SKKN Giúp học sinh nắm vững biện pháp so sánh trong Luyện từ và câu lớp 3

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH XUÂN – HÀ NỘI

TRƯỜNG TIỂU HỌC THANH XUÂN TRUNG

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

GIÚP HỌC SINH NẮM VỮNG BIỆN PHÁP SO

SÁNH TRONG LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 3

MÔN: TIẾNG VIỆT

Tên tác giả: Đàm Thị Ánh Tuyết

Giáo viên chủ nhiệm: Lớp 3A4

Năm học: 2011 – 2012

A. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lí do chọn đề tài

Tiếng Việt là tiếng nói phổ thông, tiếng nói dùng trong giao tiếp chính thức

của cộng đồng các dân tộc sống trên đất nước Việt Nam.. Bởi thế, dạy Tiếng

Việt có vai trò cực kì quan trọng trong đời sống cộng đồng và đời sống của mỗi

con người. Những thay đổi quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội , văn hoá

giáo dục, thành tựu khoa học đều có liên quan đến việc dạy Tiếng Việt mà trong

đó biện pháp so sánh góp một phần không nhỏ để làm nên điều đó .

Mặt khác, so sánh có khả năng khắc họa hình ảnh và gây ấn tượng mạnh

mẽ làm nên một hình thức miêu tả sinh động, so sánh còn có tác dụng làm cho

lời nói rõ ràng, cụ thể, diễn đạt được mọi sắc thái biểu cảm. Có ai sinh ra mà

không biết rằng:

“Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”.

Chỉ cần sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong câu ca dao trên , tâm tư

tình cảm của con người sẽ được bộc lộ một cách kín đáo và tế nhị. Nó gởi gắm

vào đó cả một niềm tâm sự thầm kín. Như vậy đối với tác phẩm văn học nói

chung, so sánh mang chức năng nhận thức và biểu cảm.

Nhờ những hình ảnh bóng bẩy, ước lệ, dùng cái này để đối chiếu cái kia

nhằm diễn tả những ngụ ý nghệ thuật mà so sánh tu từ được sử dụng phổ biến

trong thơ ca, đặc biệt là thơ viết cho thiếu nhi. So sánh tu từ giúp các em hiểu và

cảm nhận được những bài thơ, bài văn hay, từ đó góp phần mở mang tri thức

làm phong phú về tâm hồn, tạo hứng thú khi viết văn, rèn luyện ý thức, yêu quý

Tiếng Việt giữ gìn sự trong sáng của Tiếng Việt cho học sinh.

Biện pháp nghệ thuật so sánh đã chính thức đưa vào phân môn Luyện

từ và câu lớp 3. Điều đó cũng khẳng định vai trò trách nhiệm của mỗi giáo viên

trong việc hình thành cho học sinh kĩ năng nhận biết và sử dụng. Giúp học sinh

phát triển kĩ năng giao tiếp, tạo điều kiện để học sinh phát triển một cách toàn

diện đồng thời giúp giáo viên có được các phương pháp rèn luyện học sinh về kỹ

năng sử dụng biện pháp so sánh.

Nhận thức rõ được tầm quan trọng của phân môn tôi mạnh dạn nghiên cứu

đề tài ''Giúp học sinh nắm vững biện pháp so sánh trong luyện từ và câu lớp

3 ''.

2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài

Đề tài ''Giúp học sinh nắm vững biện pháp so sánh trong luyện từ và câu

lớp 3 '' nhằm giúp học sinh lớp 3 nắm vững về biện pháp so sánh, từ đó biết sử

dụng biện pháp so sánh vào viết câu văn, bài văn làm cho câu văn sinh động, gợi

cảm, giàu hình ảnh.

1

3. Đối tượng nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, tôi đã nghiên cứu qua đối tượng học sinh lớp 3A4

– Trường Tiểu học Thanh Xuân Trung với mục đích nâng cao hiệu quả giờ học

góp phần khắc sâu kiến thức cho học sinh.

4. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

- Phương pháp tích hợp

- Phương pháp thực nghiệm

- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

- Phương pháp điều tra

2

B. NỘI DUNG

1. Những vấn đề lí luận làm cơ sở cho đề tài

a) Môn Tiếng Việt là một môn học xã hội. Ngoài việc cung cấp những

hiểu biết về cuộc sống, về mối quan hệ xã hội, môn Tiếng Việt còn cung cấp

những kiến thức cơ bản để hình thành những kĩ năng sử dụng Tiếng Việt như:

nghe, nói, đọc viết một cách thành thạo.

Dạy Luyện từ và câu là cung cấp cho học sinh một số kiến thức về từ ngữ,

hướng dẫn các em đặt câu, viết đoạn văn. Trong chương trình lớp 1, tuy không

có phân môn Luyện từ và câu riêng nhưng thực chất các em được học luyện từ

và câu qua các bài học vần( Học kì I), các bài tập đọc ( Học kì II) với các yêu

cầu: tìm từ có chứa tiếng, nói câu có các từ, ghi lại hoạt động của người trong

tranh bằng 1 câu,….Ở lớp 2 phân môn luyện từ và câu đã được dạy thành các

tiết học theo các chủ điểm nhưng ở mức độ đơn giản. Ở lớp 3, yêu cầu có cao

hơn, các em phải sử dụng từ đúng, nói và viết thành câu và đòi hỏi luôn có ý

thức sử dụng tiếng Việt trong giao tiếp phù hợp với các chuẩn mực văn hóa.

Câu và từ là đơn vị nhỏ nhất để tạo nên văn bản. Các em có nói, viết đúng câu

văn thì bài văn mới hay, hấp dẫn người đọc. Để học sinh tự mình viết được câu

văn hay quả là một việc làm khó mà đòi hỏi phải có sự hướng dẫn của giáo viên.

Vì vậy, “Giúp học sinh nắm vững biện pháp so sánh trong luyện từ và câu

lớp 3” có ý nghĩa quan trọng và cần thiết.

b. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng vÒ biÖn ph¸p so s¸nh häc sinh ®-îc häc ë ph©n

m«n LuyÖn tõ vµ c©u líp 3.

Néi dung “so s¸nh” lµ néi dung hoµn toµn míi trong ch-¬ng tr×nh TiÕng ViÖt

3. Néi dung nµy ®-îc ®-a vµo d¹y trong ch-¬ng tr×nh LuyÖn tõ vµ c©u – mét

ph©n m«n ®-îc x©y dùng trªn c¬ së hai ph©n m«n Tõ ng÷ vµ ng÷ ph¸p cña

ch-¬ng tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc.

C¸c bµi d¹y vÒ so s¸nh ®-îc ®Ò cËp ®Õn trong 8 tiÕt cña ch-¬ng tr×nh ph©n

m«n LuyÖn tõ vµ c©u líp 3. Theo ch-¬ng tr×nh nµy th× so s¸nh kh«ng ®-a vµo

d¹y d-íi d¹ng cung cÊp nh÷ng kh¸i niÖm lÝ thuyÕt mµ tÊt c¶ c¸c néi dung vÒ so

s¸nh ®Òu ®-îc d¹y th«ng qua c¸c bµi tËp chñ yÕu nh- sau:

+D¹ng bµi tËp nhËn diÖn (chiÕm 87,5%)

+ D¹ng bµi tËp t¸i t¹o (chiÕm 6,25%)

+ D¹ng bµi tËp s¸ng t¹o ( chiÕm 6,25%)

B»ng hÖ thèng trªn, SGK truyÒn thô cho häc sinh c¸c kiÕn thøc sau:

-TiÕt 1: CÊu t¹o vµ ®Æc ®iÓm cña biÖn ph¸p so s¸nh.

- TiÕt 2: Kh¸i niÖm so s¸nh. Tõ chØ quan hÖ so s¸nh.

- TiÕt 3: ¤n l¹i c¸c kiÕn thøc vÒ h×nh ¶nh so s¸nh, tõ chØ quan hÖ so s¸nh. C¸c

kiÓu so s¸nh: so s¸nh ngang b»ng, so s¸nh h¬n, so s¸nh kÐm.

