SKKN Đổi mới phương pháp dạy học các yếu tố thống kê ở Lớp 3

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

- - - - - - - o0o - - - - - - -

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Đề tài

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÁC YẾU TỐ THỐNG KÊ

Ở LỚP 3

Môn: Toán

Cấp:Tiểu học

Năm học: 2016 - 2017

1

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

PHẦN MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Phát triển trí tuệ cho học sinh tiểu học là một trong những vấn đề

được quan tâm hàng đầu của hầu hết các quốc gia, của những bậc phụ

huynh và các thầy cô giáo. Cùng với tất cả các môn học khác trong chiến

lược phát triển toàn diện, có thể nói toán học đóng một vai trò hết sức quan

trọng. Nó rèn luyện cho các em không chỉ đơn thuần là tính toán, mà điều

chủ yếu là năng lực tư duy. Chính bởi tư duy sâu sắc mà các em mới có thể

nhanh nhẹn, nhạy bén hơn không chỉ trong môn toán mà còn ở nhiều các

môn học khác. Rèn luyện toán học không có nghĩa đơn giản là kì vọng các

em trở thành nhà khoa học, mà chính là rèn luyện tư duy cho các em trở

nên linh hoạt hơn khi tiếp cận những vấn đề trong nhà truờng hoặc ở bất kì

lĩnh vực nào mai sau.

Tiểu học là bậc nền tảng, đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và

phát triển nhân cách con người toàn diện, đặt nền tảng vững chắc cho giáo

dục phổ thông và cho toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân.Vì vậy các em

muốn học tốt môn toán ở tiểu học cũng như các cấp học trên thì trước hết

phải tạo cho các em sự say mê, hứng thú với môn học. Trên quan điểm đó

người giáo viên cần lựa chọn những phương pháp dạy học nào đó cho phù

hợp đẻ phát huy hiệu quả cao nhất trong từng bài học, đảm bảo những yêu

cầu kiến thức và kĩ năng toán học, nhằm đáp ứng những yêu cầu đổi mới

chương trình.

Hiện nay việc thực hiện dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3 còn nhiều

bất cập nên kết quả chưa được như chúng ta mong muốn. Hầu hết các hoạt

động thực tiễn của loài người đều cần đến thống kê. Thống kê là việc thu

thập, lưu giữ, phân tích và xử lí các số liệu cần thiết cho một mục đích, một

hoạt động nào đó ở một nơi, trong một thời gian nào đó. Các tri thức về

thống kê sẽ góp phần thiết lập mối liên hệ chặt chẽ giữa các kiến thức toán

học trong nhà trường với thực tiễn phong phú của cuộc sống. Trong

chương trình tiểu học mới, các yếu tố thống kê được đưa vào nhằm tăng

cường những nội dung kiến thức có nhiều ứng dụng trong đời sống thực tế

cũng như trong thực hành tính toán, thực hành giải quyết vấn đề. Ngoài ý

nghĩa thực tiễn cao, các yếu tố thống kê còn liên quan đến nhiều môn học

khác như Lịch sử, Địa lí... Ngay từ lớp 1 và lớp 2, các yếu tố thống kê đã

được giới thiệu dưới dạng “ẩn tàng”. Ở lớp 3, các yếu tố thống kê được

chính thức giới thiệu. HS được làm quen và tiến hành các hoạt động phân

tích và thành lập một số yếu tố thống kê đơn giản qua các bài tập, bài thực

hành. Tuy nội dung thực hành được sắp xếp từ dễ đến khó, với các bài tập

đa dạng, đã chú trọng đến việc tăng cường rèn kĩ năng thực hành ứng dụng

nhưng hiệu quả vẫn chưa cao, học sinh Tiểu học vẫn còn hạn chế về mảng

kiến thức này. Bên cạnh đó,việc dạy học các yếu tố thống kê vẫn chiếm

2

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

thời lượng khá khiêm tốn, việc chuẩn bị đồ dùng trực quan (các bảng số

liệu) cồng kềnh và mất thời gian. Vậy để phát huy tính tích cực hoạt động

của học sinh và rèn kĩ năng thực hành các kiến thức đó, giáo viên cần phải

làm thế nào? Với lí do trên, tôi quyết định chọn và thực hiện đề tài

nghiên cứu “Đổi mới phương pháp dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3”.

II. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI

1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của đề tài nhằm:

- Tìm hiểu những vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học môn

Toán ở tiểu học.

