SKKN Một số biện pháp giúp học sinh nhận biết và vận dụng tốt phép so sánh tu từ trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................................................1

I.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ......................................................................................................1

MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ..............................................................................................2

II.

III. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .......................................................................2

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................................................2

V.

PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU ....................................................................2

PHẦN NỘI DUNG.............................................................................................................................3

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..................................................................3

1.

2.

CƠ SỞ LÝ LUẬN ............................................................................................................3

CƠ SỞ THỰC TIỄ N .......................................................................................................4

CHƯƠNG II: CÁC BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH NHẬN BIẾT VÀ VẬN DỤNG TỐT

CÁC PHÉP TU TỪ SO SÁNH .....................................................................................................6

Biện pháp 1: Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa, phân nhóm

các dạng bài tập so sán h ............................................................................................................6

Biện pháp 2: Tìm hiểu khái niệm, cấu trúc của phép tu từ so sán h ...................................7

Biện pháp 3: Giúp học sinh nhận biết các dạng bài tập về so sánh ..................................10

Biện pháp 4: Giúp học sinh củng cố kiến thức về biện pháp so sánh qua hệ thống bài

tập mở rộng. 19

Biện pháp 5: Giúp học sinh nhận biết biện pháp so sánh thông qua các câu đố dân gian

23

CHƯƠNG III: KẾT QU Ả ........................................................................................................25

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................................................28

1.

2.

KẾT LUẬ N ........................................................................................................................28

ĐỀ XUẤT VÀ KHUYẾN NGHỊ: ....................................................................................28

PHẦN MỞ ĐẦU

I.

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Đối với học sinh Lớp 3, So sánh là mảng kiến thức mới song cũng phù hợp

với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học: giàu trí tưởng tượng, giàu cảm

xúc, cách suy nghĩ hồn nhiên, trong sáng…Biện pháp so sánh có khả năng khắc

họa hình ảnh và gây ấn tượng mạnh mẽ làm nên một hình thức miêu tả sinh động,

mặt khác so sánh còn có tác dụng làm cho lời nói rõ ràng, cụ thể sinh động, diễn

đạt được mọi sắc thái biểu cảm. So sánh tu từ còn là phương thức bộc lộ tâm tư

tình cảm một cách kín đáo và tế nhị. Như vậy so sánh trong văn học mang chức

năng nhận thức và biểu cảm. Học tốt biện pháp So sánh sẽ giúp các em hiểu và

cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong những câu văn, những bài văn, bài thơ. Qua

đó góp phần mở mang tri thức, làm phong phú tâm hồn để giúp các em viết được

những câu văn hay, gợi tả, gợi cảm và những bài văn giàu cảm xúc. Không chỉ có

vậy, nó còn giúp cho các em học tốt thể loại văn miêu tả ở Lớp 4 và Lớp 5, thể

loại văn nghệ thuật sử dụng lời văn có hình ảnh và cảm xúc làm cho người nghe,

người đọc hình dung rõ nét, cụ thể, sinh động về các sự vật hiện tượng…

Hơn thế nữa, biện pháp So sánh còn giữ vai trò quan trọng trong việc diễn

đạt tư tưởng, tình cảm thích hợp với việc biểu đạt các đặc điểm, thuộc tính riêng

vốn có của các sự vật, hiện tượng… tạo nên những bức tranh sinh động với gam

màu ấn tượng bằng ngôn từ.

Chính vì vậy, dạy So sánh được rất nhiều giáo viên quan tâm, nhất là giáo

viên dạy lớp 3. Vấn đề được đặt ra là dạy như thế nào cho hợp lý nhất, học sinh

nắm bài tốt nhất để từ đó các em biết cách vận dụng vào những bài văn một cách

chính xác và đạt hiệu quả cao.

Qua thực tế ở trường mình dạy và trao đổi với các bạn bè đồng nghiệp ở

trường bạn, tôi thấy các giáo viên đều hiểu rõ tầm quan trọng của phân môn

Luyện từ và câu cũng như cái hay cái mới của phân môn này. Do có những nét

mới trong phân môn này nên khi dạy về biện pháp tu từ so sánh, nhiều giáo viên

đã biến giờ học Luyện từ và câu thành một giờ “giảng văn” nhằm lột tả cái hay,

cái đẹp trong mỗi hình ảnh so sánh. Điều đó hoàn toàn sai phương pháp đặc trưng

của phân môn, dẫn đến học sinh không không nắm được kiến thức trọng tâm của

bài, chính vì vậy mà các em không mấy hứng thú trong học tập dẫn đến hiệu quả

học tập không cao. Là một giáo viên dạy lớp 3 lâu năm, có kinh nghiệm, việc

nghiên cứu về nội dung và phương pháp dạy học không chỉ là trách nhiệm mà còn

là niềm say mê, sự yêu nghề của tôi.

