SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

MÃ SKKN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8

làm tốt bài văn tự sự

Lĩnh vực: Chuyên môn

Cấp học: Trung học cơ sở

Năm học 2015-2016

1

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

MỤC LỤC

PHẦN A : ĐẶT VẤN ĐỀ .....................................................................................3

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................3

1. Lí do khách quan :......................................................................................3

2. Lí do chủ quan :.........................................................................................4

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN C ỨU ........................................................................4

III. KHÁCH THỂ, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU............................................5

IV. PHƯƠNG PHÁP VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU. ..................................5

V. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................6

VI. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ......................................................................6

PHẦN B : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ......................................................................7

I. CƠ SỞ LÍ LUẬ N ...........................................................................................7

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN ....................................................................................7

III. THỰC TRẠNG VẤN Đ Ề ...........................................................................8

IV. CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ( NỘI DUNG)........................................9

1/ Giúp học sinh nắm vững khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của bài văn tự

sự ...................................................................................................................9

2/ Giúp học sinh thấy rõ vai trò của yếu tố miêu tả, biểu cảm , nghị luận

trong văn tự sự.............................................................................................13

3/ Hướng dẫn học sinh nắm vững qui trình, cách làm bài bài văn tự sự.....16

4/ Hướ ng dẫn học sinh nắm được các cách kể chuyện ................................21

5/ Sửa lỗi cho học sinh qua tiết trả bài ........................................................23

V. HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:....................................28

PHẦN C: KẾT THÚC VẤN ĐỀ ........................................................................29

1. Kết luận : .....................................................................................................29

2. Bài h ọc kinh ng hiệm: ..................................................................................30

3. Ý kiến đề nghị : ...........................................................................................30

4. Lời cam đoan:..............................................................................................31

2

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

PHẦN A : ĐẶT VẤN ĐỀ

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1. Lí do khách quan:

Chúng ta đã biết ngôn ngữ là sự sáng tạo kỳ diệu của loài người, là phương tiện

phổ biến nhất trong giao tiếp, giúp chúng ta bày tỏ ý kiến, thái độ đánh giá riêng

của mình. Nhưng không phải cứ có ngôn ngữ, có công cụ giao tiếp là chúng ta

có thể bày tỏ ý kiến, thái độ nhận xét của mình cho người khác hiểu được một

cách chính xác, khoa học . Vì vậy chúng ta phải biết sử dụng ngôn ngữ như thế

nào để đạt được mục đích giao tiếp, bày tỏ thái độ của mình cho người khác hiểu

được một cách rành mạch, chính xác .

Ngôn ngữ còn là công cụ cho quá trình tư duy, giúp cho tư duy phát triển,

giúp cho giao tiếp thành công nếu chúng ta biết sử dụng nó. Môn Ngữ văn là

môn học có vai trò rất quan trọng trong việc trang bị cho học sinh vốn ngôn ngữ

và giúp các em biết sử dụng ngôn ngữ để đạt được mục đích, hiệu quả trong giao

tiếp. Từ đó giúp các em phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giao tiếp

và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp. Đặc biệt quan trọng hơn là nó còn giúp cho

học sinh biết tạo lập văn bản, đây chính là sản phẩm tổng hợp các năng lực cho

học sinh.

Quả thật văn bản là sản phẩm tổng hợp nhất, là tấm gương phản ánh năng

lực tư duy, giao tiếp, phản ánh vốn sống, vốn văn học, văn hoá nhất là thao tác

sử dụng ngôn ngữ kết hợp sự sáng tạo cá nhân. Để tạo lập được văn bản thì việc

dạy và học phân môn Tập làm văn trong môn Ngữ văn ở trường phổ thông là rất

quan trọng. Nó giúp các em học sinh biết tạo lập được văn bản từ dễ đến khó, từ

đơn giản đến phức tạp; giúp các em tạo lập được các kiểu văn bản phù hợp với

mục đích giao tiếp. Từ đó, các em bày tỏ được suy nghĩ, cảm xúc, quan điểm,

nhận xét, đánh giá về mọi vấn đề của cuộc sống, của con người và văn chương.