- TiÕt 4: NhËn diÖn h×nh ¶nh so s¸nh. NhËn thøc vÒ vai trß còng nh- t¸c dông

cña biÖn ph¸p so s¸nh.

- TiÕt 5,6: Më réng vÒ c¸c sù vËt ®em ra ®Ó so s¸nh víi nhau.

3

- TiÕt 7: Cung cÊp vµ kh¾c s©u kiÕn thøc cho häc sinh vÒ yÕu tè chØ ph-¬ng

diÖn so s¸nh.

- TiÕt 8: ¤n tËp.

C¸c kÜ n¨ng häc sinh cÇn ®¹t ®-îc lµ: t¹o ®-îc c¸c h×nh ¶nh so s¸nh, biÕt ¸p

dông c¸c h×nh ¶nh so s¸nh vµo c©u v¨n, ®o¹n v¨n (khi ®· biÕt t¸c. Để phục vụ

cho mục đích nghiên cứu đề tài, tôi thống kê phân tích các hướng nghiên cứu

biện pháp so sánh trong phân môn: "Luyện từ và câu" của chương trình SGK lớp

3 phục vụ cho việc giảng dạy.

2. Thực trạng

2. 1. Thuận lợi

a. Sách giáo khoa: Phân môn Luyện từ và câu được trình bày theo chủ

điểm rất rõ ràng, mạch lạc. Đặc biệt các bài tập về biện pháp so sánh được đưa

ra theo thứ tự từ dễ đến khó. Phân môn luyện từ và câu của lớp 3 nhìn chung

ngắn gọn, cụ thể đã được bớt nhiều so với chương trình Từ ngữ - ngữ pháp của

lớp 3 cũ.

b. Giáo viên:

Ban giám hiệu luôn tạo điều kiện cho công tác giảng dạy, đã tổ chức cho

giáo viên tham gia các lớp học bồi dưỡng về công nghệ thông tin để giáo viên có

thể sử dụng thành thạo các chương trình, các phần mềm trên máy tính. Bản thân

giáo viên luôn luôn có ý thức học hỏi về chuyên môn nghiệp vụ, có năng lực sư

phạm, yêu nghề.

c. Học sinh:

- Học sinh đã quen với cách học mới từ lớp 1,2 nên các em đã biết cách

lĩnh hội và luyện tập thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

- Sự quan tâm của phụ huynh học sinh cũng góp phần nâng cao chất

lượng phân môn nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung.

- Số lượng học sinh ít, các em học sinh đều được học 2 buổi/ngày. Sau tiết

học lý thuyết, đều có tiết HDH để luyện tập củng cố, khắc sâu kiến thức. Từ đó

giúp các em có khả năng sử dụng thành thạo các bài tập thực hành và áp dụng

linh hoạt vào các phân môn khác.

2. 2. Khó khăn

a. Sách giáo khoa:

Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3 hiện nay nói chung và phân môn Luyện từ

và câu nói riêng còn tồn tại một số điểm chưa hợp lý: Mặc dù SGK đã chú trọng

phương pháp thực hành nhưng những bài tập sáng tạo vẫn còn ít, đơn điệu, kiến

thức dạy học sinh còn mang tính trừu tượng, thiếu hình ảnh minh hoạ nên học

sinh còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình lĩnh hội các kiến thức mới.

b. Giáo viên:

Vì bản thân là phụ nữ ngoài việc lên lớp dạy học còn phải chăm lo cho

gia đình nên thời gian để nghiên cứu chuyên môn còn hạn chế. Một số bộ phận

4

nhỏ giáo viên vẫn chưa chú trọng quan tâm đến việc lồng ghép trong quá trình

dạy học giữa các phân môn của môn Tiếng Việt với nhau, để khơi dậy sự hứng

thú học tập và sự tò mò của phân môn này với phân môn khác trong môn Tiếng

Việt.

c. Học sinh:

Do khả năng tư duy của học sinh còn dừng lại ở mức độ tư duy đơn giản,

trực quan nên việc cảm thụ nghệ thuật tu từ so sánh còn hạn chế. Vốn kiến thức

văn học của học sinh còn nghèo .Một số em chưa có khả năng nhận biết về nghệ

thuật, học sinh chỉ mới biết các sự vật một cách cụ thể. Trình độ nhận thức của

học sinh không đồng đều. Có một số học sinh còn chưa có ý thức tự giác học.

