SKKN Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học, ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí
Ngay từ thời cổ đại, vấn đề phát huy tính tích cực của HS đã được nhiều nhà giáo dục quan tâm như Xôcrát, thế kỷ thứ 5 trước công nguyên, ông đã đưa ra phương pháp vấn đáp Ơristic buộc người học phải tích cực suy nghĩ để trả lời câu hỏi. Tiếp đó là nhiều nhà giáo dục khác như J.A.Komenxki (Tiệp Khắc), JJ. Rausseau (Pháp), A. Dixtecve (Đức), K.D.Usinxki (Nga), K.F.Kharlamop (Nga)… các nhà giáo dục này đặc biệt quan tâm đến vấn đề phát huy tính tích cực của HS trong quá trình dạy học.
MỤC LỤC
Nội dung
Trang
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài
1
1
2
2
3
3
4
4
II. Lịch sử nghiên cứu
III. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
V. Tính mới của đề tài
PHẦN II. NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc nâng cao chất lượng dạy học và ôn
thi THPT quốc gia môn Địa lí
1. Lược đồ tư duy
2. Kĩ thuật dạy học
4
4
4
3. Thực trạng sử dụng lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học trong dạy học
địa lí ở các trường THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh
Lưu.
4. Cấu trúc ma trận đề thi THPT quốc gia môn Địa lí năm 2019
II. Sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học địa lí.
1. Phương pháp lập lược đồ tư duy
5
5
5
2. Hoạt động dạy học trên lớp với LĐTD
6
3. Sử dụng lược đồ tư duy trong các tiết dạy địa lí lớp 12 THPT
III. Dạy học Địa lí bằng các kĩ thuật dạy học tích cực
6
12
20
IV. Tổ chức hoạt động dạy học Địa lí lớp 12 THPT bằng các kĩ thuật dạy
học tích cực .
V. Hướng dẫn ôn tập các kĩ năng địa lí cơ bản cho học sinh
1. Kĩ năng biểu đồ.
26
26
39
43
46
49
2. Kỹ năng bảng số liệu
3. Kỹ năng sử dụng Átlát Địa lí Việt Nam.
VI. Thực nghiệm sư phạm
PHẦN III. KẾT LUẬN
1
CHỮ VIẾT TẮT
- THPT
- GV
: Trung học phổ thông
: Giáo viên
- HS
: Học sinh
- KTDH : Kĩ thuật dạy học
- PPDH
- SKKN
: Phương pháp dạy học
: Sáng kiến kinh nghiệm
- LĐTD : Lược đồ tư duy
2
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lí do chọn đề tài
Kinh tế thế giới hiện nay đang phát triển mạnh mẽ với sự chi phối của nền
kinh tế tri thức, cùng với sự bùng nổ của khoa học công nghệ đặt ra cho nền giáo
dục những cơ hội mới song cũng đối mặt với những thách thức không nhỏ. Sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nước ta đòi hỏi nguồn nhân lực cần được chú
trọng phát triển cả về số lượng và chất lượng. Yêu cầu trên đặt ra cho ngành giáo
dục là làm sao đào tạo được con người mới năng động, sáng tạo, có tri thức khoa
học, nhạy bén, thông minh, có khả năng tự mình tìm hiểu tri thức cũng như có
năng lực giải quyết mọi vấn đề đặt ra đối với thực tiễn nước nhà. Trước bối cảnh
đó, nền giáo dục cần đổi mới một cách toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phương
pháp đến những hình thức, cách thức tiến hành tổ chức dạy học.
Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, đã
được khẳng định trong các văn kiện Đảng trước đây, đặc biệt là trong Nghị quyết
số 29 của Hội nghị Trung ương 8, khóa XI, khẳng định giáo dục không chỉ là quốc
sách hàng đầu, mà là “chìa khóa” mở ra con đường đưa đất nước tiến lên phía
trước.
Đại hội XII của Đảng kế thừa quan điểm chỉ đạo của nhiệm kỳ trước, Đảng ta
đưa ra đường lối đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn
nhân lực, xác định đây là một kế sách, quốc sách hàng đầu, tiêu điểm của sự phát
triển, mang tính đột phá, khai mở con đường phát triển nguồn nhân lực Việt Nam
trong thế kỷ XXI, khẳng định triết lý nhân sinh mới của nền giáo dục nước nhà
“dạy người, dạy chữ, dạy nghề”.