- Tìm hiểu mục tiêu và nội dung dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3.

- Thiết kế các hoạt động dạy học về các yếu tố thống kê ở lớp 3 nhằm

phát huy tính tích cực của HS trong học tập góp phần nâng cao chất lượng

dạy học toán 3 nói chung, chất lượng dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3

nói riêng.

2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm hiểu nội dung chương trình môn Toán ở lớp 3

- Tìm hiểu thực trạng dạy học các yếu tố thống kê của giáo viên khối 3.

- Tìm hiểu thực trạng học toán với nội dung các yếu tố thống kê của học

sinh lớp 3 ở trường tiểu học.

- Tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng.

- Đề xuất một số phương pháp nhằm nâng cao hiệu quả học về các yếu

tố thống kê ở lớp 3.

II. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

- Nội dung các bài tập toán có yếu tố thống kê ở lớp 3.

- Việc giáo dục sự yêu thích học toán cho học sinh lớp 3 qua việc

dạy học các yếu tố thống kê.

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu:

Đọc tài liệu, giáo trình, chuyên đề có liên quan đến vấn đề cần nghiên

cứu:

- Giáo dục học tiểu học 2 (GS – TS Đặng Vũ Hoạt và TS Nguyễn Hữu

Hợp)

-

3

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

- Chuyên đề giáo dục tiểu học.

- Bộ sách Toán 3: Sách Toán 3, Vở bài tập Toán 3, sách giáo viên

Toán 3 (Nhà xuất bản giáo dục)

2. Phương pháp điều tra:

Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp sau :

- Phương pháp thu nhận tài liệu;

- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế;

- Dạy thực nghiệm;

- Trao đổi, tọa đàm với đồng nghiệp.

4

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

PHẦN NỘI DUNG

CHƯƠNG I

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1. CƠ SỞ LÝ LUẬN

Bậc tiểu học là bậc học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng

cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Môn toán cũng như

những môn học khác cung cấp những tri thức khoa học ban đầu, những

nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức,

hoạt động tư duy và bồi dưỡng tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người.

Môn toán ở trường tiểu học là một môn độc lập, chiếm phần lớn

thời gian trong chương trình của trẻ.

Môn toán có tầm quan trọng to lớn. Nó là bộ môn khoa học nghiên

cứu có hệ thống, phù hợp với hoạt động nhận thức tự nhiên của con người.

Môn toán có khả năng giáo dục rất lớn trong việc rèn luyện phương pháp

suy nghĩ, phương pháp suy luận logic, thao tác tư duy cần thiết để con

người phát triển toàn diện, hình thành nhân cách tốt đẹp cho người lao

động trong thời đại mới.

2. Cơ sở thực tiễn

Trong chương trình tiểu học mới, các yếu tố thống kê được đưa vào

nhằm tăng cường những nội dung kiến thức có nhiều ứng dụng thực tế

cũng như thực hành tính toán, thực hành giải quyết vấn đề.

Nhiều nước trên thế giới đã chính thức đưa những tri thức có nhiều ứng

dụng của thống kê vào nội dung dạy học của trường Tiểu học. Ở Nhật Bản,

học sinh tiểu học được làm quen với các yếu tố có bản chất thống kê qua

việc thu thập, sắp xếp, trình bày các số liệu thống kê ở dạng bảng và biểu

đồ. Ở Xin-ga-po, học sinh được giải các bài tập liên quan đến biểu đồ, bảng

và đồ thị; ước lượng và tính toán các giá trị trung bình, thấy được những

ứng dụng của giá trị trung bình trong thực tế. Ở Vương quốc Anh, “Thống

kê, xác suất” là một trong các lĩnh vực then chốt được dạy trong nhà trường

của các bậc học phổ thông.

5

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

CHƯƠNG II

THỰC TRẠNG NGHIÊN CỨU

1. Thực trạng dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3

Như chúng ta đã biết, phương pháp dạy học phải đáp ứng yêu cầu của

mục đích dạy học và liên quan mật thiết với nội dung dạy học. Những

đặc điểm của nội dung dạy học quy định cách thức và phương pháp tổ chức

các hoạt động dạy học.