Nhận rõ tầm quan trọng của việc dạy biện pháp tu từ so sánh cho học sinh để

các em biết vận dụng vào nói và viết văn, ngay từ đầu năm học tôi đã đi sâu

nghiên cứu và tìm ra Một số biện pháp giúp học sinh nhận biết và vận dụng tốt

phép so sánh tu từ trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3

1

II.

MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Đặc điểm của dạy Luyện từ và câu lớp 3 chính là giúp học sinh tiếp cận kịp

thời với sách giáo khoa đồng thời giúp giáo viên có được phương pháp rèn luyện học

sinh kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ so sánh. Từ đó vận dụng linh hoạt vào hướng

dẫn rèn kỹ năng làm các bài tập Luyện từ và câu một cách hiệu quả nhất.

Góp phần giúp học sinh củng cố lý thuyết về cách dùng từ so sánh, từ đó học

sinh biết phân biệt, biết cách so sánh tu từ.

III. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Tôi chọn học sinh lớp 3A3 do tôi chủ nhiệm năm học 2018 - 2019 làm đối

tượng nghiên cứu, sĩ số học sinh là 45 em.

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để thực hiện được mục đích của đề tài đặt ra, tôi mạnh dạn nghiên cứu, học hỏi,

tìm tòi, áp dụng những phương pháp sau:

1. Phương pháp nghiên cứu lý luận (đọc tài liệu)

2. Phương pháp điều tra giáo dục.

3. Phương pháp phân tích tổng hợp.

4. Phương pháp tổng kết, rút kinh nghiệm (thông qua các chuyên đề ở tổ khối, dự giờ

rút kinh nghiệm của đồng nghiệp, rút kinh nghiệm qua thực tế giảng dạy của mình,

khảo sát đối tượng học sinh.)

5. Phương pháp quan sát, đàm thoại, trò chuyện với giáo viên và học sinh lớp 3.

V.

PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU

 Phạm vi nghiên cứu: Học sinh lớp 3A3

 Kế hoạch nghiên cứu: Từ tháng 9 năm 2018 đến tháng 4 năm 2019.

2

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Trong hệ thống giáo dục, bậc Tiểu học có một vị trí rất quan trọng, vì nó là bậc

học nền móng cho các bậc học tiếp theo.

Giáo dục Tiểu học là cơ sở ban đầu hết sức quan trọng góp phần đào tạo ra lớp

người mới phát triển một cách toàn diện để có thể gánh trên vai sứ mệnh lịch sử của

ngành giáo dục. Ở Việt Nam, những năm gần đây giáo dục tiểu học được quan tâm

đặc biệt. Những năm qua đã có biết bao công trình nghiên cứu, bao sáng kiến cải

cách nội dung, đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với sự phát triển của xã

hội.

Chương trình tiểu học mới đòi hỏi người thầy ở khắp mọi miền Tổ quốc phải nỗ

lực phấn đấu, khắc phục khó khăn, tích cực đổi mới phương pháp dạy học để đạt

được mục tiêu giáo dục đề ra.

Trong chương trình Tiểu học, Tiếng Việt là môn học có chức năng “kép” (vừa

là môn khoa học, vừa là môn công cụ) và là môn học chiếm nhiều thời lượng nhất.

Môn Tiếng Việt cung cấp một khối lượng kiến thức cơ bản cho mỗi học sinh trước

khi bước vào đời. Đồng thời, nó giúp học sinh rèn luyện, nâng cao trình độ sử dụng

một phương tiện học tập và lĩnh hội tri thức khoa học, nâng cao kỹ năng sử dụng

Tiếng Việt.

Học Tiếng Việt không chỉ dừng lại ở những hiểu biết về nó, mà điều quan trọng

là sử dụng nó ngày một thành thạo hơn, tốt hơn vào các hoạt động giao tiếp đa dạng

trong xã hội.

