế phát triển mạnh, hình thức dạy học cá nhân không còn phù hợp
và hình thức dạy học theo lớp bài xuất hiện; và hiện, cùng với sự phát triển
không ngừng về mọi lĩnh vực trên toàn thế, đặc biệt trong việc đào tạo nguồn
nhân lực cho đất nước, các hình thức tổ chức dạy học ngày càng phong phú hơn.
Căn cứ vào một số dấu hiệu cơ bản, người ta có thể phân biệt các hình thức tổ
chức dạy học như sau:
+ Xét theo số lượng HS: dạy học cá nhân, dạy học theo nhóm và dạy học
theo lớp
+ Xét theo thời gian học tập: dạy học theo tiết học và dạy học theo
buổi; dạy học chính khóa và dạy học ngoại khóa (hoạt động giáo dục ngoài
giờ lên lớp)
6/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
+ Xét theo không gian tiến hành hoạt động dạy học: dạy học trên lớp, dạy
học ngoài lớp, dạy học ngoại khóa, dạy học tham quan cơ sở thực địa, dạy học
qua mạng…
+ Xét theo tính chất tương tác hoạt động giữa GV và HS: dạy học trực
tiếp và dạy học gián tiếp
+ Xét theo mục tiêu cần đạt của bài dạy: giờ học kiến thức mới, giờ học
hình thành kĩ năng, giờ học ôn tập, giờ kiểm tra
Như vậy, các hình thức tổ chức dạy học rất đa dạng. Mỗi hình thức có
những đặc điểm riêng, ưu điểm cũng như hạn chế.Việc lựa chọn hình thức tổ
chức dạy phụ thuộc vào hàng loạt các yếu tố khách quan và chủ quan, từ mục
đích, nội dung, phương tiện, trình độ sư phạm của GV và HS… Chọn đúng hình
thức tổ chức dạy học phù hợp sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
2. Hoạt động ngoại khóa ở trường THCS
2.1. Khái niệm hoạt động ngoại khóa
Theo GS Phan Trọng Luận, “Hoạt động ngoại khoá là một thuật ngữ dùng
để chỉ các hình thức hoạt động kết hợp dạy học với vui chơi ngoài lớp, nhằm mục
đích gắn việc giảng dạy, học tập trong nhà trường với thực tế xã hội” [11; T.3].
Nói về giáo dục toàn diện, Rabơle (1494 – 1553) nhà tư tưởng, nhà giáo
dục thời kỳ Phục Hưng đã từng nhấn mạnh “Việc giáo dục phải bao hàm các
nội dung trí dục, đạo đức, thể chất, thẩm mỹ… ngoài việc học ở nhà, còn có các
buổi tham quan các xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghị
sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày.”
Makarenco – nhà sư phạm nổi tiếng của nước Nga đầu thế kỷ XX, cũng
đã nói: “Tôi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không
thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không thể để cho quá trình
giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học mà đáng ra phải là trên mỗi mét vuông
của đất nước ta…Nghĩa là trong bất kì hoàn cảnh nào cũng không được
quan niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trong lớp”.
Trong chương trình sách giáo khoa mới, hoạt động ngoại khoá có thể xem
như tương đương với hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Mục tiêu của môn
7/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
này nhằm củng cố, khắc sâu những tri thức đã học qua các môn học trên lớp,
mở rộng, nâng cao hiểu biết cho HS về các lĩnh vực đời sống xã hội, tăng vốn
hoạt động thực tiễn…
2.2. Vị trí, vai trò của hoạt động ngoại khóa trong trường phổ thông
Chương trình của Bộ Giáo dục – Đào tạo qui định thì công tác tổ chức
hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (hoạt động ngoại khóa) ở trường phổ
thông bao gồm 2 phần: bắt buộc và tự chọn. Phần bắt buộc được tổ chức theo
các chủ điểm sinh hoạt hàng tháng. Phần tự chọn là các hoạt động phong phú để
đáp ứng nhu cầu đa dạng của HS.
