SKKN Một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học phần tác giả trong chương trình ngữ văn trung học phổ thông
Có nhiều cách thức, nhiều hướng để tiếp nhận tác phẩm văn học, trong đó tiếp nhận từ góc độ tác giả là cơ sở không thể thiếu khi muốn khám phá một chỉnh thể nghệ thuật. Đây là hướng tiếp nhận có lịch sử lâu đời và có ý nghĩa quan trọng trong việc khám phá văn bản văn học.
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO QUẢNG TRỊ
TRƯỜNG THPT HƯỚNG HÓA
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC
PHẦN TÁC GIẢ TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.
Lĩnh vực/Môn:
Ngữ văn
Tên tác giả:
Chức vụ:
Lương Thị Kim Khánh
Tổ trưởng chuyên môn Ngữ văn
Đơn vị công tác: Trường THPT Hướng Hóa
Năm học: 2019 - 2020
2
PHẦN MỞ ĐẦU
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn
1. Cơ sở lí luận
Có nhiều cách thức, nhiều hướng để tiếp nhận tác phẩm văn học, trong đó
tiếp nhận từ góc độ tác giả là cơ sở không thể thiếu khi muốn khám phá một chỉnh
thể nghệ thuật. Đây là hướng tiếp nhận có lịch sử lâu đời và có ý nghĩa quan trọng
trong việc khám phá văn bản văn học.
Thứ nhất, trong hoạt động giao tiếp, người nói và người nghe; người viết và
người đọc là hai nhân tố đóng vài trò quan trọng liên quan đến hiệu quả giao tiếp.
Dưới góc độ nghiên cứu của lí luận văn học thì khi sáng tác, nhà văn bao giờ cũng
gửi gắm điều gì đó trong văn bản tác phẩm, cho nên tiếp nhận văn học là nổ lực đi
tìm dụng ý của nhà văn. Lí luận văn học cổ điển Trung Quốc quan niệm “Sáng tác
là giải tỏa những u uất trong lòng” (Tư Mã Thiên); là thể hiện sự quan tâm đến các
vấn đề chính trị, xã hội: “Văn chương nên vì thời thế mà viết, thơ ca nên vì hiện
thực mà sáng tác” (Bạch Cư Dị). Các nhà lí luận văn học và những người cầm bút
với sự trải nghiệm thấm thía của mình cũng đã khẳng định mối quan hệ không thể
tách rời giữa nhà văn với tác phẩm, giữa chủ thể sáng tạo với sản phẩm sáng tạo.
Cao Bá Quát trong trang cuối bài thơ “Rừng chuối” (trong Cao Chu Thần thi
tập) đã nói: “Thơ không có phẩm chất nhất định, phẩm chất của người là phẩm
chất của thơ. Phẩm chất của người cao thì phẩm chất của thơ cao”. Tác giả
Nguyễn Đức Đạt trong Nam Sơn tùng thoại (Tạp chi văn học số 1, 1979) cũng
khẳng định: “Văn thâm hậu thì con người của nó trầm và tĩnh, văn ôn nhu thì con
người của nó đạm và giản, văn hùng hồn thì con người của nó cương và nhanh,
văn uyên sâu thì con người của nó thuần túy mà đúng đắn”.
Thứ hai, tiếp nhận tác phẩm văn học dưới góc độ tác giả, bạn đọc sẽ có điều
kiện tiếp xúc với một tài năng, một nhân cách, một tư tưởng và tâm hồn lớn. Bởi vì
những tác phẩm văn học được đưa vào đọc hiểu trong chương trình THPT đều là
những tác giả lớn, có vị trí đặc biệt, tiêu biểu cho một giai đoạn, một thời kì, một
xu hướng; trào lưu vă học. Và ở đó, bạn đọc sẽ có sự tương tác, đối thoại và học
hỏi, góp phần hoàn thiện nhân cách, kĩ năng bản thân - điều đặc biệt quan trọng đối
với lứa tuổi học sinh ở chức năng giáo dục của văn học.
Thứ ba hoạt động dạy học cũng như việc tiếp nhận văn bản văn học là hoạt
động tiếp thu kiến thức của một trong số các môn học ở trường THPT. Vì thế việc
thi cử vượt môn và tốt nghiệp THPT cũng như đại học là mục đích thực tế của học
sinh. Do vậy, việc nắm kĩ phần tác giả - chủ thể sáng tạo văn bả nghệ thuật, không
những giúp học sinh có cơ sở để giải mã văn bản mà còn đáp ứng yêu cầu đáp án
phần mở bài trong đề thi môn Ngữ văn phần làm văn (hiện chiếm 1/2 tổng số điểm
bài thi).