Với môn Địa lí trong nhà trường phổ thông thì mục tiêu không chỉ cung cấp
những tri thức của khoa học Địa lí mà hơn hết đó là hình thành và rèn luyện những
năng lực cần thiết của người lao động mới nhất là năng lực vận dụng tri thức vào
giải quyết các vấn đề của thực tiễn cuộc sống.
Trong những năm gần đây, dạy học địa lí nhất là địa lí lớp 12 - THPT đã có
nhiều đổi mới. Tuy nhiên, chất lượng dạy và học vẫn chưa được nâng cao. Nguyên
nhân của tình trạng trên phần lớn là do GV chưa thực sự tích cực vận dụng các
phương pháp, kỹ thuật tích cực vào quá trình dạy học.
Để nâng cao chất lượng dạy và học địa lí 12 – THPT, mỗi GV cần biết cách
áp dụng các KTDH cùng với hệ thống các PPDH tích cực. Tuy nhiên, để sử dụng
hiệu quả các kĩ thuật dạy học tích cực, GV cần phải nắm được các bước tiến hành,
ưu điểm, nhược điểm, khả năng ứng dụng và kết hợp linh hoạt, sáng tạo các kĩ
thuật dạy học đặc trưng của của bộ môn.
Nhằm giúp cho HS có thái độ, hành vi đúng đắn trước các vấn đề địa lí đất
nước và địa lí địa phương nơi các em đang sinh sống, cũng như việc tích lũy kiến
thức, kĩ năng thi THPT quốc gia đạt kết quả cao và GV môn Địa lí có thêm kinh
3
nghiệm trong giảng dạy, luyện thi địa lí tôi mạnh dạn chọn đề tài “Giải pháp
nâng cao chất lượng dạy học, ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí” làm sáng kiến
kinh nghiệm.
II. Lịch sử nghiên cứu
Ngay từ thời cổ đại, vấn đề phát huy tính tích cực của HS đã được nhiều nhà
giáo dục quan tâm như Xôcrát, thế kỷ thứ 5 trước công nguyên, ông đã đưa ra
phương pháp vấn đáp Ơristic buộc người học phải tích cực suy nghĩ để trả lời câu
hỏi. Tiếp đó là nhiều nhà giáo dục khác như J.A.Komenxki (Tiệp Khắc), JJ.
Rausseau (Pháp), A. Dixtecve (Đức), K.D.Usinxki (Nga), K.F.Kharlamop (Nga)…
các nhà giáo dục này đặc biệt quan tâm đến vấn đề phát huy tính tích cực của HS
trong quá trình dạy học.
Ở nước ta, vấn đề phát huy tính tích cực nhận thức của HS đã được quan tâm
từ những năm 1960. Nhiều nhà giáo dục trong nước cũng đã khẳng định phải cần
thiết phát huy tính tích cực trong học tập của HS. Đây là một biện pháp để nâng
cao chất lượng dạy và học trong nhà trường.
Từ năm 2000 trở lại đây, với việc thực hiện chương trình đổi mới giáo dục ở
nước ta, đã có nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu hơn nữa đến vấn đề phát huy tính
tích cực nhận thức trong học tập của HS. Các tác giả đều nhấn mạnh đến tính tích
cực và vấn đề phát huy tính tích cực của người học trong quá tình dạy học.
Trong quá trình nghiên cứu về tính tích cực và vấn đề phát huy tính tích cực cho
HS, các tác giả đã đề cập đến biện pháp phát huy tính tích cực cho HS. Một trong
những biện pháp mang lại hiệu quả đó chính là áp dụng các PPDH tích cực nhất là
việc sử dụng các KTDH trong tổ chức các hoạt động nhận thức để tích cực hóa quá
trình nhận thức của HS. Kĩ thuật dạy học là những động tác, cách thức hành động của
giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều
khiển quá trình dạy học.
III. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục tiêu
Sử dụng lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học để tích cực hóa hoạt động nhận
thức của học sinh trong dạy học Địa lí lớp 12- THPT nhằm góp phần đổi mới
phương pháp và nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Địa lí ở trường THPT.
Phân dạng các loại câu hỏi phần kĩ năng địa lí để ôn tập cho học sinh trước
khi tham dự kì thi THPT quốc gia môn Địa lí.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng lược đồ tư duy, các
kĩ thuật dạy học để tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học
Địa lí lớp 12 - THPT.