- Đối với HS : HĐNK (hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp) là một trong
những mảng hoạt động giáo dục quan trọng ở nhà trường phổ thông. Hoạt động
này có ý nghĩa hỗ trợ cho giáo dục nội khóa, góp phần phát triển và hoàn thiện
nhân cách, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng sáng tạo của HS. Nội dung của
giáo dục ngoại khóa rất phong phú và đa dạng thể hiện qua các hoạt động xã hội,
văn nghệ, thể dục thể thao, tham quan, lao động, nghiên cứu khoa học v.v…nhờ
đó các kiến thức tiếp thu được ở trên lớp có cơ hội được áp dụng, mở rộng
thêm trên thực tế, đồng thời có tác dụng nâng cao hứng thú học tập nội khóa.
- Đối với GV: Giáo dục ngoại khóa có thể do GV bộ môn, GV chủ
nhiệm, Đội thiếu niên tiền phong, Đoàn thanh niên cộng sản v.v… tổ chức thực
hiện. Với chương trình học kết hợp với những hoạt động ngoại khoá như vậy,
người GV không đơn thuần chỉ đóng vai trò là người cung cấp kiến thức cho
HS, mà còn được tiếp nhận, bổ sung thêm những kiến thức từ chính những HS
của mình. Hơn nữa, đây cũng là điều kiện thuận lợi để GV ứng dụng những
PPDH mới, đồng thời có thể đánh giá năng lực cũng như ý thức học tập của HS
một cách khách quan nhất. Ngoài ra, việc tham gia vào các hoạt động ngoại
khoá gắn liền với các môn học như thế này cũng sẽ phát huy và kích thích khả
năng nghiên cứu, tìm tòi thêm của các GV, từ đó góp phần nâng cao chất lượng
giảng dạy.
2.3. Hoạt động ngoại khóa văn học ở THCS
Một yêu cầu lớn đặt ra trong việc bồi dưỡng HS có năng khiếu nói riêng,
8/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
dạy học đối với HS phổ thông nói chung là luôn phải nuôi dưỡng, phát triển
hứng thú của các em đối với môn học, đặc biệt là đối với môn Ngữ văn. Việc
bồi dưỡng niềm say mê hứng thú đối với việc học văn, được thực hiện trước
hết là thông qua các hoạt động chính khoá trên lớp, nhưng do những đặc trưng
của bộ môn, một môn học đòi hỏi phải kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa
kiến thức và tình cảm thẩm mĩ trong cách dạy của GV và cách học của HS, các
hoạt động ngoại khoá văn học cũng đóng vai trò rất quan trọng.
Hoạt động ngoại khoá văn học không là vấn đề mới. Từ lâu, nó đã trở
thành một bộ phận cấu thành không thể tách rời của quá trình giáo dục, do tập thể
sư phạm của nhà trường tổ chức và lãnh đạo, thông qua hoạt động của tổ bộ môn.
Nhất là trong bối cảnh cuộc cải cách giáo dục ở nước ta đang diễn ra toàn diện,
sôi nổi, trong đó có sự đổi mới thật sự của việc dạy và học bộ môn Ngữ văn, thì
hoạt động ngoại khoá văn học với những hình thức phong phú, thiết thực, phù
hợp càng trở nên quan trọng và bổ ích. Với môn học này, hoạt động ngoại khoá
rất có hiệu quả đối với việc nâng cao chất lượng giảng dạy – học tập trong trường
phổ thông, HS không chỉ học chay, học thụ động mà các em sẽ trực tiếp được tìm
hiểu các vấn đề mà sách đã viết và cả không viết, những điều mà thầy cô không
có điều kiện để truyền thụ cho các em trong giờ dạy chính khoá.