Có thể dẫn nhiều hơn nữa những cơ sở lí luận của vấn đề, nhưng dừng ở
đây cũng đủ để khẳng định một chân lí về mối quan hệ biện chứng giữa tư tưởng,
3
tâm hồn nhà văn với linh hồn tác phẩm. Vì thế yêu cầu của người đọc văn và người
dạy văn là phải làm thế nào để học sinh thấy được mối quan hệ đó, hay nói cách
khác học sinh muốn hiểu đúng, muốn cảm nhận được tư tưởng của tác phẩm cần
có sự liên hệ với tư tưởng tác giả, ngược lại từ sự tìm hiểu tác phẩm người đọc có
cái nhìn đầy đủ, đúng đắn hơn về nhà văn. Để giúp học sinh khám phá được thế
giới diệu kỳ của tác phẩm văn học, hiểu được những triết lí nhân sinh hay cảm
được những cung bậc cảm xúc tinh tế; những thủ pháp nghệ thuật đặc sắc trong tác
phẩm văn học, bên cạnh việc khám phá nhiều tầng bậc, nhiều lớp lang của tác
phẩm từ góc độ văn bản, văn hóa,…với tư cách là một chỉnh thể cũng cần suy luận,
liên hệ từ cuộc đời, con người, tư tưởng của nhà văn. Tức là cần tìm hiểu nghiêm
túc những yếu tố “ngoài văn bản”. Ví dụ khi bàn luận về hình ảnh những kiếp ca kĩ
trong thế giới nghệ thuật của Nguyễn Du không thể không thấy một căn nguyên
sâu xa ám ảnh Nguyễn Du trong những năm tháng tuổi thơ đi nghe hát cùng người
anh Nguyễn Khản; bình giá hình ảnh “lò than rực hồng” trong bài thơ “ Mộ” của
Hồ Chí Minh người đọc cần nhận thấy mối liên hệ giữa ý nghĩa hình ảnh với tâm
thế của người chiến sĩ cộng sản lạc quan, luôn hướng về tương lai với một tinh
thần “thép”; vì sao đề tài người nông dân, người trí thức cứ trở đi, trở lại trong
sáng tác của Nam Cao, vì sao Nam Cao lại dành cho Chí Phèo lòng tin tưởng về
phẩm giá con người hoặc những câu hỏi tương tự? người đọc có thể trả lời bằng
chính cuộc đời gắn bó yêu thương với người nông dân, người trí thức của Nam
Cao.
Bởi vậy, dạy học bài về tác giả văn học hoặc hướng dẫn học sinh nắm được
những thông tin cơ bản về một tác giả văn học nào đó có vai trò rất quan trọng.
Trước hết hoạt động này sẽ giúp học sinh có được một lối nhỏ (dù không phải là
con đường chính thức) để đi vào thế giới nghệ thuật của một tác phẩm văn học.
Hơn nữa học sinh sẽ có cơ sở để đọc hiểu những tác phẩm khác của cùng nhà văn,
của một giai đoạn, một thời đại văn học. Văn chính là người, nói “qua văn phần
nào biết người” là vì vậy.
2. Cơ sở thực tiễn
Mặc dù kiến thức về tác giả văn học có ý nghĩa rất quan trọng trong dạy học
văn nói riêng và đời sống văn hóa, văn học nói chung nhưng trên thực tế việc dạy
học phần tác giả văn đang có nhiều vấn đề phải bàn luận. Do quy định của thời
lượng chương trình, có lúc người giáo viên phải cắt thời gian dành cho phần tiểu
dẫn, yêu cầu học sinh đọc tại nhà. Bài “Hai đứa trẻ”, “Chữ người tử tù”, “Hạnh
phúc của một tang gia” thuộc chương trình lớp 11 chuẩn, bài “Vợ chồng A Phủ”,
“Chiếc thuyền ngoài xa thuộc chương trình 12, mỗi bài được học 02 tiết trên lớp.