Mặt khác, về mặt kiến thức, trọng tâm của toán tiểu học được xác định là

số học trên tập hợp số tự nhiên, phân số, số thập phân, các đại lượng cơ

bản; một số yếu tố hình học; cùng những ứng dụng thiết thực của chúng

trong thực hành tính toán, đo lường, giải bài toán có lời văn; với sự kết hợp

trong thực hành và ở dạng đơn giản của một số yếu tố thống kê. Về mặt kĩ

năng, chúng được hình thành chủ yếu bằng hành động thực hành, luyện tập

(giải một hệ thống các bài toán, kể cả các bài toán có lời văn). Ngoài ra,

trong quá trình dạy học toán phải góp phần thiết thực giúp học sinh kiểm

tra và tự khẳng định những tiến bộ của mình; đồng thời gắn bó hỗ trợ lẫn

nhau đối với việc học các môn học khác.

Việc dạy học yếu tố thống kê trong môn Toán ở lớp 3 thực chất là

dạy học một số nội dung quen thuộc trong số học và đo lường theo tinh

thần và tư tưởng của “thống kê” mà thôi, chưa đòi hỏi học sinh phải có

nhận thức đầy đủ về việc nghiên cứu các hiện tượng ngẫu nhiên để phát

hiện ra quy luật hoạt động của các hiện tượng.

2. Mục tiêu dạy học các yếu tố thống kê ở lớp 3:

- Giúp học sinh làm quen với một số tri thức chứa đựng các yếu tố

thống kê (như dãy số liệu, bảng thống kê số liệu) từ đó tạo cơ sở để học

sinh bước đầu có biểu tượng trực quan về “Thống kê”

- Góp phần chuẩn bị, rèn luyện và củng cố một số kĩ năng thống kê

thường thức, phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh tiểu học như :

+ Kĩ năng đọc và phân tích một dãy số liệu

+ Kĩ năng đọc và nhận xét một số đặc điểm đơn giản của một bảng số

liệu. Biết ứng dụng từ bảng thống kê để tìm số liệu; tập sắp xếp lại số liệu

của bảng theo mục đích, yêu cầu cho trước.

+ Kĩ năng viết thống kê các số liệu đơn giản

- Góp phần rèn luyện “tư duy thống kê”; rèn luyện tính ham hiểu biết,

yêu khoa học, phong cách làm việc khoa học, tỉ mỉ và kiên trì; rèn luyện ý

thức vận dụng kiến thức “thống kê” vào các môn học khác và vào cuộc

sống.

6

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

3. Nội dung dạy học yếu tố thống kê ở lớp 3

Chương trình Toán 3 có 3 tiết dạy học cụ thể về yếu tố thống kê.

- Làm quen với thống kê số liệu ( tiết 127 – tiết 128)

- Luyện tập (tiết 129)

Ở các tiết học trước, học sinh đã được làm quen với yếu tố thống kê

thông qua các hình thức về: tia số, viết số dãy số theo thứ tự từ nhỏ đến lớn

, hoặc được làm quen với lịch tháng, năm . . . Học sinh được làm quen với

một vài bảng thống kê đơn giản nói về chiều dài quãng đường giữa các tỉnh

hay phân bố thời gian sinh hoạt, học tập trong ngày của một học sinh,…

Nội dung chủ đề “Các yếu tố thống kê” được bố trí trong sách giáo

khoa môn Toán của lớp 3 như sau:

a. Làm quen với dãy số liệu

Ví dụ: giáo viên cho học sinh ghi lại số đo chiều cao của 4 bạn, chẳng

hạn:

127cm; 130cm; 119cm; 125cm

Giáo viên giới thiệu: "Ta có một dãy số liệu”.

b. Thực hành phân tích một dãy số liệu

Ví dụ 1 ( Toán 3, tr.135):

Cho dãy số liệu: 5; 15; 20; 25; 10; 30; 45; 35; 40.

Nhìn vào dãy trên rồi trả lời các câu hỏi sau:

Dãy trên có tất cả bao nhiêu số? Số 25 là số thứ mấy trong dãy?

Số thứ ba trong dãy là số nào? Số này lớn hơn số thứ nhất trong dãy

bao nhiêu đơn vị?

Số thứ hai lớn hơn số thứ mấy trong dãy?

Ví dụ 2 ( Toán 3, tr.135):

Dãy các ngày chủ nhật của tháng 2 năm 2004 là các ngày:

1; 8; 15; 22; 29.

Nhìn vào dãy trên, hãy trả lời các câu hỏi sau :

Tháng 2 năm 2004 có mấy ngày chủ nhật ?

Chủ nhật đầu tiên là ngày nào ?

