SKKN Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
Những năm gần đây, giáo viên và học sinh toàn quốc đã tiếp cận với bộ Sách Giáo Khoa mới với những phương pháp giảng dạy hiện đại hơn và khoa học hơn. Sự thay đổi ấy đã tạo nên một bước ngoặt trong việc giáo viên hướng dẫn học sinh tiếp cận những tri thức mới trong nhà trường phổ thông. Học sinh được hiểu rộng, hệ thống hơn các kiến thức trong chương trình.
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI
MÃ SKKN
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Tên đề tài:
HƯỚNG DẪN HỌC SINH LÀM BÀI VĂN
KỂ CHUYỆN BẰNG LỜI VĂN CỦA EM
Lĩnh vực/Môn
Cấp học
: Ngữ văn
: THCS
Tài liệu kèm theo : Đĩa CD
NĂM HỌC: 2016 – 2017
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
MỤC LỤC
PHẦN THỨ I : ĐẶT VẤN ĐỀ. ...........................................................................2
I. Lý do chọn đề tài................................................................................................2
1. Cơ sở lý luận......................................................................................................2
2. Cơ sở thực tiễn...................................................................................................2
II- Đối tượng nghiên cứu:......................................................................................3
III-Phương pháp nghiên cứu..................................................................................3
IV- Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................4
I. Những nội dung lí luận liên quan.......................................................................5
II. Thực trạng.........................................................................................................5
III. Các bước tiến hành cụ thể ...............................................................................6
2. Hướng dẫn học sinh tìm ý: ................................................................................7
2.1. Xác định sự việc chính, nhân vật chính:.........................................................7
2.2. Lựa chọn cách kể:...........................................................................................9
3. Lập dàn ý:........................................................................................................17
4. Xây dựng lời kể bằng lời văn của em..............................................................19
III. Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm ...................................................................23
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................26
1/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
PHẦN THỨ I : ĐẶT VẤN ĐỀ.
I. Lý do chọn đề tài
1. Cơ sở lý luận
Những năm gần đây, giáo viên và học sinh toàn quốc đã tiếp cận với bộ
Sách Giáo Khoa mới với những phương pháp giảng dạy hiện đại hơn và khoa
học hơn. Sự thay đổi ấy đã tạo nên một bước ngoặt trong việc giáo viên hướng
dẫn học sinh tiếp cận những tri thức mới trong nhà trường phổ thông. Học sinh
được hiểu rộng, hệ thống hơn các kiến thức trong chương trình.
Khác với những môn học khác, môn học Ngữ văn có đặc trưng hoàn toàn
riêng biệt. Khi được học những tác phẩm văn học đa số học sinh rất hứng thú,
rung động trước một chi tiết nghệ thuật trong văn bản. Hay cảm động xót xa trước
những mảnh đời, những số phận bất hạnh, biết ghét những cái xấu xa, độc ác
trong Xã hội. Ở khía cạnh như thế, các tác phẩm văn học đã phần nào hoàn thành
nhiệm vụ cao cả của nó: làm cho con người trong sáng hơn, hướng thiện hơn.
Bên cạnh việc cảm nhận những tác phẩm hay, có giá trị, học sinh còn
được rèn luyện cách viết văn theo từng thể loại ở phân môn Tập làm văn. Trong
bài viết của mình cho hội thảo khoa học, đổi mới phương pháp dạy học môn
Văn – Tiếng việt, thầy giáo Đỗ Kim Hồi – chuyên viên văn – Sở Giáo dục và
Đào tạo Hà Nội đã viết: “Chính Tập làm văn như chúng ta đã biết là nơi thể hiện
cuối cùng, quan trọng nhất và đáng tin cậy nhất trình độ viết văn của học sinh.
Không phải ở phân môn Tiếng việt, cũng không phải phân môn Văn mà chính ở
Tập làm văn và chỉ ở Tập làm văn, điểm số và kết quả thi cử mới thực sự có khả
năng quyết định số phận, quyết định đường đời của một sinh viên hoặc một
thiến niên đang còn lứa tuổi học trò”.
2. Cơ sở thực tiễn
Môn Tập làm văn là kết quả của hai phân môn Văn – Tiếng việt. Nó có
vai trò hết sức quan trọng trong việc đánh giá quá trình học tập của một học
sinh. Nhưng trong thực tế, học sinh không hứng thú học Tập làm văn và dẫn tới
sợ khi làm một bài Tập làm văn. Tôi đã từng theo dõi một số học sinh lớp 6A9
(2015-2016), trong các giờ học v¨n các em rất hào hứng, sôi nổi, thích thú.