Trong khi ở chương trình nâng cao cũng những bài đó phân phối chương trình chỉ
cho thời lượng 02 tiết kèm theo một bài đọc thêm, có nghĩa nếu chỉ sơ lược bài đọc
thêm thì mỗi bài ở trên chỉ được dành thời lượng 1,5 tiết. Với thời lượng như vậy
để hướng dẫn học sinh đọc hiểu những tác phẩm xuất sắc đó thì bắt buộc người
giáo viên phải giản lược tới mức tối thiểu nội dung phần tiểu dẫn. Và như vậy kiến
thức về tác giả Thạch Lam, Vũ Trọng Phụng (riêng Nguyễn Tuân, Nam Cao sẽ
được bổ sung bằng những bài học riêng sau này) đã bị giản hóa khá nhiều.
4
Bên cạnh đó có tác giả văn học được dạy (bài học riêng) cả trong chương
trình chuẩn và chương trình nâng cao, nhưng có nhiều tác giả chỉ được dạy trong
chương trình nâng cao mà không có trong chương trình chuẩn.
Thực tế như vậy buộc mỗi người giáo viên dạy văn cần có phương pháp,
cách thức tổ chức phù hợp để không phải tăng thời lượng chương trình mà học sinh
vẫn đảm bảo những yêu cầu cơ bản về kiến thức, có được lòng yêu quý trân trọng
những nhân cách, tài năng văn học lớn.
II. Lí do chọn đề tài
Trong thời đại “kĩ trị”, một số môn học trong đó có môn Ngữ Văn có một vị
trí “rất khiêm tốn” trong nhận thức (chưa đúng) của xã hội; trong quan niệm của
học sinh, phụ huynh. Hay nói đúng hơn là nhiều đối tượng chưa hiểu hết vai trò
đặc thù, cốt yếu của môn Ngữ văn. Điều đó dẫn đến thực trạng học bộ môn Ngữ
văn của học sinh ngày nay đáng quan ngại. Học sinh THPT không tiếp nhận tác
phẩm một cách có cơ sở lí luận, khoa học; không say mê hứng thú; không tích cực
chủ động mà “gỏ mạng” là cách đối phó phổ biến. Về mặt ngôn ngữ, chữ viết: rất
hạn chế như viết câu sai; phong cách ngôn ngữ không chuẩn; sai kiến thức cơ bản,
chữ viết cẩu thả … là những hiện tượng không khó gặp trong thực tế. Chép tài liệu
tham khảo, đọc thuộc bài giảng của thầy là những cách thức học sinh vận dụng
nhằm vượt qua trong các bài kiểm tra, bài thi môn Ngữ văn. Rất nhiều học sinh và
có thể có cả những bậc phụ huynh mang tư tưởng học văn để đối phó, để đảm bảo
tiêu chí trong đánh giá xếp loại và để vượt qua kỳ thi tốt nghiệp. Nhiều giáo viên
dạy trăn trở khi nghĩ rằng nếu tất cả các môn thi tốt nghiệp đều tự chọn có lẽ mỗi
hội đồng thi chỉ có một vài học sinh chọn thi môn văn.
Học văn nói chung là vậy, dạy học những bài về tác giả văn học hoặc các
thông tin về tác giả văn học trong phần tiểu dẫn còn gặp nhiều khó khăn. Học sinh
chỉ chú ý phần nội dung về tác phẩm liên quan đến những đề văn cụ thể (bởi yêu
cầu chủ yếu của các bài kiểm tra là kiến thức về tác phẩm văn học) mà không chú
tâm đến kiến thức về tác giả từ đó thiếu một cứ liệu để hiểu đúng, hiểu đủ hơn tác
phẩm của nhà văn đó. Sự nhầm lẫn thông tin từ tác giả này đến tác giả khác, không
nhớ được những tác phẩm tiêu biểu của một tác giả, nhìn một bức chân dung học
sinh không biết là tác giả văn học nào, … thực sự là hiện tượng không hiếm gặp và
là vấn đề cần được báo động. Một học sinh phổ thông không thể giới thiệu về một
tác giả văn học, một tác phẩm văn học lớn của đất nước, có kiến thức nghèo nàn về
văn học dân tộc … vấn đề đó buộc những thầy giáo, cô giáo dạy văn phải suy nghĩ.
Đã có nhiều nhà nghiên cứu, nhiều học giả, những người trực tiếp trong
nghề chỉ ra những nguyên nhân cơ bản tạo nên hiện tượng được trình bày ở trên.