- Xây dựng, sử dụng các kĩ thuật dạy học để tích cực hóa hoạt động nhận thức
của học sinh trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT và cách phân dạng câu hỏi kĩ năng
4
địa lí.
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của đề tài
- Đưa ra được các kết luận và kiến nghị
IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Nghiên cứu việc xây dựng, sử dụng lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học để
tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, cách phân dạng câu hỏi trắc
nghiệm phần kĩ năng trong dạy học, ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí lớp 12
THPT.
- Phạm vi thực nghiệm: các trường THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai,
huyện Quỳnh Lưu tỉnh Nghệ An.
- Tiến hành thực nghiệm bài 16: Đặc điểm dân số và phân bố dân cư nước ta.
V. Tính mới của đề tài
- Đề tài đã đề xuất được cách thức xây dựng và sử dụng lược đồ tư duy, các
kỹ thuật dạy học tích cực áp dụng trong dạy học, ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí
cũng như việc phân dạng các câu hỏi trắc nghiệm phần thực hành địa lí.
5
PHẦN II. NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc nâng cao chất lượng dạy học và ôn thi
THPT quốc gia môn Địa lí
1. Lược đồ tư duy
Lược đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng và đơn giản, là
phương tiện ghi chép đầy sáng tạo và rất hiệu quả.
Lược đồ tư duy cho ta một cách nhìn tổng quan về một vấn đề hay một lĩnh
vực rộng lớn. Cho ta thấy rõ và kết nối những ý tưởng và thông tin tổng hợp. Đồng
thời hiểu được các mối quan hệ chủ chốt, tập hợp số lượng lớn dữ liệu vào một
chỗ. Có thể nói lược đồ tư duy cũng là một tấm bản đồ thể hiện quá trình tư duy về
một vấn đề đặt ra.
Lược đồ tư duy có cấu trúc cơ bản là các nội dung được phát triển rộng ra từ
trung tâm, rồi nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm, và nối các nhánh cấp
hai, cấp ba với nhánh cấp một và cấp hai. Điều này giống như phương thức của cây
trong thiên nhiên nối các nhánh toả ra từ thân của nó.
2. Kĩ thuật dạy học
Kĩ thuật dạy học (KTDH): là những động tác, cách thức hành động của GV
và HS trong những tình huống hành động nhỏ, nhằm thực hiện và điều khiển quá
trình dạy học. Các KTDH chưa phải là các PPDH độc lập. Các KTDH vô cùng
phong phú về số lượng, bên cạnh những KTDH thông thường ngày nay người ta
đặc biệt chú trọng các KTDH phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học.
3. Thực trạng sử dụng lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học trong dạy học địa
lí ở các trường THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu.
- Qua điều tra phỏng vấn 22 GV dạy môn Địa lí ở 4 trường THPT trên địa
bàn thị xã Hoàng Mai và huyện Quỳnh Lưu, Tỉnh Nghệ An (THPT Hoàng Mai,
THPT Hoàng Mai 2, THPT Quỳnh Lưu 1, Quỳnh Lưu 2, Quỳnh Lưu 3 về thực
trạng sử dụng PP lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học tích cực khác trong các bài
giảng nói chung, bài ôn tập, luyện tập nói riêng và có kết quả như sau:
Bảng1.2. Phần trăm số người sử dụng lược đồ tư duy, các kĩ thuật dạy học tích cực
khi tổ chức DH.
Số người sử dụng
( % số người )
Các PP và hình thức
Không
TT
tổ chức dạy học
sử dụng
Không
thường
xuyên
Thường
xuyên
1
GV sử dụng lược đồ tư duy 3 (13,6%)
trong giờ dạy học bài mới
7 (31,8%)
12 (54,5%)
6
2
3
GV sử dụng lược đồ tư duy 2 (9,1%)
trong giờ dạy ôn tập
6 (27,3%)
7 (31,8%)
14 (63,6%)
13 (59,1%)
GV sử dụng các kĩ thuật dạy học 2 (9,1%)
tích cực khác
Nhận xét: GV ở các trường THPT ít sử dụng lược đồ tư duy, kĩ thật dạy học
tích cực trong DH địa lí, nhiều GV còn chưa sử dụng.
Hiện nay các thầy cô giáo đã có những nỗ lực trong việc nâng cao chất
lượng dạy học; đầu tư cho việc dạy và soạn bài. Tuy nhiên vẫn còn nhiều GV có tư
tưởng ngại nghiên cứu, đầu tư đổi mới PPDH.