Ngày 22 là chủ nhật thứ mấy trong tháng ?

Đây là số liệu cho trước, học sinh nhìn vào để phân tích số liệu tương

ứng với câu hỏi của bài toán đã đưa ra để trả lời theo yêu cầu của bài toán.

c. Giới thiệu bảng số liệu đơn giản

7

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

Ví dụ: Giới thiệu bảng kê số đo chiều cao của một nhóm học sinh và

yêu cầu học sinh đọc bảng theo mẫu :

Tên

Chiều cao

1m 34cm

1m 59cm

1m 29cm

1m 32cm

Thành

Vinh

Nhật

Châu

Thư

Mẫu: Thành cao một mét ba mươi tư xăng-ti-mét.

d. Thành lập bảng số liệu đơn giản

Ví dụ 1 (Toán 3, tr.138):

Số thóc gia đình chị Út thu hoạch được trong 3 năm như sau:

Năm 2001: 4200kg

Năm 2002: 3500kg

Năm 2003: 5400kg

Hãy điền số liệu thích hợp vào ô trống trong bảng sau:

Năm

2001

2002

2003

Số thóc

Ví dụ 2:

Ở một huyện, số gia đình có 3 người là 4424 gia đình, có 4 người là

7242 gia đình, có 5 người là 5743 gia đình, có 6 người là 3843 gia đình.

a) Hãy lập bảng thống kê số gia đình có từ 3 đến 6 người của huyện trên

theo mẫu sau:

Số người

Số gia đình

b) Số gia đình có 5 người nhiều hơn số gia đình có 6 người là bao nhiêu?

Ví dụ 3:

Thống kê số cây cam và số cây quýt trồng được ở một nông trại như sau:

Năm 2014: có 1495 cây cam; 1764 cây quýt

Năm 2015: có 1372 cây cam; 1695 cây quýt

Năm 2016: có 1240 cây cam; 1585 cây quýt

Em hãy điền số cây vào ô trống ở bảng thống kê sau:

8

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

Năm

Số cây

Cam

Quýt

2014

2015

2016

Tổng cộng

Ví dụ 4: Số?

Một người đi bộ mỗi giờ đi được 4 km.

Thời gian đi

1 giờ

2 giờ

3 giờ

4 giờ

….giờ

Quãng đường đi

……km ……km

……km

……km 20km

e. Tập nhận xét bảng số liệu

Ví dụ 1: Sau khi đọc bảng mục c), trả lời các câu hỏi sau :

Bạn Vinh cao bao nhiêu? Bạn Thư cao bao nhiêu?

Trong 5 bạn trên, bạn nào cao nhất, bạn nào thấp nhất?

Những bạn nào có chiều cao bằng nhau?

Ví dụ 2: Bảng dưới đây thống kê số học sinh khối lớp3 của một trường

tiểu học:

Lớp

3A

20

18

38

3B

19

16

35

3C

17

21

38

3D

18

17

35

Số học sinh nam

Số học sinh nữ

Tổng số học sinh

Theo bảng thống kê trên thì:

a) Số học sinh lớp 3C là: .................

Số học sinh của lớp 3B là: ................

b) Tổng số học sinh của lớp 3A là: ..............

c) Tổng số học sinh của khối lớp 3 là: ...............

d) Số học sinh nữ lớp 3D ít hơn số học sinh nữ lớp 3A là ........... bạn.

9

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

Ở toán 3, học sinh được làm quen với thống kê số liệu. Biết xử lý số liệu

ở mức độ đơn giản, lập dãy số liệu, nắm được những khái niệm cơ bản của

bảng số liệu thống kê ( hàng , cột), biết cách đọc, viết số liệu của một bảng,

biết cách phân tích số liệu của một bảng. Yêu cầu về đọc bảng nói chung

chỉ ở mức độ yêu cầu trả lời những câu hỏi đơn giản nhằm rút ra những

nhận xét trực tiếp, thấy ngay khi nhìn vào bảng, như cột thứ hai cho ta

những số liệu nào, số nào là số lớn nhất...

Nội dung dạy học các yếu tố thống kê chủ yếu được tích hợp trong nội

dung dạy số học và đo lường. Qua đó học sinh sẽ vừa củng cố được kiến

thức số học và đo lường đã biết, vừa bồi dưỡng khả năng áp dụng kiến thức

thống kê vào các trường hợp thực tiễn đơn giản.