Nhưng chung quy lại thực trạng trên xuất phát từ nguyên nhân cơ bản nhất là thiếu
niềm đam mê ở học sinh và thiếu một phương pháp dạy học sáng tạo, hiệu quả ở
người thầy.
Từ thực trạng trên, tôi suy nghĩ cần có cái nhìn đúng đắn về vai trò của
những bài học liên quan đến tác giả văn học, hơn nữa cần có phương pháp hiệu quả
nhằm khơi dậy lòng đam mê ở học sinh từ đó nâng cao chất lượng dạy học văn và
hướng tới mục tiêu xa hơn là tạo cho học sinh những hiểu biết và lòng yêu quý,
5
trân trọng nền hóa hóa, văn học của dân tộc. Vì lẽ đó tôi mạnh dạn trình bày báo
cáo Sáng kiến kinh nghiệm với đề tài “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy
học phần tác giả trong chương trình Ngữ văn THPT”.
Trong khuôn khổ của một sáng kiến kinh nghiệm, đề tài không trình bày
nhiều về lí luận phương pháp dạy học văn nói chung mà từ kinh nghiệm cá nhân
khái quát một số giải pháp dạy học nhằm tổ chức học sinh tìm hiểu có chất lượng
các bài học về tác giả văn học Việt Nam và những thông tin cơ bản về tác giả văn
học Việt Nam được tóm lược trong phần tiểu dẫn ở các bài đọc văn trong chương
trình Ngữ văn THPT.
B. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Giúp giáo viên và học sinh nhận thức đúng hơn về vai trò của kiểu bài văn
học sử - tác giả văn học (bài riêng) và tác giả (trong phần tiểu dẫn) trong dạy học
Ngữ văn.
Đưa ra một số kinh nghiệm về biện pháp dạy học kiểu bài tác giả văn cho
học sinh.
Từ đó, nhằm nâng cao năng lực làm văn và chất lượng học tập bộ môn
Ngữ văn trong nhà trường THPT.
C. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Chương trình ngữ văn THPT- phần tác giả văn học
Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: Học sinh khối 10,11
D. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp hệ thống
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp so sánh
- Phương pháp phân tích
E. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Phạm vi nghiên cứu: Học sinh khối10, 11 ở các lớp giáo viên giảng dạy ở
trường THPT Hướng Hóa – Quảng Trị.
- Thời gian nghiên cứu: Trong 2 năm học: 2017 - 2018, 2018 - 2019
PHẦN NỘI DUNG
I. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC DẠY HỌC PHẦN TÁC GIẢ VĂN HỌC
TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT
1. Về hoạt động học tập của học sinh
6
Từ thực trạng quan niệm và việc học môn môn Ngữ văn nêu trên, dẫn đến
việc học sinh rất khó khăn trong việc tiếp nhận tác phẩm văn học. Hướng tiếp nhận
tác phẩm văn học từ góc độ tác giả là một trong những hướng nền tảng, quan trọng
nhưng học sinh lại không có kĩ năng, không hứng thú và rất thụ động. Đặc biệt,
trong quá trình học tập, việc chuẩn bị bài trước khi đến lớp của các em đang rất sơ
sài và mang tính đối phó, các em thường chép ở các sách tham khảo, nhất là đối
với bài Tác giả văn học thì các em càng thờ ơ. Bên cạnh đó, đa số học sinh chỉ chú
ý phần nội dung về tác phẩm liên quan đến những đề văn cụ thể mà không chú tâm
đến kiến thức về tác giả với những thông tin cần nắm như tiểu sử, cuộc đời, con
người, quan điểm và phong cách nghệ thuật; sự nghiệp sáng tác,…Sự nhầm lẫn
thông tin từ tác giả này đến tác giả khác, không nhớ được những tác phẩm tiêu
biểu của một tác giả, nhìn một bức chân dung học sinh không biết là tác giả văn
học nào, … thực sự là hiện tượng không hiếm gặp và là vấn đề cần được báo động.
2. Về nội dung chương trình Ngữ văn THPT (ban cơ bản)
a. Những bài học hoàn chỉnh về tác giả văn học.
- Chương trình lớp 10.
Bài Tác giả Nguyễn Trãi – Chương trình chuẩn, nâng cao.
Bài Tác giả Nguyễn Du – Chương trình chuẩn, nâng cao.
- Chương trình lớp 11.
