SKKN Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

1

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

Mục lục

Phần I: Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................3

2. Mục đích nghiên cứu...................................................................................5

3. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................5

4. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................5

5. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu.................................................................5

Phần II: Nội dung

I. Nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội.........................................7

1. Các phương pháp dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 2...........................8

2. Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và

Xã hội lớp 2.........................................................................................................16

3. Tổ chức tốt các hoạt động dạy - học................................................................18

4. Phối hợp Tự nhiên và Xã hội với các môn học khác.......................................19

5. Tăng cường bồi dưỡng kiến thức ...................................................................19

II. Kết quả............................................................................................................21

Phần III: Kết luận

2

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ

I. Lý do chọn đề tài:

1. Về mặt lí luận:

Ở cấp Tiểu học, môn Tự nhiên và Xã hội mới chỉ dừng lại ở việc cung cấp

cho học sinh những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, sự kiện hiện tượng

trong tự nhiên, xã hội và mối quan hệ của chúng trong đời sống thực tế của con

người. Cùng với Toán, Tiếng Việt, Tự nhiên và Xã hội trang bị cho các em học

sinh những kiến thức cơ bản của bậc học, góp phần bồi dưỡng phẩm chất, nhân

cách toàn diện của con người.

Môn Tự nhiên và Xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Tính

hợp ấy được thể hiện ở 3 điểm sau:

• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội xem xét Tự nhiên - Con người -

Xã hội trong một thể thống nhất, có mối quan hệ qua lại và tác động

lẫn nhau.

• Các kiến thức trong chương trình môn học Tự nhiên và Xã hội là kết

quả của việc tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học như: Sinh

học, Vật lí, Hóa học, Dân số.

• Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc phù hợp với nhận

thức của học sinh.

Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc đồng tâm phát triển qua

các lớp, cùng là một chủ đề dạy học nhưng ở lớp 1 kiến thức trang bị sơ giản

hơn ở lớp 2. Và cứ như vậy mức độ kiến thức được nâng dần lên ở các lớp cuối

cấp.

Tự nhiên và Xã hội là một môn học có thể nói cung cấp, trang bị cho học

sinh những kiến thức về Tự nhiên và Xã hội trong cuộc sống hàng ngày xảy ra

xung quanh các em. Các em là chủ thể nhận thức, vậy nên khi giảng dạy giáo

viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với đặc điểm nhận thức

của lứa tuổi học sinh, để có những hoạt động tích cực đến những quá trình lĩnh

hội tri thức của trẻ. Người giáo viên phải thường xuyên có biện pháp tâm lí, kích

thích học sinh học tập như: khen ngợi, tuyên dương, thưởng hoa...tạo hứng thú

cho học sinh phát triển ghi nhớ các biểu tượng, khái niệm kiến thức đến từ cả 5

giác quan (nghe, nhìn, sờ, mó, nếm, ngửi). Vì thế, giáo viên cần thay đổi hình

3

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

thức tổ chức hoạt động, làm phong phú các hoạt động học tập, tăng cường

phương pháp phát triển

khả năng quan sát tri giác của học sinh để giúp các em chủ động tiếp thu tri thức,

hiểu bài nhanh, khắc sâu và nhớ lâu kiến thức bài học.

2. Về mặt thực tiễn:

Trong quá trình giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội, tôi nhận thấy không ít

những khó khăn vẫn còn tồn tại như sau:

* Giáo viên:

• Trong trường Tiểu học của chúng ta hiện nay, mặc dù thời gian

biểu, cũng như phân lượng thời gian số tiết cho các môn học rất rõ

ràng, nhưng môn Tự nhiên và Xã hội nhiều khi giáo viên coi là

môn phụ. Bởi vì khối lượng kiến thức Toán, Tiếng Việt rất nhiều

nên Tự nhiên và Xã hội bị lấn lướt và cắt giảm thời lượng.

• Giáo viên còn thiếu kinh nghiệm với cách tổ chức hoạt động tích

cực cho trò lĩnh hội kiến thức. Hoặc có tổ chức thì còn lúng túng,

mất thời gian, còn qua loa đại khái. Học sinh còn bỡ ngỡ, rụt rè

chưa quen với các hoạt động mới hoặc quá phấn khích gây mất trật

tự trong lớp học.