Để đạt được mục tiêu trên, phân môn Luyện từ và câu đã góp phần không nhỏ,

ngoài việc củng cố về các mẫu câu và mở rộng vốn từ cho học sinh thì phân môn

Luyện từ và câu còn giúp các em làm quen với các biện pháp tu từ, trong đó có biện

pháp tu từ so sánh. Đây là mảng kiến thức rất mới đối với học sinh lớp 3. Qua các bài

học, các em sẽ nhận biết được các hình ảnh so sánh, các sự vật được so sánh với nhau

trong mỗi khổ thơ, mỗi đoạn văn, các em cần phân biệt được kiểu so sánh của mỗi

hình ảnh so sánh ấy; thấy được ý nghĩa, tác dụng của biện pháp so sánh trong biểu

đạt ngôn ngữ làm cho sự vật hiện lên sinh động và gần gũi hơn. Để viết được những

câu văn hay, những bài văn giàu hình ảnh và cảm xúc, các nhà thơ nhà văn phải có

sự quan sát tinh tế và kết hợp với các biện pháp nghệ thuật để tạo nên sự thành công

của tác phẩm .

Nhờ những hình ảnh bóng bảy, dùng cái này để đối chiếu cái kia nhằm diễn tả

những ngụ ý nghệ thuật mà so sánh tu từ được sử dụng phổ biến trong thơ ca, đặc

biệt là thơ viết cho thiếu nhi.

Việc giúp các em tìm hiểu cái hay, cái đẹp trong tác phẩm để qua đó dạy các em

biết cách sử dụng các biện pháp tu từ vào trong những bài học của mình. Vậy, vấn đề

3

đặt ra là: Giáo viên cần có những hình thức tổ chức, phương pháp dạy học như thế

nào để các em tích cực tham gia vào hoạt động học tập và giờ dạy đạt hiệu quả cao.

2. CƠ SỞ THỰC TIỄN

Để nắm rõ nguyên nhân và tìm ra những biện pháp hữu hiệu nhất cho việc dạy

và học biện pháp tu từ so sánh, tôi đã tìm hiểu kĩ thực trạng việc dạy và học biện

pháp này ở giáo viên và học sinh.

Nhìn chung, nhiều giáo viên đã nắm được mục đích của việc dạy phép tu từ so

sánh, biết sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học mới nhằm phát huy tính tích

cực, chủ động của học sinh. Một số giáo viên biết sử dụng linh hoạt các phương tiện

dạy học, giúp các em tiếp cận với phép so sánh một cách dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, giáo viên và học sinh vẫn còn gặp một số khó khăn và hạn chế khi

dạy và học phép tu từ so sánh như sau:

2.1.Về phía giáo viên:

Qua thực tế giảng dạy và trao đổi với bạn bè đồng nghiệp cho thấy:

Khi dạy về biện pháp tu từ so sánh một số giáo viên còn rất lúng túng trong việc nắm

vững mức độ nội dung của từng bài cụ thể dẫn đến việc dạy quá cao hoặc quá thấp so

với chương trình.

Giáo viên mới chỉ chú tâm vào việc dạy cho học sinh nhận biết phép tu từ so

sánh mà chưa quan tâm nhiều tới việc dạy học sinh cách cảm nhận và vận dụng các

kiến thức về so sánh vào việc nói và viết.

Phần lớn giáo viên chỉ tổ chức cho học sinh luyện tập những bài tập trong sách

giáo khoa, rất ít giáo viên sáng tạo ra các bài tập mới, các tình huống mới hay tạo ra

hoàn cảnh sử dụng từ của học sinh.

Vốn kiến thức của một số giáo viên còn hạn chế . Tài liệu tham khảo, mở rộng

vốn hiểu biết cho giáo viên và học sinh chưa nhiều.

Một số bộ phận nhỏ giáo viên vẫn chưa chú trọng quan tâm đến việc lồng ghép

trong quá trình dạy học giữa các phân môn của môn Tiếng Việt với nhau, để khơi

dậy sự hứng thú học tập và sự tò mò của phân môn này với phân môn khác trong

môn Tiếng Việt.

2.2. Về phía học sinh

Khả năng tư duy của học sinh còn dừng lại ở mức độ tư duy đơn giản, trực

quan, vốn kiến thức văn học của học sinh rất ít ỏi nên việc cảm thụ nghệ thuật tu từ

so sánh còn hạn chế.