2/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
Trong các giờ Tiếng việt các em tiếp thu bài nhanh, vận dụng kiến thức đã học
một cách linh hoạt và chính xác. Ở các giờ Tập làm văn, các em hiểu được bài,
làm bài tốt theo yêu cầu trong Sách Giáo Khoa. Nhưng cả một học kỳ nhìn lại số
điểm của các em, tôi không khỏi băn khoăn. Với các bài kiểm tra Văn – Tiếng
việt số điểm của các em tương đối cao, riêng bộ môn Tập làm văn các em chỉ
đạt số điểm rất khiêm tốn. Đa số các em thường mắc một số lỗi cơ bản như lỗi
diễn đạt, bố cục …Thậm chí một số bài các em còn tỏ ra lúng túng không hiểu
yêu cầu của đề bài.
Trong quá trình dạy Tập làm văn, tôi luôn trăn trở với việc làm của mình
“làm thế nào để các em có được một kỹ năng nhất định khi viết bài Tập làm văn.
Điều quan trọng đầu tiên là các em phải hiểu được yêu cầu của đề bài, sau đó từ
đó tìm ý, xây dựng bố cục và viết một bài văn hoàn chỉnh. .Vậy để làm được
một bài văn đúng và hay, học sinh phải nắm rõ yêu cầu của đề để từ đó xây
dựng được một dàn ý hợp lý, khoa học và chính xác. Vì vậy trong sáng kiến
kinh nghiệm này tôi xin được trình bày một vài thử nghiệm đã có hiệu quả của
mình trong việc: “Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn
của em”.
II- Đối tượng nghiên cứu:
Đã nhiều năm giảng dạy môn Ngữ văn 6 tôi luôn tìm tòi cách
truyền thụ dễ hiểu và giúp học sinh nắm vững những yêu cầu và nhất là cách
làm bài văn sao cho hiệu quả. Tuy nhiên về kĩ năng viết bài của học sinh vẫn
chưa thật thành thạo, bố cục bài viết chưa rõ ràng, hành văn chưa mạch lạc,
trong sáng, đặc biệt là cách dùng từ chư đúng, chưa hiệu quả. Điều này càng thể
hiện rõ hơn đối với những học sinh từ trung bình trở xuống. Vì vậy trong quá
trình giảng dạy, cần phải chú trọng giúp học sinh và định hướng trong việc rèn
luyện kĩ năng làm bài cho học sinh, giúp các em biết cách làm bài, nhằm từng
bước nâng cao chất lượng của bài viết và hiệu quả của việc giáo dục.
III-Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình thực hiện kinh nghiệm tôi đã sử dụng một số phương pháp sau.
- Phương pháp đọc - nghiên cứu tài liệu
3/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
- Phương pháp thực nghiệm.
- Phương pháp phân loại, phân tích.
- Phương pháp so sánh, tổng hợp vấn đề.
- Phương pháp thống kê.
Đồng thời kết hợp các phương pháp nghiên cứu thực tiễn như: quan sát,
điều tra...
IV- Phạm vi nghiên cứu
Là một giáo viên giảng dạy bộ môn văn lâu năm, tôi luôn băn khoăn, trăn
trở về việc giảng dạy, rèn luyện làm thế nào để học sinh THCS có được một kỹ
năng nhất định khi viết bài Tập Làm Văn.
4/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
PHẦN THỨ II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
I. Những nội dung lí luận liên quan
Khi dạy thực tế trên lớp, tôi vẫn luôn coi Sách Giáo Khoa là tài liệu chính,
ở đây học sinh đã được làm quen với các nguyên tắc, những yêu cầu phải đạt tới
của bất cứ thể loại văn nào. Tôi cũng đã tìm tòi, sưu tầm thêm rất nhiều tài liệu
để sưu tầm thêm rất nhiều bài tập để rèn kĩ năng viết văn cho học sinh để cho
các em thấy rằng môn Tập làm văn không quá khó. Làm văn cũng có cách làm
cụ thể, có phương pháp rõ ràng để học sinh thực hành dưới sự hướng dẫn của
thầy cô.
Trong chương trình lớp 6, văn tự sự không phải là một thể loại mới, các
em đã được làm quen với thể loại này ở bậc tiểu học. Nhưng ở cấp II, yêu cầu
của một bài văn kể chuyện của học sinh cao hơn nhiều. Các em không những kể
lại câu chuyện theo những tình tiết, sự việc và nhân vật vốn có của nó mà còn
phải biết sáng tạo, biết vận dụng kiến thức để kể lại một câu chuyện không phụ
thuộc vào văn bản, biết tưởng tượng, hư cấu … Tức là các em phải phát huy
được tính tích cực của mình trong từng bài văn.