• Một số giáo viên chúng ta chưa coi trọng thiết bị dạy học của bộ

môn hoặc ngại ngùng, có chuẩn bị song thao tác còn vụng về, lúng

túng. Do vậy khiến các em không thích thú với môn học, hiệu quả

giờ học không cao.

• Sự hiểu biết của giáo viên còn bị hạn chế, ít cập nhật thông tin về

sự phát triển của Khoa học kỹ thuật.

Chính vì vậy, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã

hội lớp 2 là vấn đề cần thiết để giáo viên bắt nhịp với việc đổi mới chung của

ngành giáo dục và cũng chính là để học sinh chủ động trong học tập có phương

pháp, tự chiếm lĩnh, tự tìm kiếm kiến thức mới tốt trở thành những người năng

động sáng tạo, làm bước đà để học sinh thích ứng với sự phát triển nhanh chóng

của xã hội, của Khoa học công nghệ.

Với nhiều năm kinh nghiệm trong nghề, tôi thấy rằng để đáp ứng được

yêu cầu đổi mới nội dung Sách giáo khoa và phương pháp dạy học thì người

giáo viên cần tìm ra những biện pháp tối ưu nhất góp phần nâng cao chất lượng

giảng dạy. Một trong những biện pháp cần thiết đó là đổi mới phương pháp dạy

4

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

học. Đồng thời, những vấn đề trăn trở còn tồn tại nêu trên cũng là động lực thúc

đẩy tôi nghiên cứu thực tế giảng dạy, tìm tòi tham khảo sách, tạp chí, chuyên

san, internet để thực hiện đề tài: “Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương

pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2”.

II. Mục đích nghiên cứu:

Tìm hiểu các phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội cho học sinh

lớp 2. Từ đó thay đổi các phương pháp dạy học sao cho phù hợp với nội dung

chương trình, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học, nội dung học tập của

môn học song song với quá trình tri giác, chú ý, tư duy của học sinh.

III. Đối tượng nghiên cứu:

Đối tượng học sinh lớp 2 của trường tiểu học.

IV. Phương pháp nghiên cứu:

Nhằm thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, trong quá trình nghiên cứu,

tôi đã vận dụng những phương pháp nghiên cứu sau:

1. Phương pháp nghiên cứu tư liệu để thu thập thông tin, tạo cơ sở cho việc

thực hiện đề tài.

2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm để cập nhật thông tin về sự thay đổi

chất lượng trong cách tiếp nhận và lĩnh hội của học sinh.

3. Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm giáo dục.

V. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu:

1. Phạm vi:

- Nội dung: Nghiên cứu một số biện pháp thực hiện đổi mới phương

pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2.

- Thời gian: Quá trình giảng dạy học sinh lớp 2 đã tích lũy được kinh

nghiệm.

2. Kế hoạch nghiên cứu:

- Khảo sát hứng thú học tập và giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

giữa giáo viên và học sinh.

- Khảo sát, thu thập dữ liệu, số liệu về chất lượng môn Tự nhiên và Xã hội

của học sinh trong lớp.

- Thường xuyên dự giờ các tiết chuyên đề trường, quận để học tập, tiếp

thu các phương pháp dạy học mới.

5

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

- Tìm tòi, tham khảo sách báo, tạp chí, chuyên san, internet liên quan tới

các phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội 2.

- Đề ra biện pháp khắc phục và thực hiện các biện pháp ấy một cách

nghiêm túc, khoa học.

- Đề xuất với cấp trên để có những biện pháp khắc phục, tạo điều kiện cho

việc thực hiện kế hoạch một cách thuận lợi nhất.

6

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

PHẦN II: NỘI DUNG

I. Nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2:

Tiếp nối chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1, môn Tự nhiên và

Xã hội lớp 2 cũng được xây dựng theo hướng tích hợp nội dung kiến thức của

môn giáo dục sức khỏe. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2 gồm 35 bài

tương ứng với 35 tiết, trong đó có 31 bài học mới và 4 tiết ôn tập, được phân

phối theo 3 chủ đề: Con người và sức khỏe; Tự nhiên; Xã hội.