Trong thời gian gần đây một số học sinh còn mê những tập truyện tranh mà

ngôn từ trong những tập truyện đó rất cụt lủn. Khi viết văn một bộ phận các em

mang nguyên những ngôn từ này vào bài văn của mình. Bên cạnh đó, các em

còn mang lối tư duy cụ thể, một số phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến con

em mình còn có quan điểm '' trăm sự nhờ nhà trường, nhờ cô'' cũng làm ảnh

hưởng đến chất lượng học tập bộ môn. Nên khi tiếp thu về nghệ thuật so sánh tu

từ rất khó khăn.

Sau khi học được một số tiết luyện từ và câu về biện pháp so sánh tôi cho

các em làm một số bài tập để kiểm tra kiến thức của các em về kỹ năng nhận

biết biện pháp so sánh tôi đã thu được kết quả như sau:

Tổng số học sinh 37 em:

Số học sinh đạt yêu

cầu về nhận biết tu

từ so sánh

Số học sinh chưa có kỹ

năng nhận biết tu từ so

sánh

Số học sinh không nhận

biết tu từ so sánh

10/37

17/37

10/37

Khi nắm được kết quả khảo sát, tôi đi sâu vào phân tích và tìm ra

nguyên nhân dẫn đến cái sai của các em.Thực ra các em không nhận biết được

biện pháp so sánh do nhiều nguyên nhân. Ở đây tôi chỉ đưa ra một số nguyên

nhân chủ yếu như sau:

• Năng lực tư duy yếu

• Các em không thích học môn Tiếng Việt, coi đây là môn học khó, có khi

còn rất sợ.

• Chưa nắm vững về từ chỉ sự vật nên khi tìm sự vật được so sánh hay sự

vật so sánh còn sai.

• Chưa phân biệt được sự vật được so sánh với sự vật so sánh.

• Chưa nắm vững cấu tạo của cách so sánh nên khi tìm hình ảnh so sánh

còn sai hoặc thiếu.

• Vốn từ của các em còn nghèo nàn cho nên các em gặp khó khăn trong khi

đặt câu có sử dụng hình ảnh so sánh

5

Từ thực tế học sinh lớp 3A4 năm học 2011 – 2012 với những nguyên

nhân, tôi đã tìm ra một số giải pháp sau:

3. Giải pháp

3. 1 Dạy đúng quy trình :

Để học sinh học tốt dạng bài so sánh . Bất cứ một bài tập nào, GV cần

hướng dẫn học sinh làm theo các yêu cầu sau:

- Đọc kỹ đề bài

- Xác định đúng yêu cầu của bài

- Phân tích yêu cầu của bài

- Học sinh làm bài

- So sánh đối chiếu kết quả của học sinh với đáp án ( HS phải lí giải được đáp án

của mình )

- GV chốt cho học sinh rõ vì sao có đáp án đó .

* Ví dụ : Bài tập 2 (Trang 8): Tìm sự vật được so sánh trong khổ thơ sau:

Ơ cái dấu hỏi

Trông ngộ ngộ nghê

Như vành tai nhỏ

Hỏi rồi lắng nghe

- Giáo viên yêu cầu HS đọc yêu cầu của đề

- Giải thích cho học sinh hiểu từ ngữ chỉ sự vật.

- HS gạch chân bằng bút chì từ chỉ sự vật vào SGK

- Học sinh trình bày ( Giáo viên có thể hỏi vì sao để học sinh giải thích lí do lại

sao em chọn từ đó )

- Giáo viên đưa ra đáp án

Sự vật được so sánh

Cái dấu hỏi

Từ so sánh

Sự vật so sánh

vành tai nhỏ

Như

+ Giáo viên có thể vẽ lên bảng hoặc giải thích cho học sinh hiểu Dấu hỏi cong

cong, nở rộng ở hai phía trên rồi nhỏ dần chẳng khác gì vành tai. (Giáo viên có

thể cho học sinh nhìn vào vành tai bạn).