II. Thực trạng
Theo phân phối chương trình của môn Ngữ văn 6, học sinh phải làm bài
kiểm tra số 1 (làm ở nhà) với đề tài sau : “Kể lại chuyện đã biết (truyền thuyết
hoặc cổ tích) bằng lời văn của em”.
Mặc dù có nghe cô hướng dẫn trên lớp, nhưng khi tôi thu bài và chấm bài,
tôi không khỏi băn khoăn bởi các em gần như các em có cách viết giống trong
văn bản Sách Giáo Khoa. Tức là các em đã quá phụ thuộc vào sách để bài văn
của mình không được kể theo đúng yêu cầu của đề bài.
Vì vậy, tôi đã hướng dẫn học sinh làm bài văn theo các bước cụ thể sau:
1- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu yêu cầu của đề bài.
2- Hướng dẫn học sinh tìm ý.
- Xác định sự việc, nhân vật.
- Chọn cách kể : + Theo đúng cốt truyện.
+ Theo chủ đề truyện.
5/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
3- Lập dàn ý.
4- Viết lời kể bằng lời văn của mình.
III. Các bước tiến hành cụ thể
1. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu yêu cầu của đề bài:
Giáo viên chép đề bài lên bảng:
“Hãy kể lại một chuyện đã biết (truyền thuyết hoặc cổ tích) bằng lời văn
của em”.
Giáo viên hỏi : Đề bài này có mấy yêu cầu?
Câu hỏi này không khó nên học sinh có thể trả lời được ngay:
Kể chuyện
HS: Đề bài này có hai yêu cầu:
Kể bằng lời văn của em
Sau đó tôi bổ sung và củng cố lại:
- Kể lại chuyện đã biết: tức là các em có thể lựa chọn chuyện để kể, có thể
đó là những chuyện đã được học như: Bánh chưng, bánh giày; Sự tích Hồ
Gươm; Thánh Gióng… nhưng cũng có thể là những chuyện đã đọc trong sách
tham khảo hoặc nghe người khác kể lại như: Tấm Cám, Kho vàng kho bạc, Cây
khế, Mị Châu-Trọng Thuỷ…
Với yêu cầu này các em học sinh có thể lựa chọn những truyện mà mình
cho là hay nhất, đặc sắc nhất, thích thú nhất để kể lại. Từ đó, bài văn sẽ rõ ràng
và mạch lạc hơn và nội dung ý nghĩa truyện sẽ được thể hiện rõ hơn.
-Kể lại bằng lời văn của em: đa số các em đều hiểu rằng kể bằng lời văn
của mình là không phụ thuộc vào văn bản phải không sao chép văn bản mà phải
tự nghĩ ra và kể lại một cách có hệ thống, rõ ràng. Đây là điểm mấu chốt của yêu
cầu thể loại này.
Hiểu là như vậy nhưng khi viết vào bài các em lại phụ thuộc vào quá
nhiều trong Sách Giáo Khoa, thậm chí phụ thuộc vào từng câu từng chữ. Tôi đã
từng yêu cầu học sinh gấp sách lại và kể lại một truyện mình thích. Các em nhớ
được các sự việc, nhân vật chính, nhưng không phải là kể lại truyện mà là tóm
6/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
tắt truyện. Với một số học sinh trung bình, đa số các em không biết cách diễn
đạt, không biết chi tiết nào phải kể và chi tiết nào có thể lược bỏ.
Vậy với một kiến thức cơ bản là “kể lại bằng lời văn của em là không phụ
thuộc vào văn bản mà phải tự mình nghĩ ra”, học sinh sẽ làm bài rất khó khăn,
thậm chí còn không đúng với yêu cầu của đề. Từ thực tế đó tôi đã yêu cầu học
sinh phải hiểu thật kĩ yêu cầu của đề bài trước khi làm văn.
2. Hướng dẫn học sinh tìm ý:
2.1. Xác định sự việc chính, nhân vật chính:
Giáo viên hỏi: Em hiểu thế nào là sự việc chính, nhân vật chính trong
từng truyện?