* Chủ đề: Con người và sức khỏe (10 bài)

 Cơ quan vận động (cơ xương và khớp xương; một số cử động vận động;

phòng chống cong vẹo cột sống; tập thể dục và vận động thường xuyên để

cơ và xương phát triển)

 Cơ quan tiêu hóa (nhận biết trên sơ đồ, vai trò của từng cơ quan trong hệ

tiêu hóa; ăn sạch, uống sạch, phòng nhiễm giun).

* Chủ đề xã hội (13 bài)

 Gia đình: Công việc của các thành viên trong; cách bảo quản và sử dụng

một số đồ dùng trong nhà; giữ sạch môi trường xung quanh nhà ở và khu

vệ sinh, chuồng gia súc; an toàn khi ở nhà; phòng chống ngộ độc.

 Trường học: Các thành viên trong nhà trường và công việc của họ; cơ sở

vật chất của nhà trường; giữ vệ sinh trường học, an toàn khi ở trường.

 Huyện hoặc quận nơi đang sống: cảnh quan tự nhiên, nghề chính của nhân

dân, các đường giao thông, các phương tiện giao thông; một số biển báo

giao thông; an toàn giao thông (quy tắc đi những phương tiện giao thông

công cộng).

* Chủ đề tự nhiên (12 bài)

 Thực vật và động vật: Một số loài cây và một số loài vật sống trên cạn và

sống dưới nước.

 Bầu trời ban ngày và đêm: Mặt trời; cách tìm phương hướng bằng mặt

trời; Mặt trăng và các vì sao.

Sách giáo khoa môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2 được chia thành 3 chủ đề,

với mỗi chủ đề được phân bằng những dải màu khác, sách có kênh hình

chiếm ưu thế đã thực sự là nội dung học tập chính. Những hình ảnh trong

7

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

sách giáo khoa đóng vai trò kép, vừa làm nhiệm vụ cung cấp thông tin, vừa

làm nhiệm vụ chỉ dẫn học tập. Kênh chữ ngắn gọn chủ yếu là các lệnh đưa ra

một cách ngắn gọn xúc tích, dễ hiểu, dễ nhớ. Với một số bài khó như bài 6

(sự tiêu hóa thức ăn), bài 31 (Mặt trời)… kênh chữ xuất hiện với vai trò cung

cấp thông tin. Cách trình bày một bài và các “lệnh” chỉ dẫn học sinh một

chuỗi các trình tự học tập như quan sát thực hành, liên hệ thực tế và trả lời để

học sinh chiếm lĩnh kiến thức mới.

Tóm lại: Nội dung kiến thức trong toàn bộ Tự nhiên và Xã hội lớp 2

được phát triển theo nguyên tắc từ gần đến xa, dẫn dắt học sinh mở rộng vốn

hiểu biết từ bản thân đến gia đình, trường học, từ cuộc sống xã hội xung

quanh đến thiên nhiên rộng lớn, từ những cây cối, con vật thường gặp đến

Mặt tười, Mặt trăng và các vì sao.

1. Các phương pháp dạy môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2:

Từ kinh nghiệm bản thân, trong quá trình giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội

lớp 2, tôi thấy có thể chia các phương pháp dạy học thành các nhóm phương

pháp sau:

Nhóm 1: Phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp động não và

phương pháp nghiêm cứu tình huống đóng vai.

* Mục tiêu:

 Ở phương pháp thảo luận, giáo viên tổ chức đối ngoại giữa mình và học

sinh hoặc giữa học sinh với học sinh, nhằm huy động trí tuệ của tập thể,

giải quyết một vấn đề do thực tế cuộc sống đòi hỏi để tìm hiểu hoặc đưa

ra những giải pháp, những kiến nghị, những quan niệm mới. Học sinh giữ

vai trò tích cực và chủ động tham gia thảo luận và tranh luận. Giáo viên

giữ vai trò nêu vấn đề gợi ý khi cần thiết và tổng kết thảo luận.

 Đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành một số cách ứng

xử hoặc xử lí một tình huống nào đó trong một tình huống giả định. Ưu

điểm của phương pháp này là kọc sinh được thực hành kĩ năng ứng xử

hoặc xử lý trong môi trường an toàn, gây hứng thú và chú ý đối với học

sinh, tạo điều kiện cho học sinh phát huy tích cực và sáng tạo; khích lệ sự

thay đổi thái độ, hành vi của học sinh, có thể thấy ngay tác động và hiệu

quả của lời nói hoặc việc làm trong vai diễn.