Bài Tác giả Nguyễn Đình Chiểu – Chương trình nâng cao.
Bài Tác giả Nguyễn Khuyến – Chương trình nâng cao.
Tác giả Nam Cao – Chương trình chuẩn, nâng cao.
Tác giả Xuân Diệu – Chương trình nâng cao.
- Chương trình lớp 12.
Tác giả Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh – Chương trình chuẩn, nâng cao.
Tác giả Tố Hữu – Chương trình chuẩn, nâng cao.
Tác giả Nguyễn Tuân – Chương trình chuẩn, nâng cao.
b. Về tác giả văn học được trình bày trong phần tiểu dẫn.
Bên cạnh những bài học riêng về một số tác giả xuất sắc, tất cả các bài đọc
văn trong chương trình đều có phần Tiểu dẫn, phần này sẽ giới thiệu những thông
tin cơ bản về hoàn cảnh sáng tác, thể loại có liên quan trực tiếp nhằm gợi ý học
sinh đọc hiểu văn bản. Đặc biệt trong phần tiểu dẫn luôn có những thông tin cơ
bản, cô đọng nhất về tiểu sử, con người sự nghiệp… của một tác giả văn học.
Tuy nhiên, do thời lượng dạy học chỉ có 02 tiết, trong khi đó nhiều văn bản
rất dài về dung lượng và chứa đựng nhiều lớp lang cần giải mã. Trong khi đó, việc
tìm hiểu về tác giả - tác phẩm (những yếu tố ngoài văn bản) rất quan trọng. Do vậy
đòi học giáo viên phải có một cách thức tổ chức tìm hiểu phù hợp, trọng tâm và
hứng thú.
7
II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC PHẦN
TÁC GIẢ TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN THPT
1. Đối với bài hoàn chỉnh về tác giả văn học
a) Xác định đúng trọng tâm bài học
Trước hết người giáo viên cần xác định nội dung trọng tâm, cơ bản nhất về
một tác giả văn học dù trong bài học riêng về tác giả hay trong phần tiểu dẫn. Theo
quan điểm của tôi cần đảm bảo ba nội dung sau:
Thứ nhất cần tìm hiểu về Cuộc đời của tác giả văn học
Trong phần Cuộc đời cần nêu lên thông tin về Tên, Hiệu, Bút danh, năm
sinh – năm mất. Trong một số trường hợp giáo viên nên lưu ý, cho học sinh phát
biểu cảm nhận về Hiệu, hoặc bút danh, hoặc có lúc là danh hiệu người đời khen
tặng của tác giả. Bởi Hiệu và bút danh nói lên hoài bão, lí tưởng, mơ ước … của
nhà văn. Ví dụ tìm hiểu về Nguyễn Bỉnh Khiêm cần cho học sinh thể hiện suy nghĩ
về hiệu của ông (Bạch Vân Cư Sĩ) và danh hiệu người đời sau suy tôn (Tuyết
Giang Phu Tử), hoặc khi tìm hiểu tác giả của văn bản “Chí Phèo” cần giải nghĩa
bút danh Nam Cao,…
Tiếp đó cũng trong phần Cuộc đời cần hướng dẫn học sinh tìm hiểu về Quê
quán, Xuất thân, Thời đại, Những nét chính về đường đời của tác giả. Thực tế cuộc
đời của một tác giả có nhiều những biến cố, thăng trầm, do đó người dạy, người
học chỉ nên nêu lên những thông tin nào có ảnh hưởng trực tiếp tới con người, tư
tưởng và tài năng của nhà văn. Như cuộc đời Nguyễn Trãi đã phản ánh cả thời kỳ
vừa đau thương vừa huy hoàng, oanh liệt của dân tộc, dạy học về tác giả Nguyễn
Trãi nếu nêu tất cả thông tin về ông sẽ không có thời gian và quá sức đối với học
sinh. Sau đó có thể dành thời gian để khái quát một số ý về Con người của nhà văn,
nhà thơ (Khái quát những điểm tiêu biểu, riêng biệt nhất về tâm hồn, cá tính … của
nhà văn)
Tất nhiên trên đây theo tôi chỉ là công thức chung nhất, nếu bài học nào, tác
giả nào cũng liệt kê tất cả những thông tin trên sẽ tạo áp lực kiến thức lớn có thể
gây ra sự căng thẳng cho học sinh. Do vậy tùy từng tác giả, thời lượng chương
trình giáo viên có thể lựa chọn và cho tìm hiểu tại lớp lượng thông tin phù hợp, còn
lại có thể hướng dẫn để học sinh yêu thích sẽ tiếp tục tìm hiểu ở nhà.