Qua thực tế giảng dạy ở lớp mình phụ trách và tìm hiểu thêm về học sinh lớp

khác qua các đồng nghiệp, tôi thấy các em còn mắc những lỗi sau:

 Học sinh nhầm lẫn giữa so sánh logic và so sánh tu từ

Ví dụ câu “ Trăng đêm nay sáng quá, trăng mai còn sáng hơn” là một phép so

sánh tu từ bậc hơn kém nhưng thực tế nó là phép so sánh logic.

 Nhận diện sai các yếu tố so sánh

Ví dụ câu: “ Những hạt sương sớm đọng trên lá long lanh như những bóng đèn

pha lê.” học sinh xác định các sự vật được so sánh với nhau là “ hạt sương” so sánh

4

với “ lá” như vậy là sai. Đáp án ở đây phải là “ hạt sương sớm” được so sánh với “

bóng đèn pha lê”.

Hay trong các câu thơ sau:

Mùa đông

Trời là cái tủ ướp lạnh

Mùa hè

Trời là cái bếp lò nung.

Các em thường xác định sai là

mùa đông so sánh với tủ ướp lạnh

mùa hè so sánh với bếp lò nung

 Tạo hình ảnh so sánh chưa hợp lý

Học sinh đặt câu có hình ảnh so sánh “Con đường thẳng tắp như một chiếc

thước kẻ.” Hầu hết các em chỉ biết tạo ra hình ảnh so sánh mà thiếu đi tính thẩm mĩ

của nghệ thuật so sánh.

 Chưa cảm nhận được giá trị của phép so sánh.

Chẳng hạn với những câu hỏi như : Trong các hình ảnh so sánh có ở trong bài,

em thích hình ảnh nào? Vì sao? Các em chỉ nêu được hình ảnh so sánh mình thích

chứ không giải thích được vì sao thích.

Để kiểm tra khả năng nắm bài cũng như theo dõi sự tiến bộ của học sinh, tôi

đã tiến hành khảo sát học sinh trước khi áp dụng biện pháp mới. Sau khi học xong

tiết về so sánh ở tuần 1 và tuần 3, tôi đã chọn bài tập trong tiết Luyện từ và câu của

tuần 5 làm bài tập khảo sát.

Kết quả thu được như sau:

Mức độ

Số lượng học sinh

10 em

Tỉ lệ (%)

22%

Nhận biết tốt biện pháp tu từ so sánh

Nhận biết chưa tốt biện pháp tu từ so sánh

Chưa nhận biết được biện pháp tu từ so sánh

8 em

18%

27 em

60%

Băn khoăn trước kết quả còn thấp của học sinh lớp mình, tôi đã tìm hiểu ra

những nguyên nhân nêu trên và mạnh dạn đưa ra các biện pháp giúp học sinh nhận

biết và vận dụng tốt hơn phép tu từ so sánh.

5

CHƯƠNG II:CÁC BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH NHẬN BIẾT VÀ

VẬN DỤNG TỐT CÁC PHÉP TU TỪ SO SÁNH

Biện pháp 1: Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình sách giáo khoa,

phân nhóm các dạng bài tập so sánh

1. Nội dung chương trình sách giáo khoa:

Muốn giảng dạy tốt từng bộ môn, phân môn thì việc đầu tiên người giáo

viên phải nghiên cứu kỹ nội dung, chương trình sách giáo khoa để có phương

pháp và kế hoạch dạy học đạt hiệu quả cao. Chính vì vậy, ngay từ đầu năm học,

khi được nhà trường phân công giảng dạy lớp 3 tôi đã bắt tay ngay vào việc

nghiên cứu kỹ chương trình để có định hướng dạy tốt phân môn Luyện từ và

câu, nhất là mảng kiến thức về phép tu từ So sánh.

Phân môn Luyện từ và câu lớp 3 được dạy 1tiết/1 tuần trong đó có 7 tiết

dạy về So sánh (trong học kỳ I). Mục đích yêu cầu về nội dung, kiến thức mỗi

tiết cũng nâng dần mức độ từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, giúp học

sinh từng bước nắm bắt, ghi nhớ và luyện tập có hiệu quả.

2.