 Khi tổ chức hoạt động, giáo viên có sử dụng phương pháp thảo luận, cần

dự kiến rõ thời gian, hình thức thảo luận, nội dung thảo luận để học sinh

thảo luận hướng vào mục tiêu bài học, huy động kiến thức thực tế để xây

8

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

dựng bài học. Giáo viên cần nêu ra những vấn đề để học sinh tìm cách

giải quyết và rút ra kết luận khoa học. Đây chính là giáo viên kết hợp giữa

phương pháp thảo luận và phương pháp động não.

 Với học sinh lớp 2 giáo viên chỉ nên đề xuất những vấn đề đơn giản phù

hợp với nhận thức của các em vì tư duy của các em còn mang tính khái

quát. Cũng với cách tổ chức như vậy nhưng giáo viên đưa ra những tình

huống của nội dung học tập gắn liền với thực tế cuộc sống để học sinh

tham gia giải quyết bằng cách diễn đạt khôn cần kịch bản. Đó chính là

cách giáo viên sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống và đóng vai.

 Để phát huy được ưu thế của phương pháp này người giáo viên cần thực

hiện theo các bước sau:

+ Lựa trọn tình huống.

+ Chọn người tham gia.

+ Chuẩn bị diễn xuất.

+ Đánh giá kết quả.

Đây là nhóm phương pháp đặc trưng, sử dụng chính trong chủ đề “Xã

hội”. Nó tập cho học sinh kĩ năng nghiên cứu giải quyết vấn đề về kiến thức

do bài học đặt ra.

Ví dụ: Bài 13 – Giữ sạch môi trường xung quanh nhà ở.

* Hoạt động 1:

Giáo viên tổ chức cho các học sinh quan sát các hình trong SGK/28-29, sau

đó thảo luận theo nhóm nội dung các câu hỏi (sử dụng máy chiếu chiếu các slide

câu hỏi và các tranh trong SGK) như sau:

 Mọi người trong từng tranh đang làm gì để môi trường xung quanh nhà ở

sạch sẽ?

 Những tranh nào cho biết mọi người trong nhà đều tham gia làm vệ sinh

xung quanh nhà ở?

 Giữ vệ sinh môi trường xung quanh nhà ở có lợi gì?

Sau khi nghe các nhóm trình bày ý kiến, nhóm khác bổ sung, giáo viên nêu

rõ tác dụng của việc giữ sạch môi trường xung quanh nhà ở và kết luận.

* Hoạt động 2:

Giáo viên tổ chức cho học sinh đóng vai theo tình huống: “Bạn Huy ở đầu

ngõ rủ em chơi đá bóng trong khi em đang quét sân, em sẽ ứng xử như thế nào?

9

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

Giáo viên theo dõi diễn xuất của các em, hướng dẫn các học sinh còn lại

nhận xét đánh giá cách ứng xử của bạn.

Ví dụ: Bài 1 – Phòng tránh té ngã khi ở trường.

Giáo viên nêu câu hỏi để học sinh động não: “Hãy kể tên những hoạt động

dễ gây nguy hiểm ở trường “Sau đó giáo viên tiến hành tổ chức cho học sinh

quan sát, thảo luận rồi tự rút ra kết luận: Những hành động: Chạy đuổi nhau

trong sân trường, chạy và xô đẩy nhau ở cầu thang, trèo cây, bẻ cành… là nguy

hiểm không chỉ cho bản thân, đôi khi còn nguy hiểm cho người khác.

Chú ý: Khi sử dụng phương pháp này giáo viên cần đưa ra câu hỏi thảo

luận; nêu rõ mục đích thảo luận để hướng học sinh vào hoạt động. Tránh tình

trạng chỉ có một học sinh làm việc, còn lại nói chuyện hoặc xem tranh ảnh khác

trong sách, gây mất tập trung cho cả nhóm, gây ồn ào không khí lớp học, giáo

viên không bao quát được. Khi nêu câu hỏi động não giáo viên cần đưa ra câu

hỏi vừa sức, mang tính thực tế học sinh có thể vận dụng kiến thức vốn sống thực

tế vào bài học được dễ dàng. Khi tổ chức nghiên cứu tình huống và đóng vai

giáo viên nên đưa ra những tình huống đơn giản gần gũi, dễ giải quyết để học

sinh nhập vai và thể hiện thành công vai diễn của mình.