* Chú ý : Phương pháp này có hiệu quả nhất là sử dụng khi tìm hiểu bài .

Sau khi tiến hành theo quy trình trên, tôi thấy các em đã một phần nào đó

nắm được kiến thức về so sánh.

3. 2. Dạy biện pháp so sánh tích hợp vào các môn học:

Song song với việc dạy đúng theo quy trình, tôi còn kết hợp dạy biện pháp so

sánh tích hợp vào các môn học. Cụ thể là:

6

1) Tích hợp trong môn Tiếng Việt :

Khi dạy các phân môn thuộc bộ môn Tiếng Việt , giáo viên cần lồng ghép

giữa các phân môn trong môn Tiếng Việt với nhau.

Ví dụ 1: Khi dạy bài Tập đọc: "Hai bàn tay em" SGK Tiếng Việt 3 tập I (Trang

7). Trong bài này có rất nhiều hình ảnh tu từ so sánh giáo viên cần nhấn mạnh để

gây hứng thú cho tiết tiếp theo của môn: "Luyện từ và câu". Giáo viên có thể

cho học sinh tìm các câu thơ có sử dụng biện pháp so sánh .

Ví dụ 2 : Khi dạy bài Tập đọc “ Cửa Tùng ”, để giải thích từ ngữ (chiếc thau

đồng ,bờ biển Cửa Tùng) GV có thể cho học sinh tìm câu văn có sử dụng biện

pháp so sánh . Học sinh sẽ rất dễ dàng tìm ra câu :

- Mặt trời như chiếc thau đồng đỏ ối chiếu xuống mặt biển .

- Người xưa đã ví bờ biển Cửa Tùng giống như một chiếc lược đồi mồi

cài vào mái tóc bạch kim của sóng biển.

Với những câu văn hay như thế, học sinh đã tìm được thì sẽ nhớ rất lâu và

sẽ áp dụng tốt trong việc viết văn của nình .

2) Tích hợp biện pháp so sánh qua các môn học khác :

a) Dạy Tự nhiên xã hội :

Khi dạy bài “ Các thế hệ trong gia đình’’ Giáo viên có thể cho học sinh

tìm những câu tục ngữ, ca dao, thành ngữ nói về tình cảm của những ngưòi thân

trong gia đình . Học sinh đại trà tìm tự do . Học sinh giỏi , giáo viên có thể yêu

cầu cao hơn( có sử dụng biện pháp so sánh )

- Anh em như thể tay chân

- Con hơn cha là nhà có phúc

- Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

b) Dạy Toán : Tích hợp biện pháp so sánh khi dạy Toán qua các dạng về nhiều

hơn , ít hơn , Điền dấu < , >, =., So sánh số lớn gấp mấy lần số bé ,Số bé bằng

một phần mấy số lớn …

Như vậy, sau khi thực hiện cách dạy biện pháp so sánh tích hợp vào các môn

học tôi thấy kiến thức của học sinh càng được củng cố, khắc sâu hơn.

3. 3 Dạy theo mô hình :

Bài tập về so sánh lớp 3 được chia làm 2 dạng:

-

Dạng 1: Bài tập theo mẫu(Bài tập nhận biết ). Trọng tâm

Dạng 2: Bài tập sáng tạo ( Bài tập vận dụng )

Nhằm giúp học sinh viết câu đúng câu hay, trong quá trình giảng dạy tôi đã

đưa ra một số bài tập để các em thực hành. Từ đó, các em sẽ nắm vững bài hơn.

Dưới đây là một số bài tập:

7

3. 3. 1 Dạng 1 :

Giúp học sinh nhận biết các từ chỉ sự vật so sánh . Dạng bài tập này rất đơn

giản. Chủ yếu là nhận biết các sự vật so sánh thông qua các bài tập . Dạng này

chiếm đa số trong chương trình . Nó được xây dựng dựa trên 4 mô hình sau:.

a) Mô hình 1: So sánh: Sự vật - Sự vật.

b) Mô hình 2: So sánh: Sự vật - Con người.

c) Mô hình 3: So sánh: Hoạt động - Hoạt động.

d) Mô hình 4: So sánh: Âm thanh - Âm thanh.