Đây là một câu hỏi tương đối khó. Đối với những học sinh trung bình các
em chỉ trả lời chung chung, sự việc chính là những sự việc cơ bản, còn những
nhân vật chính thường là những nhân vật có mặt từ đầu đến cuối truyện. Trên cơ
sở đó tôi có thể củng cố lại và khái quát về:
- Sự việc chính là các sự việc xuyên suốt câu chuyện, nó thường là các sự
việc xoay quanh cốt truyện hoặc một số nhân vật chính. Nói là sự việc chính vì
nếu thiếu đi một sự việc nào đó thì câu chuyện sẽ bị đứt quãng, không liền
mạch, người đọc sẽ không hiểu được lý do, diễn biến kết quả câu chuyện.
- Nhân vật chính thường là những nhân vật xuất hiện từ đầu đến cuốí
truyện. Các sự việc kể trong truyện đều xoay quanh về một vài đặc điểm tính
cách, số phận của nhân vật. Cũng như sự việc chính, khi vắng mặt nhân vật
chính thì người đọc không biết câu chuyện kể về ai, người ấy như thế nào?
Để học sinh hiểu rõ về các khái niệm này, tôi đã đưa ra các bài tập sau:
Nhóm 1: Hãy tìm sự việc và nhân vật chính trong văn bản Sơn Tinh -
Thuỷ Tinh
Nhóm 2: Tìm sự việc và nhân vật chính trong văn bản Thánh Gióng.
Nhóm 3: Tìm sự việc và nhân vật chính trong văn bản Con Rồng cháu Tiên.
Sau khi hiểu rõ được các khái niệm sự việc-nhân vật chính theo yêu cầu
của đề bài, các nhóm đã đưa ra đáp án như sau:
Ví dụ 1: Văn bản Sơn Tinh - Thuỷ Tinh:
7/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
- Nhân vật: -Sơn Tinh
-Thuỷ Tinh
-Mị Nương
-Vua Hùng
- Các sự việc chính:
+ Vua Hùng có một người con gái xinh đẹp là Mị Nương, vua cha mở
cuộc kén rể.
+ Sơn Tinh và Thuỷ Tinh đến cầu hôn.
+ Cả hai người đều ngang tài ngang sức.
+ Vua Hùng ra điều kiện.
+ Sơn Tinh mang lễ vật đến trước lấy được Mị Nương.
+ Thuỷ Tinh không lấy được vợ đùng đùng nổi giận đem quân đuổi theo
đòi cướp Mị Nương.
+ Hai người đánh nhau suốt mấy tháng trời.
+ Cuối cùng Sơn Tinh vẫn vững vàng mà Thuỷ Tinh đã kiệt sức đành rút
quân về.
+ Hàng năm Thuỷ Tinh vẫn dâng nước đòi đánh Sơn Tinh.
Ví dụ 2: Văn bản Con Rồng cháu Tiên:
- Nhân vật chính: Lạc Long Quân và Âu Cơ.
- Sự việc chính: -Giới thiệu Lạc Long Quân và Âu Cơ.
-Lạc Long Quân , Âu Cơ gặp nhau và trở thành vợ chồng.
-Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng nở ra trăm con.
-Lạc Long Quân không thể sống trên cạn.
-Hai người chia con: 50 con xuống biển, 50 con lên núi.
-Con đầu lên ngôi lấy hiệu là Hùng Vương.
Căn cứ vào nhân vật và sự việc chính trong truyện, tôi đã đặt ra một số
câu hỏi để giúp học sinh khắc sâu kiến thức hơn:
-Ta có thể lược bỏ được chi tiết “Cả hai người đều ngang tài ngang sức”
không?
8/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
GV chốt: Không được bởi phải có chi tiết này thì mới có chi tiết Vua
Hùng băn khoăn không biết chọn ai bèn ra điều kiện …
- Có thể lựơc bỏ chi tiết Vua Hùng ra điều kiện “Một trăm ván cơm nếp,
một trăm nệp bánh chưng, voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao mỗi
thứ một đôi ” không?
GV chốt: Không vì câu chuyện sẽ kém hấp dẫn, đồng thời không thể hiện
hết ý nghĩa truyện.
-Ta có thể lược bỏ chi tiết giới thiệu Lạc Long Quân và Âu Cơ không?
GV chốt: Không, vì nếu không có chi tiết này, ý nghĩa của câu chuyện sẽ
không còn sâu sắc thiêng liêng, không khẳng định được người Việt Nam là con
Lạc cháu Rồng.
Vậy cốt truyện phải được tạo nên bởi một chuỗi các sự việc, chi tiết nghệ
thuật. Có những chi tiết lớn đóng vai trò chính để dẫn dắt cốt truyện, lại có
những chi tiết nhỏ đóng vai trò bổ trợ làm rõ ý nghĩa cho những chi tiết chính.