Trong chương trình Ngữ văn THCS, song song với việc giải mã các văn

bản tự sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, thuyết minh, điều hành trong giờ đọc

3

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

hiểu văn bản, các em sẽ được học cách tạo lập các kiểu văn bản này trong giờ

Tập làm văn. Có thể nói, văn tự sự chính là kiểu văn bản quan trọng. Bởi trong

cuộc sống nếu chúng ta muốn nghe một câu chuyện hay muốn biết một số người

khác là người như thế nào, muốn biết câu chuyện xảy ra với người bạn của mình

hoặc đơn giản muốn chia sẻ với bạn một câu chuyện cảm động hay lạ lùng mà

mình chứng kiến . . . Khi đó chúng ta phải sử dụng phương thức tự sự hay còn

gọi là kể chuyện.

2. Lí do chủ quan :

Với học sinh lớp 8 THCS, văn tự sự không phải là mới vì theo chương

trình cải cách giáo dục, các em đã được học ngay từ đầu năm lớp 6 một cách rất

bài bản chỉ có điều lên lớp 8 nó có sự nâng cao hơn. Nếu văn tự sự lớp 6, lớp 7

chỉ chú trọng kể người kể việc, lớp 8 có yêu cầu cao hơn một chút là tự sự kết

hợp với miêu tả, biểu cảm trong văn tự sự. Như vậy, văn tự sự ở lớp 8 là bài văn

tổng hợp nhiều yếu tố đòi hỏi học sinh phải nắm vững kiến thức mới có thể làm

được. Nhưng vấn để là làm thế nào để học sinh nắm vững kiến thức về văn tự sự

một cách có hệ thống và làm được một bài văn không chỉ đúng mà còn hay là

một vấn đề tôi rất trăn trở. Chính vì vậy, trong đề tài này, tôi mạnh dạn đưa ra

một vài suy nghĩ giúp học sinh làm tốt bài văn tự sự trong chương trình Ngữ văn

lớp 8 THCS với mong muốn các em sẽ làm được bài văn hay đồng thời các em

có hứng thú yêu thích kiểu văn bản này hơn nữa.

II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Trong đề tài này, tôi hướng dẫn học sinh nắm bắt các kiến thức, kĩ năng

cơ bản để làm tốt bài văn tự sự trong chương trình làm văn lớp 8 THCS trên các

phương diện :

- Nắm chắc đặc điểm yêu cầu của văn tự sự .

- Nắm vững được ngôi kể, các yếu tố trong văn tự sự.

- Biết cách làm một bài văn tự sự theo tuần tự các bước.

Từ đó, tôi giúp các em có kiến thức và kĩ năng cơ bản để tạo lập được

một bài văn tự sự theo yêu cầu trong chương trình Ngữ văn lớp 8.

4

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

III. KHÁCH THỂ , ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.

* Để đảm bảo việc vận dụng tốt phương pháp dạy học theo tinh thần đổi

mới, giáo viên không chỉ thực hiện tốt các thao tác trong giờ học mà còn phải

đầu tư nhiều thời gian vào việc chuẩn bị nội dung bài dạy. Chính vì vậy, việc

trau dồi nghiên cứu thêm tài liệu là công việc cần thiết đối với giáo viên.

* Đối tượng nghiên cứu:

- Những kiến thức và kĩ năng để làm tốt bài văn tự sự chương trình Ngữ

văn lớp 8.

- Học sinh lớp 8A1 trường THCS.

IV. PHƯƠNG PHÁP VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.

* Nội dung nghiên cứu: làm rõ đặc trưng của văn tự sự so với các thể loại

văn khác được học trong chương trình Ngữ văn THCS, thấy được vai trò của

ngôi kể và mức độ đậm nhạt của các yếu tố khác trong văn tự sự.

* Phương pháp nghiên cứu:

Thực hiện đề tài này tôi đã tiến hành sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

- Phương pháp tìm hiểu nghiên cứu lí luận

Nghiên cứu lí luận vấn đề về văn tự sự khái niệm, đặc điểm, cách làm bài, vai

trò của các yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận trong bài văn tự sự.

- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn :

+ Tìm hiểu thực trạng của học sinh ở trường về vấn đề làm văn tự sự, lấy ý kiến

từ phía giáo viên và học sinh.

+ Kiểm tra, đánh giá kết quả bài làm về văn tự sự của học sinh lớp 8 để rút ra

vấn đề cần giải quyết.