Thứ hai cần tìm hiểu về Sự nghiệp văn học.
Trong phần này cần xác định nội dung trọng tâm thứ nhất là Những tác
phẩm chính, cần phân loại các tác phẩm tiểu biểu của tác giả theo thể loại, giai
đoạn sáng tác. Giới thiệu về Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh (là tác giả có sáng
tác trên nhiều lĩnh vực) cần phân loại (tương đối) các sáng tác thuộc văn chính
luận, văn chương nghệ thuật, văn thơ tuyên truyền …
Cần lí giải sâu sắc về Quan niệm văn chương của nhà văn, bởi nhiều lúc nó
giúp học sinh hiểu rõ hơn tư tưởng của tác phẩm văn học. Ở một khía cạnh khác nó
soi sáng vẻ đẹp tâm hồn của nhà văn. Về Thạch Lam, giáo viên có thể giới thiệu
với học sinh quan niệm “Đối với tôi, văn chương không phải là một cách đem đến
8
cho người đọc sự thoát ly trong sự quên, trái lại văn chương là một thứ khí giới
thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo vừa thay đổi một thế giới giả
dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”. Từ đó
học sinh có thể thấy được một cây bút tiến bộ, vừa tinh tế trong cảm nhận về cuộc
sống, vừa thực tế trong cái nhìn cuộc đời…
Tiếp đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên và đọc sách giáo khoa học sinh
khái quát về Một số đặc điểm về nội dung và nghệ thuật trong sáng tác của các nhà
thơ, nhà văn.
Và thứ ba cần có sự đánh giá chung nhất về về vị trí của tác giả trong lịch
sử văn học qua phần Kết luận.
Trong các nội dung trên, có những nội dung được trình bày cụ thể, chi tiết
trong sách giáo khoa, giáo viên chỉ cần nhắc học sinh đọc và ghi nhớ, nhưng cũng
có những nội dung cần yêu cầu học sinh rèn luyện kỹ năng tổng hợp, suy luận.
Ví dụ phần tiểu sử, đường đời của Nguyễn Du trong bài học về tác giả này
(cả chương trình chuẩn và nâng cao) đã được sách giáo khoa trình bày rất cụ thể,
chi tiết nên giáo viên yêu cầu học sinh tóm lược nhanh trước lớp và ghi nhớ.
Nhưng từ những thông tin đó giáo viên cần đặt vấn đề để học sinh thấy được điều
sâu sắc hơn ở nhà thơ. Có thể đặt vấn đề: Các yếu tố trên (quê quán, xuất thân, thời
đại, đường đời) đã ảnh hưởng tới con người Nguyễn Du như thế nào? Học sinh sẽ
từ những dữ liệu đã có khái quát được rằng: Xuất thân từ gia đình có truyền thống
văn học đã góp phần hình thành tài năng văn chương; xuất thân trong gia đình
nhiều đời làm quan (quan to) giúp Nguyễn Du hiểu sâu sắc bản chất của giới quan
lại đương thời; “mười năm gió bụi” giúp ông hiểu cuộc sống người dân lao động
và hình thành ngôn ngữ bình dân trong sáng tác của ông; …
Giáo viên định hướng ngay từ đầu năm học cho học sinh nhớ những nội
dung trọng tâm như trên và vận dụng vào mỗi tác giả, bài học cụ thể. Dựa vào dàn
ý này học sinh có thể dễ dàng điền các thông tin riêng của mỗi tác giả vào nội dung
tương ứng, nó vừa giúp học sinh ghi nhớ, vừa có thể giúp học sinh trình bày một
cách mạch lạc, có hệ thống thông tin về tác giả.