Yêu cầu và mức độ của mỗi tiết dạy được tôi cụ thể hóa trong bảng sau:

Tiết/tuần

Nội dung

Tiết 1 (Tuần 1)

Học sinh bước đầu làm quen với biện pháp tu từ So sánh

Học sinh biết cách tìm những hình ảnh so sánh trong các

câu thơ, câu văn và nhận biết các từ chỉ sự so sánh trong các

câu văn đó

Tiết 2 (Tuần 3)

Tiết 3 (Tuần 5)

Học sinh nắm bắt được kiểu so sánh: So sánh hơn kém, so

sánh ngang bằng. Biết cách thêm các từ so sánh vào những

câu văn chưa có từ so sánh.

Học sinh tìm hiểu thêm một cách so sánh: so sánh sự vật với

Tiết 4 (Tuần 7)

Tiết5 (Tuần10)

con người, con người với sự vật.

Học sinh nắm bắt thêm cách so sánh: So sánh âm thanh với

âm thanh.

Tiết 6 (Tuần 12) Học sinh biết cách so sánh hoạt động với hoạt động.

Tiết 7 (Tuần 15) Học sinh đặt được câu văn có hình ảnh so sánh.

Toàn bộ chương trình Tiếng Việt 3 - Tập 1 dạy về So sánh gồm 7 tiết với

các mô hình sau:

 Mô hình 1: So sánh Sự vật - Sự vật

 Mô hình 2: So sánh Sự vật - Con ngƣời

 Mô hình 3: So sánh Hoạt động - Hoạt động

 Mô hình 4: So sánh Âm thanh - Âm thanh

6

Đặc trưng của phân môn Luyện từ và câu có những điểm mới so với sách giáo

khoa cũ là học sinh tự rút ra kiến thức qua việc thực hành làm các bài tập. Vì vậy,

dựa vào nội dung, chương trình như trên tôi đã khái quát lại chương trình thành các

dạng bài tập về biện pháp so sánh như sau:

2. Các dạng bài tập về biện pháp so sánh:

Nhận biết những sự vật so sánh, những hình ảnh so sánh, những đặc điểm so

sánh và những từ so sánh trong câu: Tiết 1, 2, 3, 4, 5, 6.

Cảm nhận và nêu tác dụng của so sánh, tập đặt câu có sử dụng phép so sánh:

Tiết 7

Như vậy, mỗi tiết học về so sánh có yêu cầu khác nhau. Tiết học sau đòi hỏi

kiến thức cao hơn tiết học trước, mỗi tiết học cung cấp một mảng kiến thức, một

dạng bài tập. Vì thế tôi tìm hiểu kỹ nội dung, mức độ kiến thức cần truyền đạt của

từng tiết để tạo thành mạch kiến thức có liên kết một cách chặt chẽ logic.

* Một số yêu cầu cơ bản khi dạy so sánh

Học sinh Tiểu học với nhận thức từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng

nên việc hướng dẫn các em tìm hiểu những biện pháp tu từ không phải là dễ. Bởi

vậy, khi dạy phép so sánh trong phân môn luyện từ và câu cho học sinh, tôi đã chú ý

đến những yêu cầu cơ bản sau:

Sử dụng đồ dùng trực quan và thông qua các ví dụ cụ thể để dẫn dắt học sinh

dần dần hiểu, nắm bắt, vận dụng biện pháp tu từ so sánh theo mức độ từ dễ đến khó,

từ đơn giản đến phức tạp để từ đó nâng dần khả năng tư duy, óc sáng tạo cho học

sinh.

Thông qua các bài tập nhận biết, học sinh được luyện tập và vận dụng biện

pháp tu từ so sánh trong khi nói và viết. Bên cạnh đó, học sinh còn cần được tiếp xúc

với ngôn ngữ nghệ thuật để biết cách cảm thụ cái hay, cái đẹp của thơ văn.

Biện pháp 2: Tìm hiểu khái niệm, cấu trúc của phép tu từ so sánh

Để dạy tốt kiến thức về so sánh thì người giáo viên phải nắm vững kiến thức về

phong cách học nói chung và phép so sánh tu từ nói riêng. Có như vậy giáo viên mới

chủ động trong bài giảng cũng xử lý tốt các tình huống.

1. Khái niệm: So sánh tu từ là biện pháp tu từ trong đó người ta đối chiếu các sự

vật với nhau miễn là giữa các sự vật có một nét tương đồng nào đó để gợi ra

hình ảnh cụ thể,những cảm xúc thẩm mĩ trong nhận thức của người đọc và

người nghe.