+ Lên kế hoạch, dự giờ của một số đồng nghiệp cùng khối , đưa ra các biện pháp

áp dụng vào thực tiễn.

- Phương pháp so sánh đối chiếu :

Soạn giáo án và dạy thực nghiệm để kiểm chứng, đối chiếu.

5

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

V. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Dựa trên mục đích giảng dạy môn Ngữ văn lớp 8, tôi đưa ra một vài kinh

nghiệm hướng dẫn học sinh làm tốt bài văn tự sự trong chương trình Ngữ văn 8.

Trước hết, tôi đưa ra những kiến thức cơ bản cần nắm vững về văn tự sự.

- Khái niệm về văn tự sự.

- Đặc điểm của văn tự sự.

- Cách làm một bài văn tự sự có kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị

luận.

Hướng dẫn học sinh các thao tác, kĩ năng đưa yếu tố miêu tả, biểu cảm,

nghị luận vào bài văn tự sự.

Một số bài văn của học sinh sau khi được hướng dẫn.

VI. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU

Trong năm học 2015-2016.

Bắt đầu từ 10/9/ 2015.

Kết thúc: 17/ 4/ 2016.

6

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

PHẦN B : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. CƠ SỞ LÍ LUẬN

Chương trình Ngữ văn THCS được thiết kế theo hai vòng, theo tinh thần

lặp lại và nâng cao. Do cấu trúc đồng tâm nên giữa hai vòng này có những điểm

giống và khác nhau. Giống trước hết là sự lặp lại của những vấn đề chính về

kiến thức và kĩ năng. Chẳng hạn cả hai vòng đều lặp lại các kiểu văn bản như tự

sự, miêu tả, biểu cảm, nghị luận, điều hành (hành chính, công vụ). . . Còn khác

nhau là bổ sung thêm một số vấn đề khác đồng thời tiếp nối, nâng cao, phát triển

thêm những nội dung đã học ở vòng trước. Chẳng hạn văn tự sự, các em đã được

làm quen từ lớp 6 song chủ yếu là cung cấp cho các em những hiểu biết về nhân

vật, sự kiện, bố cục, đoạn văn, ngôi kể, thứ tự kể; tự sự đời thường, tự sự tưởng

tượng, sáng tạo, . . . tạo điều kiện cho các em nắm bắt những kiến thức cơ bản

nhất về văn tự sự. Tuy nhiên, sự lặp lại ở vòng hai (lớp 8) là theo hướng kết hợp:

tự sự gắn với miêu tả, biểu cảm, nghị luận. . . Như vậy, có nghĩa là Ngữ văn 8

tiếp tục hình thành và rèn luyện cho học sinh kĩ năng kết hợp các phương thức

biểu đạt trong một kiểu văn bản. Những bài học này vừa củng cố và rèn luyện

việc viết bài văn tự sự một cách linh hoạt, vừa giúp soi sáng cho việc đọc - hiểu

các văn bản theo tinh thần tích hợp.

Nói cách khác, các tri thức và kĩ năng của phần Tập làm văn không chỉ

giúp cho học sinh tạo lập văn bản (viết bài văn của mình) mà còn giúp các em

tiếp nhận tốt văn bản (đọc - hiểu văn bản) của người khác .

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN

Tự sự là một trong những phương thức chủ đạo, chủ yếu mà các nhà văn

thường vận dụng để phản ánh, tái hiện hiện thực. Trong văn tự sự ta có tất cả các

phương thức biểu đạt, vì tự sự chính là bức tranh sinh động, gần gũi với cuộc

sống. Mà cuộc sống thì vốn phát triển, đa chiều với rất nhiều màu sắc và tình

huống. Để tự sự thành công cần phải biết sử dụng linh hoạt các yếu tố miêu tả,

biểu cảm, thuyết minh, nghị luận, giúp cho ý nghĩa của văn bản tự sự sâu sắc, vị

thế của văn bản được nâng cao hơn. Cho nên mục đích cuối cùng là người giáo

viên phải giúp học sinh có các kĩ năng xây dựng, tạo lập được những văn bản tự

7

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

sự chính xác về nộị dung, chặt chẽ về lập luận, đạt chuân về mặt hình thức, phù

hợp với hoàn cảnh sống và đối tượng giao tiếp.

III. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ

Thực tế qua giảng dạy Ngữ văn ở trường THCS mấy năm gần đây tôi thấy:

- Thứ nhất là học sinh ngại học Văn. Tình trạng lười soạn bài, lười học bài

cũ, lười làm các bài tập viết đoạn văn. Khi làm bài viết 2 tiết trên lớp hoặc cho

bài viết về nhà học sinh lười suy nghĩ, thường ỷ lại vào sách tham khảo "Những

bài văn hay", "Những bài văn chọn lọc lớp 8" sao chép y nguyên để nộp.

- Vấn đề tạo lập các văn bản nói chung và văn bản tự sự nói riêng hiện nay còn

yếu kém mà lí do cơ bản nhất là sự lúng túng và bối rối về phương pháp làm

văn. Học sinh lớp 8 khi tạo lập văn bản tự sự thường chủ quan, coi thường cho

rằng văn tự sự đơn giản hơn các kiểu bài biểu cảm và nghị luận. Khi làm bài

nhiều em chỉ chăm chú vào việc kể sự việc, quên đi yếu tố miêu tả, biểu cảm,

nghị luận hoặc có sử dụng các yếu tố trên nhưng mờ nhạt hoặc không thành

công.

Kết quả bài làm văn tự sự của khối 8 năm trước chất lượng chưa cao do các

em không chú ý đến việc kết hợp miêu tả, biểu cảm trong khi kể chuyện.

Nhiều thầy cô giáo khi lên lớp dạy văn bản tự sự có hướng dẫn các em tìm

hiểu khái niệm đặc trưng phương pháp làm bài song chưa đi sâu rèn kĩ năng cho

học sinh trong việc đưa yếu tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận vào bài văn kể

truyện để bài văn hấp dẫn, sâu sắc và có ý nghĩa hơn.

❖ Khảo sát ban đầu qua kết quả kiểm tra học sinh :

Đầu học kì I, ở lớp 8, các em có bài viết số 1 phần tự sự. Tôi đã ra đề bài

viết số 1 như sau:

Đề bài : Người ấy sống mãi trong lòng tôi

Lớp

Sĩ số Điểm 8-10 6,5 - 7,8

36

5 - 6,4

20

3 - 4,5

6

1 - 2,5

0

8A1

2

8

Tỉ lệ điểm giỏi 6 % , điểm khá 16,8 % , điểm TB 56 % , yếu 17 % .

Qua kết quả khảo sát ban đầu tôi nhận thấy :

8

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

Phần lớn bài của học sinh chỉ đơn thuần kể sự việc. Bài văn khô khan, đơn

điệu, nghèo cảm xúc và không sâu sắc. Chỉ có một số bài viết tốt là của các em

học sinh có năng khiếu. Như vậy, đa số học sinh chưa nắm được vai trò của yếu

tố miêu tả, biểu cảm, nghị luận trong bài văn tự sự. Học sinh chưa biết đan xen

các yếu tố miêu tả biểu cảm nghị luận trong quá trình kể chuyện để bài văn của

mình được hấp dẫn sâu sắc và có ý nghĩa hơn.

IV. CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ( NỘI DUNG).

Nhận thức sâu sắc thực trạng này nên tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp

để giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự có kết hợp yếu tố miêu tả,biểu cảm,

nghị luận:

• Giúp học sinh nắm vững khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của bài

văn tự sự.

• Giúp học sinh thấy rõ vai trò của các yếu tố miêu tả biểu cảm, nghị

luận trong văn tự sự.

• Hướng dẫn học sinh nắm vững quy trình, cách làm bài văn tự sự.

• Hướng dẫn học sinh nắm vững các dạng bài tự sự.

• Sửa lỗi cho học sinh qua tiết trả bài.

1/ Giúp học sinh nắm vững khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của bài văn tự

sự

Để làm tốt bài văn tự sự trong chương trình Ngữ văn 8, học sinh cần nắm

chắc những tri thức sau:

1.1/ Khái niệm văn tự sự:

- Tự sự (kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự

việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý

nghĩa.

Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và

bày tỏ thái độ khen chê.