9
b) Phát huy tinh thần chủ động, tích cực của mỗi học sinh nhằm tự
chiếm lĩnh lượng thông tin cần thiết
Có thể nói thời đại ngày nay là thời đại của thông tin, chỉ trong thời gian rất
ngắn với sự hỗ trợ của công nghệ người ta có thể có được thông tin về mọi tác
phẩm, mọi tác giả văn học lớn. Bên cạnh đó số lượng tài liệu tham khảo dưới các
hình thức rất đa dạng và phong phú như các tạp chí thường kỳ, các cuốn sách tham
khảo, blog, facebook cá nhân … cũng vô cùng lớn học sinh không khó để tra cứu
thông tin quê quán, xuất thân, con người, sáng tác, tư tưởng … của nhà văn. Ví dụ
khi ta gõ từ khóa Nam Cao trong trang tìm kiếm Google.com.vn ta sẽ tìm thấy
khoảng 1.320.000 kết quả trong 0.20 giây. Tất yếu bên cạnh những kết quả thiếu
giá trị vẫn có những trang Web có độ tin cậy cao làm cơ sở cho sự tìm hiểu của học
sinh.
Vì vậy trên tinh thần đổi mới, giáo viên cần chú ý phát huy tính chủ động
tích cực, sáng tạo của học sinh. Người giáo có lúc chỉ cần nêu các yêu cầu cơ bản
về nội dung trọng tâm cần đạt của mỗi bài học, gợi ý và yêu cầu học sinh tự đọc
sách giáo khoa, tham khảo thông tin trên mạng Internet và qua một số tài liệu khác
nếu có. Tất nhiên như quan điểm chung về nguyên tắc dạy học, các bài học về tác
giả văn học không nên yêu cầu lượng thông tin quá nhiều, không nên mang tính
hàn lâm, mà phải đảm bảo tính vừa sức đối với học sinh, phù hợp với đặc thù học
sinh. Bên cạnh đó cũng cần có định hướng để học sinh biết lựa chọn đâu là thông
tin đúng hoặc đâu là thông tin cơ bản cần thiết đối với học sinh.
Và rõ ràng khi tự mình phát hiện, chiếm lĩnh lượng thông tin cần thiết học
sinh sẽ ghi nhớ rất lâu, sẽ tạo được hứng thú tìm hiểu tiếp những bài học tiếp theo.
c) Phát huy vai trò của phương pháp làm việc nhóm
Đổi mới phương pháp không chỉ là phát huy tính tích cực chủ động của cá
nhân học sinh mà bên cạnh đó cần làm cho từng cá nhân biết phối hợp với cá nhân
khác để giúp người khác đồng thời là giúp chính mình hoàn thiện nhận thức. Vì
vậy giáo viên nên khuyến khích và tổ chức các hình thức làm việc nhóm cho học
sinh, thông qua đó học sinh sẽ có điều kiện trình bày những kiến thức của mình về
tác giả văn học, những học sinh khác nghe và điều chỉnh. Có thể giao cho mỗi
nhóm tìm hiểu một phương diện nào đó về tác giả và trình bày trước lớp, các nhóm
khác góp ý, giáo viên là nhân tố xúc tác để tạo nên các cuộc tranh luận tích cực
trong giờ học. Có như vậy học sinh sẽ có điều kiện để kiểm nghiệm thông tin mình
thu thập được có tính chính xác như thế nào, nếu cần sẽ điều chỉnh ra sao. Và tất
yếu được tranh luận học sinh sẽ ghi nhớ rất tốt thông tin.
10
d) Sử dụng đồ dùng, tư liệu học tập
Đổi mới phương pháp dạy học môn văn không thể không gắn với việc sử
dụng đồ dùng dạy học hiện đại. Dạy học các bài đọc văn có thể khó vận dụng các
trang thiết bị nghe nhìn hiện đại. Nhưng ngược lại, trang thiết bị hiện đại, các tư
liệu truyền hình như phóng sự, ký sự, phim tài liệu … lại là công cụ phục vụ đắc
lực cho việc dạy học một tác giả văn học. Chúng ta có hàng loạt tư liệu về Nguyễn
Ái Quốc – Hồ Chí Minh, về Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Xuân
Diệu, Nguyễn Tuân … lựa chọn nội dung, dung lượng hợp lý các tư liệu trên,
người thầy sẽ định hướng cho học sinh một hướng tiếp cận mới đối với tác giả văn
học bên cạnh việc học sinh đọc sách giáo khoa. Và tất yếu những tư liệu này giúp
học sinh dễ tiếp nhận và nhớ lâu hơn nội dung trọng tâm bài học.