Khi so sánh phải có ít nhất hai sự vật trở lên. Trong đó có sự vật so sánh

(A) và sự vật được so sánh (B). Hai sự vật này phải có ít nhất một nét tương

đồng. Hiệu quả của phép tu từ so sánh là gợi ra những hình ảnh cụ thể, những

cảm xúc thẩm mĩ.

2. Phân biệt sự khác nhau giữa so sánh tu từ và so sánh logic:

So sánh logic là một biện pháp nhận thức trong tư duy của con người, là

việc đặt hai hay nhiều sự vật, hiện tượng vào các mối quan hệ nhất định nhằm tìm

ra sự giống nhau và khác biệt giữa chúng.

7

Ví dụ:

Cái lưng còng của ông cụ sao giống lưng ông nội thế.

Cơ sở của phép so sánh logic dựa trên tính đồng nhất, đồng loại của các sự

vật hiện tượng và mục đích của sự so sánh là xác lập sự tương đương giữa hai đối

tượng.

Nếu như giá trị của so sánh logic là xác lập được sự tương đương giữa hai

đối tượng thì giá trị của so sánh tu từ là ở sự liên tưởng, sự phát hiện và gợi cảm

xúc thẩm mĩ ở người đọc, người nghe.

Trong ví dụ :

Bà như quả ngọt chín rồi

Càng thêm tuổi tác, càng tươi lòng vàng.

( TV 3 - tập 1, trang 7)

Ở ví dụ trên “bà” được ví như “quả ngọt” đã chín, bà càng có tuổi thì tình

cảm của bà càng sâu sắc, càng ngọt ngào như quả chín trên cây. Với sự so sánh

này, người cháu đã thể hiện được tình cảm yêu thương, quý trọng của mình đối với

bà.

Như vậy, so sánh tu từ học và so sánh logic khác nhau ở 3 yếu tố:

- Tính hình tượng

- Tính biểu cảm

-

Tính dị loại (không cùng loại) của sự vật.

3. Cấu trúc của phép so sánh tu từ:

Phương diện, đặc

Đối tượng

Đối tượng đưa ra để

làm chuẩn so sánh

điểm so sánh

được so sánh

Từ so sánh

(1)

(2)

(3)

(4)

Trăng

tròn

như

cái đĩa

Trong đó :

- Yếu tố (1) là cái so sánh, đây là yếu tố được hoặc bị so sánh tùy theo việc

so sánh là tích cực hay tiêu cực.

- Yếu tố (2) là cơ sở so sánh, đây là yếu tố chỉ tính chất sự vật hay trạng thái

của hành động được nhìn nhận theo một cách nào đó có vai trò nêu rõ phương diện

so sánh.

- Yếu tố (3) là mức độ so sánh thường được diễn ra ở mức độ ngang bằng

nhau. Ngoài từ “ như” còn có các từ “ tựa”, “ tựa như”, “ giống như”, “ là”,

“như là”, “ như thể”…; so sánh hơn kém như từ “ hơn”, “ chẳng bằng”…

- Yếu tố (4) là cái được so sánh, tức là cái đưa ra để làm chuẩn so sánh.

8

Theo cấu trúc như trên, đối tượng được so sánh và đối tượng đưa ra để làm

chuẩn so sánh có thể là sự vật, con người, âm thanh, đặc điểm, hoạt động…

Dựa vào cấu trúc có thể chia ra các dạng so sánh sau:

* Dạng 1: Phép so sánh đầy đủ cả 4 yếu tố:

Ví dụ:Trăng tròn như cái đĩa

1

2

3

4

* Dạng 2: Phép so sánh vắng yếu tố (2)

So sánh vắng yếu tố (2) còn gọi là so sánh chìm, tức là không có cơ sở so sánh.

Khi bớt cơ sở so sánh thì phần thuyết minh miêu tả cái được so sánh sẽ rõ ràng

hơn.Nó còn tạo điều kiện cho sự liên tưởng rộng rãi, phát huy sự sáng tạo của người

đọc, người nghe hơn là so sánh có đủ 4 yếu tố. Dạng so sánh này kích thích thích sự

làm việc của trí tuệ và tình cảm nhiều hơn để có thể xác định được những nét giống

nhau giữa 2 đối tượng ở 2 vế và từ đó nhận ra đặc điểm của đối tượng được miêu tả.

Ví dụ :

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.

* Dạng 3: Phép so sánh vắng yếu tố (2) và (3)

Đây là dạng so sánh không đầy đủ, chỉ có cái so sánh và cái được so

sánh.Trong trường hợp này yếu tố (2) và yếu tố (3) được thay thế bằng chỗ ngắt

giọng, dấu gạch ngang hoặc là hình thức đối chọi.