Tuy nhiên, dù lớn hay nhỏ thì sự xuất hiện của các chi tiết nghệ thuật đều có ý
nghĩa trong việc bộc lộ chủ đề của tác phẩm cũng như làm nổi bật đặc điểm của
các nhân vật.
Ví dụ: Các chi tiết truyện “ Sơn Tinh - Thuỷ Tinh”làm nổi bật lên việc
giải thích hiện tượng thiên tai lũ lụt và thể hiện sức mạnh, ước mong của người
Việt cổ muốn chế ngự thiên tai đồng thời suy tôn, ca ngợi công lao dựng nước
của các Vua Hùng. Hay truyện “Con Rồng cháu Tiên” đã giải thích, suy tôn
nguồn gốc giống nòi và thể hiện ý nguyện thống nhất cộng đồng của người Việt.
Tóm lại những sự việc, nhân vật trong truyện là yêu cầu cơ bản của một
bài văn kể chuyện. Người viết phải kể đúng, đủ để câu chuyện được rõ ràng,
mạch lạc, dễ hiểu mà vẫn không phụ thuộc vào văn bản.
2.2. Lựa chọn cách kể:
Nắm được các nhân vật và sự việc, các em phải lựa chọn cách kể sao cho
phù hợp. Bởi bài kiểm tra với đề bài “Kể chuyện bằng lời văn của em” là bài kiểm
tra cho phép các em làm bài ở nhà, các em có thể tham khảo Sách Giáo Khoa .
Thậm chí khi làm bài các em để văn bản trước mặt để làm bài. Mặc dù đã được
9/26
Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em
hướng dẫn là không sao chép văn bản nhưng các em vẫn phụ thuộc vào Sách
Giáo Khoa, thậm chí có những em học sinh chép lại văn bản một cách máy móc.
Căn cứ vào trình độ học sinh và cách hiểu của các em về dạng bài này, tôi
đã hướng dẫn học sinh làm bài theo hai cách sau:
a, Kể theo đúng cốt truyện:
* Biết cách lược bớt những ý phụ:
Đây là cách kể tương đối đơn giản, học sinh chỉ việc giữ nguyên những
chi tiết chính của văn bản (Những chi tiết mà tự các em đã tìm được ở bước làm
trước), biết lược bỏ một số chi tiết phụ không cần thiết, ở cách làm này học sinh
đã biết thế nào là chi tiết chính, văn bản chính, nhưng đa số học sinh không biết
những chi tiết nào lược bỏ đi khi kể chuyện. Vì vậy, tôi có thể đặt câu hỏi và
hướng dẫn các em hiểu thế nào là những chi tiết phụ.
Giáo viên: Nếu như chi tiÕt chính là những chi tiết không thể thiếu trong
văn bản, nó giúp người đọc hình dung ra sự việc một cách đầy đủ.Chi tiết phụ là
những chi tiết có thể lược bớt đi trong văn bản và khi bỏ đi những chi tiết này thì
cốt truyện không có gì thay đổi. Vậy, khi kể lại truyện bằng lời văn của em nên
lược bỏ một số chi tiết không cần thiết để tránh việc phụ thuộc vào văn bản.
Tôi đã yêu cầu các em tìm và lược bớt một số chi tiết phụ có trong các
văn bản Sơn Tinh - Thuỷ Tinh, Sọ Dừa … Đa số các em đã biết lược bớt các chi
tiết phụ:
Ví dụ 1:
-Trong văn bản Sơn Tinh - Thuỷ Tinh có thể lược bớt chi tiết : “Vua
Hùng bèn cho mời các Lạc hầu vào bàn bạc” mà chỉ cần kể rằng “Vua Hùng băn
khoăn, lúng túng không biết chọn ai bèn ra điều kiện … ”
-Có thể lược bỏ chi tiết “Hai chàng tâu hỏi sính lễ cần sắm những
gì?”mà có thể kể luôn : “Vua Hùng bèn ra điều kiện “Một trăm ván cơm nếp,
một trăm nệp bánh chưng, voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao mỗi
thứ một đôi””.
10/26
Tải về để xem bản đầy đủ
27 trang
28/07/2025
480
Bạn đang xem 11 trang mẫu của tài liệu "SKKN Hướng dẫn học sinh làm bài văn kể chuyện bằng lời văn của em", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- skkn_huong_dan_hoc_sinh_lam_bai_van_ke_chuyen_bang_loi_van_c.doc