Muốn học sinh của mình có một kĩ năng nhận biết biện pháp so sánh vững

vàng đòi hỏi người giáo viên phải có nghệ thuật khi hướng dẫn bài mới . Dựa

vào các mô hình như ta vừa phân tích .

a) Mô hình 1: So sánh Sự vật - Sự vật:

Mô hình này cách nhận dạng rất dễ vì trong câu thường xuất hiện các từ so

sánh (như, là , giống , tựa, chẳng bằng ...)

Mô hình này có các dạng sau:

A như B.

A là B.

A chẳng bằng B

* Tìm hiểu dạng A như B

Dạng này đã xuất hiện ở các bài tập đầu tiên của chương trình và xuyên

suốt đến cuối chương.

* Ví dụ: Bài 2( SGK trang 8): Tìm sự vật được so sánh với nhau trong các câu thơ,

câu văn dưới đây:

"Hai bàn tay em

Như hoa đầu cành"

(Huy Cận)

"Mặt biển sáng trong như tấm thảm khổng lồ bằng ngọc thạch"

(Vũ Tú Nam)

"Cánh diều như dấu á

Ai vừa tung lên trời"

(Phạm Như Hà)

Để làm tốt bài tập này, học sinh phải phát hiện các từ chỉ sự vật được so

sánh từ đó học sinh sẽ tìm được sự vật so sánh với nhau trong các câu thơ, câu

văn trên .

Có 2 phương án

8

Phương án 1: Gạch chân các từ chỉ sự vật so sánh trong các câu trên bằng bút

chì vào SGK

Phương án 2: Giáo viên phát phiếu học tập nhóm đôi. Các nhóm điền vào

phiếu

Câu

a)

Sự vật 1

Hai bàn tay

Mặt biển

Từ so sánh

Sự vật 2

hoa đầu cành

như

b)

Như

tấm thảm khổng lồ

c)

Cánh diều

dấu “ á”

Học sinh trình bày :

+ "Hai bàn tay em" so sánh với "hoa đầu cành"

+ "Mặt biển" so sánh với "tấm thảm khổng lồ".

+ "Cánh diều" so sánh với "dấu á"

+ "Dấu hỏi" so sánh với "vành tai nhỏ".

Nếu giáo viên hỏi ngược lại là vì sao "Hai bàn tay em" được so sánh với

"Hoa đầu cành" hay vì sao nói "Mặt biển" như "tấm thảm khổng lồ"? Lúc đó

giáo viên phải hướng học sinh tìm xem các sự vật so sánh này đều có điểm nào

giống nhau, chẳng hạn:

+ Hai bàn tay của bé nhỏ xinh như một bông hoa.

+ Mặt biển và tấm thảm đều phẳng, êm và đẹp.

+ Cánh diều hình cong cong, võng xuống giống hệt như dấu á.

(Giáo viên có thể vẽ lên bảng "Cánh diều" và "Dấu á")

* Tìm hiểu dạng A là B:

Dạng này học sinh rất dễ nhầm lẫn giữa câu so sánh với câu giới thiệu . Bởi lẽ,

cả 2 kiểu câu này đều có từ “ là ”

Ví dụ :(Bài 1c, d trang 24,25): Tìm các hình ảnh so sánh trong câu :

- Mùa đông

Trời là cái tủ ướp lạnh

Mùa hè

Trời là cái bếp lò nung

- Những đêm trăng sáng , dòng sông là một đường trăng lung linh dát vàng .

Trong trường hợp này, cần phải cho học sinh xác định từ chỉ sự vật trong

câu thơ : ( trời mùa đông – tủ ướp lạnh ), ( trời mùa hè – bếp lò nung)

Giáo viên giải thích cho học sinh điểm tương đồng giữa các từ chỉ sự vật được

so sánh .

9