Nội dung dạy học các yếu tố thống kê được thể hiện trong mối liên hệ

gắn bó với thực tiễn sinh hoạt, đời sống và phù hợp với trình độ nhận thức

của học sinh. Dữ liệu thực tế được sử dụng để xây dựng các bài tập mang ý

nghĩa và ứng dụng của kiến thức thống kê thường gồm 3 dạng:

Dữ liệu liên quan đến gia đình, nhà trường, xã hội (số con trong một gia

đình, kết quả học tập của một lớp, số học sinh đạt giải trong một kì thi,

trồng cây gây rừng,...)

Dữ liệu liên quan đến các yếu tố thể chất của học sinh (chiều cao,

cân nặng....)

Dữ liệu liên quan đến sở thích của cá nhân học sinh (các bài hát, các đội

bóng yêu thích...)

4. Các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học các yếu tố thống kê ở

lớp 3

Một trong những điều kiện để đạt được mục đích dạy học là giáo viên

cần nắm vững cấu trúc và mức độ nội dung cũng như phương pháp tổ chức

các hoạt động học tập của học sinh. Cần kết hợp một cách hợp lí và

linh hoạt các phương pháp dạy học khác nhau (truyền thống và hiện đại)

sao cho vừa đạt được mục tiêu dạy học vừa phù hợp với đối tượng và điều

kiện thực tiễn.

Tăng cường định hướng tích hợp: Nội dung dạy học các yếu tố thống kê

chủ yếu được tích hợp trong nội dung dạy học số học và đo lường. Giáo

viên cần phân tích, khai thác những bài tập số học và đo lường mang ý

nghĩa thống kê hoặc chứa đựng các yếu tố thống kê để giúp học sinh hình

thành biểu tượng trực quan về thống kê và bước đầu rèn luyện kĩ năng

thống kê (thu thập, ghi chép, phân tích và xử lý số liệu). Qua đó, học sinh

sẽ vừa củng cố được kiến thức số học và đo lường đã biết, vừa bồi dưỡng

khả năng áp dụng kiến thức thống kê vào các trường hợp thực tiễn đơn

giản.

10

Đꢀi mꢀi phương pháp dꢀy hꢀc các yꢀu tꢀ thꢀng kê ꢀ lꢀp 3

Ngoài việc phân tích, khai thác những bài tập số học và đo lường mang

ý nghĩa thống kê, giáo viên cần khai thác và tận dụng mọi tiềm năng phong

phú của môn Toán và các môn học khác để cung cấp biểu tượng trực quan

và rèn luyện một số kĩ năng về thống kê cho học sinh. Đồng thời khai thác

các kiến thức sơ giản mang ý nghĩa thống kê của các khoa học khác như

các kiến thức về dân số (số con trong một gia đình chẳng hạn), về

môi trường (trồng cây gây rừng)....để góp phần hướng dẫn học sinh thực

hiện các yêu cầu giáo dục chung cũng như yêu cầu giáo dục của từng địa

phương.

Tăng cường bài tập thực hành, tiết học thực hành nhằm rèn luyện kỹ

năng thực hành thống kê và tập vận dụng kiến thức thống kê để giải thích

một số hiện tượng trong đời sống. Cần chú ý tiến hành các hoạt động thực

hành gắn liền với các tình huống thực tiễn diễn ra trong đời sống và sinh

hoạt của học sinh (ví dụ, đo chiều cao của các bạn trong tổ, điều tra về số

con của một vài gia đình hoặc kết quả học tập của một nhóm bạn, ...) Các

hoạt động thực hành này không chỉ đơn thuần giúp học sinh nhận biết về

một dãy số nào đó trong số học mà chính là qua đó giúp học sinh làm quen

với ý nghĩa thống kê của một dãy số liệu “rời rạc”: các số liệu đo được một

cách ngẫu nhiên mà người ta có thể phát hiện ra quy luật cả một hiện

tượng, một quá trình nào đó.

Để đổi mới phương pháp dạy học, trước tiên chúng ta phải tạo cho

người học từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và hiện đại trong quá

trình dạy học. Phương pháp dạy học trên cơ sở tổ chức và hướng dẫn các

hoạt động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Giáo viên cần

tổ chức hướng dẫn hoạt động học tập trong giờ học toán bằng nhiều hình

thức như: học cá nhân, học theo nhóm, học cả lớp (bằng cách như thi đua

giữa các nhóm, các nhóm đố vui với nhau …)

11