4. Cấu trúc ma trận đề thi THPT quốc gia môn Địa lí năm 2019
TT
Chủ đề
Nhận
biết
Thông
hiểu
Vận
dụng
Vận
dụng
cao
0
Số câu
1
Địa lí khu vực và quốc
gia (lớp 11)
0
2
0
2
2
3
4
5
6
Địa lí tự nhiên
Địa lí dân cư
Địa lí ngành kinh tế
Địa lí vùng kinh tế
Thực hành kĩ năng địa lí
Tổng
3
1
1
0
8
2
1
1
1
3
0
0
3
5
2
0
0
1
4
2
5
2
6
10
15
40
10
13
3.25
10
2.5
10
2.5
7
1.75
Điểm
Qua việc phân tích mâ trận đề thi THPT quốc gia môn địa lí năm 2019 ta thấy
trong đề thi thường có từ 12 đến 15 câu trắc nghiệm liên quan tới các kỹ năng địa
lí (kĩ năng biểu đồ, kĩ năng phân tích bảng số liệu, kĩ năng phân tích Átlát địa lí),
chiếm 30 - 40% tổng điểm bài thi. Vì vậy việc ôn tập các kỹ năng địa lí cho học
sinh là rất cần thiết.
II. Sử dụng lược đồ tư duy trong dạy học địa lí
1. Phương pháp lập lược đồ tư duy
Việc lập bản đồ tư duy được bắt đầu từ trung tâm với một hình ảnh của chủ
đề. Nối các nhánh chính (cấp một) đến hình ảnh trung tâm, nối các nhánh cấp hai
đến các nhánh cấp một, nối các nhánh cấp ba đến nhánh cấp hai.. bằng các đường
kẻ. Các đường kẻ càng ở gần hình ảnh trung tâm thì càng được tô đậm hơn, dày
hơn. Khi chúng ta nối các đường với nhau, bạn sẽ hiểu và nhớ nhiều kiến thức hơn
do bộ não của chúng ta làm việc bằng sự liên tưởng. Mỗi từ hoặc ảnh hoặc ý nên
đứng độc lập và được nằm trên một đường kẻ. Nên cố gắng tạo ra một kiểu bản đồ
riêng cho mình (kiểu đường kẻ, màu sắc …) Nên dùng các đường kẻ cong thay vì các
7
đường thẳng vì các đường cong được tổ chức rõ ràng sẽ thu hút được sự chú ý của
mắt hơn rất nhiều. Cần bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.
Với sự trợ giúp của công nghệ thông tin việc tạo lập lược đồ tư duy được
thực hiện nhanh chóng và trực quan hơn thông qua phần mềm Mindmap.
2. Hoạt động dạy học trên lớp với LĐTD
- Bước 1: HS lập LĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV.
- Bước 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về
LĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
- Bước 3: HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện LĐTD về kiến
thức của bài học đó. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh
LĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
- Bước 4: củng cố kiến thức bằng một LĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn hoặc
một LĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình bày,
thuyết minh về kiến thức đó.
Dạy học bằng LĐTD là phương pháp tạo hứng thú trong học tập cho học
sinh, góp phần làm đổi mới và phong phú hơn các PPDH góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục. Lược đồ tư duy có tác dụng cao trong ôn tập, hệ thống kiến thức
từ đó giúp học sinh nhớ tốt hơn, trình bày kiến thức đầy đủ và nâng cao hiệu quả
giờ ôn tập, luyện tập.
3. Sử dụng lược đồ tư duy trong các tiết dạy địa lí lớp 12 THPT
- Hướng dẫn HS vẽ lược đồ tư duy khái quát hóa nội dung 1 mục
8
9
- Hướng dẫn HS vẽ lược đồ tư duy khái quát hóa nội dung 1 bài học.
10
- Hướng dẫn HS vẽ lược đồ tư duy khái quát hóa nội dung nhiều bài học.
11
Tải về để xem bản đầy đủ
52 trang
10/03/2024
1140
Bạn đang xem 11 trang mẫu của tài liệu "SKKN Giải pháp nâng cao chất lượng dạy học, ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên.
File đính kèm:
- skkn_giai_phap_nang_cao_chat_luong_day_hoc_on_thi_thpt_quoc.docx