Ví dụ:

Thân dừa bạc phếch tháng năm

Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao

Đêm hè hoa nở cùng sao

Tàu dừa - chiếc lược chải vào mây xanh.

Trong đoạn thơ trên, nhà thơ đã dùng chỗ ngắt giọng (được ghi lại bằng dấu

gạch ngang) và đối chọi (giữa quả dừa và tàu dừa) để tạo nên một hình thức so sánh

có âm điệu nhịp nhàng.

Trong so sánh tu từ, còn có hình thức kết hợp một vế so sánh, một đối tượng

so sánh với nhiều đối tượng được so sánh.

Ví dụ:

Bác là cha, là bác, là anh.

Dựa vào mặt ngữ nghĩa thì so sánh tu từ có 2 dạng: so sánh ngang bằng và so sánh

hơn - kém.

+ Dạng so sánh ngang bằng.

Đây là dạng so sánh phổ biến thường dùng từ “ như”, “ là”, “tựa”, “ tựa

như”… để làm từ so sánh.

Ví dụ: Giọt sương sớm long lanh như những hạt ngọc.

+ Dạng so sánh hơn- kém

Đây là dạng so sánh luôn gắn với từ hơn : khỏe hơn, đẹp hơn hoặc chẳng

bằng.

9

Ví dụ:

Những ngôi sao thức ngoài kia

Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.

Những ví dụ trên cho ta thấy các đối tượng được đưa ra để so sánh khác nhau

về bản chất. Nhưng do một cách nhìn đặc biệt, các đối tượng vốn là khác loại, khác

bản chất có thể chuyển hóa được cho nhau, có những đặc điểm, những nét giống

nhau.

Vậy so sánh tu từ là biện pháp tu từ ngữ nghĩa, trong đó người ta đối chiếu hai

đối tượng khác loại của thực tế khách quan không đồng nhất với nhau hoàn toàn mà

chỉ có một nét giống nhau nào đó, nhằm diễn tả bằng hình ảnh một lối tri giác mới

mẻ về đối tượng.

Mặt khác, sách giáo khoa Tiếng Việt 3 không trực tiếp đưa ra khái niệm So

sánh (với tư cách là một biện pháp tu từ) cho học sinh mà thông qua các bài tập dần

dần hình thành khái niệm đơn giản về so sánh cho học sinh. Chính vì vậy khi dạy về

so sánh cho học sinh, tôi đã dựa trên các dạng bài tập để phân loại và lựa chọn

phương pháp dạy phù hợp với từng dạng bài cụ thể.

Biện pháp 3: Giúp học sinh nhận biết các dạng bài tập về so sánh

1. Dạng bài tập nhận biết biện pháp tu từ so sánh

Đây là dạng bài tập giúp học sinh nhận biết những sự vật so sánh, những hình

ảnh so sánh, những đặc điểm so sánh và những từ so sánh trong câu. Để dạy tốt dạng

bài tập này, tôi đã hướng dẫn học sinh cụ thể trong từng tiết học như sau:

* Ví dụ 1: Tiết 1 - Tuần 1 (Bài tập 2/ Trang 8 - Tiếng Việt 3, Tập 1)

Tìm những sự vật được so sánh trong các câu văn, câu thơ dưới đây:

a) Hai bàn tay em

Như hoa đầu cành Huy

Cận

b) Mặt biển sáng trong như tấm gương khổng lồ bằng ngọc thạch.

Vũ Tú Nam

c) Cánh diều như dấu “á”

Ai vừa tung lên trời

Lương Vĩnh Phúc

d) Ơ, cái dấu hỏi Trông

ngộ, ngộ ghê Như

vành tai nhỏ Hỏi rồi

lắng nghe

Phạm Như Hà

Đây là dạng bài tập đầu tiên các em được làm quen với so sánh với yêu cầu là

nhận diện các từ chỉ sự vật được so sánh. Để làm tốt bài tập này học sinh phải nắm

chắc các từ chỉ sự vật so sánh với nhau trong các câu thơ, câu văn trên là:

+ “ Hai bàn tay em” so sánh với “hoa đầu cành”

+ “ Mặt biển so sánh với “tấm thảm khổng lồ”

+ “ Cánh diều” so sánh với dấu “á”

10