3. Văn học dân gian trong chương trình Ngữ văn cấp THCS
3.1. Khái quát về văn học dân gian
VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng, sản phẩm của
quá trình sáng tác tập thể nhằm mục đích phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt
khác nhau trong đời sống cộng đồng. Ra đời từ thời kì công xã nguyên thủy, văn
học dân gian đã trải qua các thời kì phát triển lâu dài trong các chế độ xã hội có
giai cấp, tiếp tục tồn tại trong thời đại hiện nay.
* Đặc trưng cơ bản của VHDG:
- Tính truyền miệng (VHDG là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền
miệng): Đây chính là điểm khác biệt cơ bản giữa văn học viết và VHDG. Ngôn
từ truyền miệng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên nội dung, ý nghĩa và
thế giới nghệ thuật của tác phẩm VHDG nhằm phản ánh sinh động hiện thực
9/36
SKKN: Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần VHDG cấp THCS
cuộc sống. Tính truyền miệng của VHDG thể hiện ở quá trình diễn xướng dân
gian. Quá trình diễn xướng bao gồm các hoạt động kể – hát – diễn tác phẩm
VHDG. Có thể nói tác phẩm văn học dân gian trên thực tế sinh thành, tồn tại
trong diễn xướng. “Văn bản ngôn từ truyền miệng” của tác phẩm VHGD không
tách rời sinh hoạt diễn xướng. Đó là điểm khác biệt rất căn bản so với văn học
viết vốn tồn tại bằng văn tự và giao lưu đọc. Đặc trưng truyền miệng trong diễn
xướng khiến cho việc dạy học tác phẩm VHDG phải chú ý thích đáng đến việc
“khôi phục”/ “hoàn nguyên” trạng thái tồn tại thực tế của sáng tác dân gian. Do
vậy việc tổ chức ngoại khóa văn học dân gian là một điều cần thiết, phù hợp với
đặc trưng tác phẩm mang ra dạy-học.
- Tính tập thể (VHDG là sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể) : Quá
trình sáng tác tập thể diễn ra bát đầu từ một người khởi xướng để tác phẩm hình
thành, sau đó là sự tiếp nhận của tập thể, về sau được lưu truyền nhưng có sự
sáng tạo làm cho tác phẩm biến đổi dần, phong phú hơn, hoàn thiện hơn về nội
dung cũng như hình thức nghệ thuật. “Do đặc trưng này mà tác phẩm VHDG tồn
tại thông qua nhiều dị bản, thể hiện tính chất động về cả văn bản lẫn nghệ thuật
diễn xướng tác phẩm, tính không xác định của hình tượng VHDG” [2; T.48].
Tính tập thể của VHDG cũng là một thuộc tính gợi ý cho việc tổ chức ngoại
khóa văn học dân gian khi dạy học. Những hình thức ngoại khóa “diễn xướng”
tác phẩm VHDG là cơ hội để tô đậm tính tập thể của tác phẩm VHDG. Thầy và
trò trong ngoại khóa chính là đang tham gia vào lưu truyền, sáng tạo tác phẩm
VHDG. Trong ngoại khóa họ đã trở thành “đồng tác giả” với dân gian. Dạy học
ngoại khóa tác phẩm VHDG là một hình thức làm “sống lại” tác phẩm VHDG –
những tác phẩm của tập thể!
Đây là hai đặc trưng cơ bản, chi phối, xuyên suốt quá trình sáng tạo và lưu
truyền tác phẩm VHDG, thể hiện sự gắn bó mật thiết của VHDG với các sinh
hoạt khác trong đời sống cộng đồng.
* Hệ thống thể loại của văn học dân gian Việt Nam
VHDG Việt Nam cũng như VHDG của nhiều dân tộc khác trên thế giới
có những thể loại chung và riêng, hợp thành một hệ thống. Mỗi thể loại phản
10/36
Tải về để xem bản đầy đủ
37 trang
27/07/2025
370
Bạn đang xem 11 trang mẫu của tài liệu "SKKN Một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học phần văn học dân gian cấp trung học cơ sở", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- skkn_mot_so_hinh_thuc_to_chuc_hoat_dong_ngoai_khoa_trong_day.doc