1.2/ Phân biệt phương thức tự sự với các phương thức khác như

(miêu tả, biểu cảm, nghị luận, hành chính - công vụ)

9

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

1.2.1. Tự sự khác với miêu tả ở chỗ. Tự sự không tả tỉ mỉ, chi tiết chủ

quan của người kể, không nhằm mục đích làm cho người đọc cảm thấy mà chủ

yếu làm cho người đọc nắm được.

1.2.2. Tự sự khác với biểu cảm: Vì nó cố gắng trình bày một cách khách

quan, theo trình tự lớp lang, không bộc lộ trực tiếp tình cảm riêng của người kể

(mặc dù có bày tỏ thái độ khen chê).

1.2.3. Tự sự khác với nghị luận: Vì nó trình bày diễn biến của sự việc chứ

không trình bày luận điểm, lí lẽ.

1.2.4. Tự sự khác với văn bản hành chính - công vụ ở chỗ. Nó không giải

quyết các mối quan hệ giữa cá nhân và tổ chức mà hướng tới làm cho người ta

hiểu ý nghĩa của một quá trình sự việc nảy sinh, phát triển và kết thúc.

1.3/ Sự việc và nhân vật trong văn tự sự:

1.3.1. Sự việc trong văn tự sự:

Sự việc xảy ra trong thời gian nào? Địa điểm xảy ra ở đâu? Có những

nhân vật cụ thể nào tham gia? Nguyên nhân, diễn biến, kết quả của sự việc?

Sự việc trong văn tự sự được sắp xếp theo một trật tự, diễn biến sao cho

thể hiện được rõ nhất tư tưởng mà người kể muốn truyền đạt.

Ví dụ : Đoạn trích "Tức nước vỡ bờ" của Nam Cao :

- Địa điểm xảy ra sự việc: tại nhà chị Dậu.

- Nguyên nhân: do nhà chị Dậu thiếu tiền nộp sưu.

- Các sự việc trong đoạn trích:

+ Anh Dậu được trả về người ốm như một xác chết, chị Dậu nấu cháo

cho anh ăn (Sự việc mở đầu).

+ Cai lệ và người nhà lí trưởng ập đến định bắt trói, điệu anh ra đình (Sự

việc diễn biến).

+ Chị Dậu van xin cai lệ và người nhà lí trưởng nhưng không được (Sự

việc diễn biến).

+ Chị Dậu quật ngã tên cai lệ và người nhà lí trưởng (Sự việc kết thúc).

1.3.2. Nhân vật trong văn tự sự:

10

SKKN: Một số biện pháp giúp học sinh lớp 8 làm tốt bài văn tự sự.

Nhân vật trong văn tự sự là kẻ thực hiện các sự việc và là kẻ được thể

hiện trong văn bản.

Nhân vật chia làm hai loại: Nhân vật chính và nhân vật phụ, nhân vật

chính đóng vai trò chủ yếu trong việc thể hiện tư tưởng của văn bản. Nhân vật

phụ giúp cho nhân vật chính phát triển và làm rõ nhân vật chính.

Nhân vật được thể hiện ở các mặt: Tên gọi, lai lịch, tính nết, hình dáng,

việc làm . . . đặc biệt là trong mối quan hệ với nhân vật khác .

Ví dụ : Truyện ngắn "Lão Hạc "

- Nhân vật chính: lão Hạc .

- Nhân vật phụ: ông giáo, vợ ông giáo, Binh Tư.

Đoạn trích "tức nước vỡ bờ"

- Nhân vật chính: chị Dậu

- Nhân vật phụ: cai lệ , người nhà lí trưởng, bà lão hàng xóm.

1.4/ Ngôi kể trong văn tự sự.

Trong khi kể chuyện có nhiều cách kể khác nhau nhưng có hai ngôi kể

chủ yếu quyết định nội dung câu chuyện.

1.4.1Ngôi kể thứ nhất:

Người kể xưng “tôi”, kể lại câu chuyện mình tham gia hay chứng kiến.

Người kể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể

trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình. Ví dụ truyện "Lão Hạc", "Những

ngày thơ ấu" .

Có khi "tôi" trong truyện là tác giả như truyện ngắn "Tôi đi học", "Những

ngày thơ ấu".

Ví dụ : Truyện Tôi đi học

"Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến

bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại

lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và

nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má.Hay tại sự sung sướng bỗng

được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp

như thuở còn sung túc ?..."

11