11
e) Kể chuyện, kể giai thoại về tác giả văn học
Thực tế cho thấy, những thông tin khô khan không bao giờ làm học sinh
hứng thú. Học sinh có thể học thuộc, có thể trình bày chính xác những mốc thời
gian, những sự kiện hoặc những đánh giá về một tác giả văn học trong các bài
kiểm tra, nhưng nếu nó không xuất phát từ sự hứng thú, say mê lượng kiến thức đó
sẽ nhanh chóng bị các em lãng quên. Những giai thoại về Nguyễn Trãi, Nguyễn
Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Nguyễn Tuân
… luôn được học sinh đón nhận một cách hào hứng, bởi nó phù hợp với tâm lí học
sinh, nó giúp hình thành và tô đậm thêm lòng yêu quý của học sinh đối với nhà
văn, đối với môn văn học.
Giáo viên cần dành thời gian tìm đọc những giai thoại hay, có ý nghĩa về các
nhà văn, nhà thơ, chính những câu chuyện đó sẽ lôi cuốn học sinh, giúp các em
nhớ lâu hơn về tiểu sử, con người, tính cách… của nhà văn. Cũng từ đó không khí
giờ học sẽ nhẹ nhàng và cũng tự nhiên học sinh sẽ yêu thích giờ văn hơn.
f) Tích hợp nội dung dạy học giữa chương trình Ngữ văn các cấp học và
giữa tác phẩm với tư tưởng, tâm hồn của tác giả
Chương trình Ngữ văn THPT được xây dựng trên nguyên tắc đồng tâm, vì
vậy nhiều nội dung của THPT trong đó có nội dung về tác giả văn học đã được dạy
học trong chương trình THCS nay được nhắc lại và củng cố ở mức độ cao hơn.
Giáo viên có thể đặt những câu hỏi gợi mở giúp học sinh nhớ lại kiến thức về một
nhà văn nhà thơ nào đó đã được học trước đây, kết hợp với những thông tin bổ
sung trong bài học để khắc sâu kiến thức.
Cũng như đã nói ở trên tác phẩm và nhà văn có mối quan hệ khăng khít với
nhau, khi đánh giá về một tác giả văn học có lúc cần thiết phải từ nội dung tư
tưởng trong một tác phẩm hoặc một vài tác phẩm để đánh giá về tư tưởng nhà văn.
Ví dụ từ Bình Ngô đại cáo và Lại dụ Vương Thông (Thư dụ Vương thông lẫn nừa)
có thể thấy ngòi bút viết văn chính luận kiệt xuất ở Nguyễn Trãi và tư tưởng Nhân
Nghĩa tiến bộ của ông; từ bài thơ Vội vàng nhắc lại tư tưởng thèm yêu, khát sống,
sống vội vàng, sống cuống quýt ở Xuân Diệu … Đặc biệt đối với những tác giả
không có bài học riêng, hoặc không đủ thời lượng dành cho phần tiểu dẫn thao tác
này càng có vai trò quan trọng. Qua tác phẩm Hai đứa trẻ học sinh phải thấy được
tấm lòng yêu thương, cảm thông sâu sắc của Thạch Lam đối với những kiếp người
sống mòn mỏi tối tăm, thấy được tấm lòng trân trọng của ông đối với tâm hồn trẻ
thơ … và cũng phải thấy được nét tinh tế của Thạch Lam trong nghệ thuật tả cảnh,
tả người. Như đã nói ở trên, thao tác này đặc biệt quan trọng đối với những bài học
không đủ thời lượng dành cho phần tiểu dẫn. Sự tích hợp này chính là việc người
thầy đã củng cố, khắc sâu kiến thức về một số đặc điểm quan trọng liên quan đến
nội dung và nghệ thuật trong sáng tác của các nhà văn nhà thơ.
i) Chuẩn bị bài chu đáo trước khi đến lớp
Việc hướng dẫn HS chuẩn bị bài trước khi đến lớp đã chứng minh được ích
lợi trong dạy học hiện nay, giúp cho HS được làm việc nhiều hơn, tích cực chủ
động tìm ra kiến thức dưới sự hướng dẫn của GV hơn là thu nhận thông tin từ GV.
Tải về để xem bản đầy đủ
26 trang
26/07/2024
1080
Bạn đang xem 11 trang mẫu của tài liệu "SKKN Một số giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học phần tác giả trong chương trình ngữ văn trung học phổ thông", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- skkn_mot_so_giai_phap_nang_cao_hieu_qua_day_hoc_phan_tac_gia.doc