Nhóm 2: Phương pháp trò chơi và phương pháp luyện tập thực hành.

* Mục tiêu:

Ở phương pháp trò chơi giáo viên tổ chức học sinh tham gia trò chơi một

cách có chủ định mà không cần luyện tập trước. Đây là một dạng hoạt động

mang tính sáng tạo. Khi tổ chức giáo viên cần đóng vai trò là trọng tài điều

khiển cuộc chơi, học sinh là người thực hiện. Còn phương pháp luyện tập – thực

hành thì giáo viên tổ chức cho học sinh thực hành luyện tập để củng cố lại

những kiến thức mà bài dạy hoặc chủ điểm đã đặt ra. Để thực hành luyện tập

giáo viên có thể tổ chức nhiều hình thức như: làm phiếu bài tập, triển lẵm hoặc

tham quan.

* Cách tiến hành:

Nhóm phương pháp này là nhóm phương pháp đặc trưng kết hợp thành

một nhóm sử dụng chính trong chủ đề: “Con người và sức khỏe.” Nó giúp học

sinh tập luyện theo hiểu biết kiến thức đã học.

10

Một số biện pháp thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 2

Ví dụ: Bài 5 – Cơ quan tiêu hóa.

Giáo viên có thể tổ chức trò chơi: “Chế biến thức ăn” Để học sinh thấy

được quá trình tiêu hóa thức ăn trong cơ thể con người.

Ví dụ: Bài 10 – Ôn tập: Con người và sức khỏe

Giáo viên tổ chức cho học sinh thực hành luyện tập, để củng cố và khắc

sâu kiến thức về vệ sinh ăn uống và hoạt động cua các cơ quan vận động tiêu

hóa.

 Học sinh làm phiếu bài tập với nội dung:

 Đánh dấu + vào trước câu trả lời đúng:

□ Trước khi ăn phải rửa tay sạch sẽ.

□ Không nên ăn nhiều rau trong bữa ăn.

□ Tập thể dục buổi sáng là rất tốt đối với sức khỏe.

□ Nên ăn nhiều cá, thịt để cơ thể khỏe mạnh và chóng lớn.

Sau khi kiểm tra nội dung của phiếu học tập, giáo viên nên đặt câu hỏi để

học sinh nêu rõ lí do vì sao lại trả lời như vậy.

 Học sinh thực hiện một số các động tác vận động, để thấy được hoạt động

của các cơ quan trong cơ thể.

Nhóm 3: Phương pháp điều tra và phương pháp hỏi đáp

* Mục tiêu:

Phương pháp điều tra giúp tổ chức và hướng dẫn học sinh tìm hiểu vấn đề,

sau đó dựa trên thông tin thu thập tiến hành phân tích so sánh, khái quát hóa để

rút ra kết luận. Còn phương pháp hỏi đáp yêu cầu giáo viên tổ chức đối thoại với

học sinh, nhằm dẫn dắt học sinh tự rút ra kết luận khoa học, hoặc vận dụng kiến

thức vào thực tế. Phương pháp này được coi là công cụ tốt nhất đến việc lĩnh hội

kiến thức của học sinh, giúp giáo viên đánh giá kết quả thu nhận kiến thức đó và

nhờ vậy giáo viên điều chỉnh nội dung, phương pháp dạy cho phù hợp. Nhóm

phương pháp này sử dụng chủ yếu trong chủ đề: “Tự nhiên”, nhằm kích thích

học sinh tích cực nghiên cứu tìm hiểu kiến thức ở chủ đề này, học sinh có rất

nhiều vốn sống, vốn hiểu biết để tham gia bài học.

* Cách tiến hành:

Những loài cây, con vật sống trên cạn, dưới nước. Mặt Trăng, Mặt Trời,

các Vì Sao đều là những loài vật, sự vật trong thiên nhiên gần gũi với các em

11