SKKN Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

SƠ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI

MÃ SKKN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

“ĐẶT PHẦN ĐỆM CHO CÁC CA KHÚC TRONG

MÔN ÂM NHẠC TRUNG HỌC CƠ SỞ”

Môn: ÂM NHẠC

Cấp học: THCS

NĂM HỌC: 2016 - 2017

1/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

MỤC LỤC

Nội dung

Phần thứ nhất: ĐẶT VẤN ĐỀ

1- Lý do chọn đề tài

Trang

1

2

3

4

2- Mục đích nghiên cứu

3- Đối tượng nghiên cứu

4- Giới hạn phạm vi nghiên cứu

5- Nhiệm vụ nghiên cứu

6- Phương pháp nghiên cứu

7- Thời gian nghiên cứu

Phần thứ hai: NỘI DUNG

Chương I: THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI

Chương II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Xây dựng các phương pháp cơ bản và vận dụng các phương

pháp đó vào thực tế

1. Lựa chọn tiết tấu

5

7

8

2. Lựa chọn âm sắc .

II. Xây dựng phần đệm cơ bản cho một số ca khúc tiêu biểu của

từng thể loại

1. Giới thiệu chung về phần đệm các bài hát THCS

2. Xây dựng phần đệm với từng thể loại

III. Một số giải pháp cho việc xây dựng phần đệm các ca khúc

THCS

8

9

16

Phần thứ ba: KẾT LUẬN KHUYẾN NGHỊ

I. Kết luận

17

18

19

II. Khuyến nghị

Tài liệu nghiên cứu

2/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

Phần thứ nhất : ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lý do chọn đề tài:

Như chúng ta đã biết về việc giáo dục âm nhạc cho học sinh ở các bậc

học là bộ môn mới mẻ, hơn nữa thị hiếu thưởng thức âm nhạc của xã hội cũng

mới có sự phát triển trong những năm gần đây, chính vì thế, dạy và học âm nhạc

ở các trường phổ thông là một vấn đề quan trọng và cấp 3/31/2016thiết, trong đó

vấn đề dạy học hát cho các em là một phân môn có tính thu hút cao, tạo sự hưng

phấn, phấn khởi để học tập các môn khác.

Vấn đề quan trọng là người giáo viên xây dựng bài hát và phần đệm hát

cho các em làm sao gây được sự hứng thú, yêu thích những bài hát được học.

Trong thực tế đã có rất nhiều thử nghiệm cho thấy giữa hai phương pháp dạy

học hát không sử dụng nhạc cụ và có sử dụng nhạc cụ thì số các em thích thú khi

học hát có nhạc đệm rất cao, qua đó đã cho thấy tầm quan trọng của việc đệm

hát trong quá trình dạy học âm nhạc là cực kỳ quan trọng.

Một trong những cơ sở quan trọng đối với người giáo viên âm nhạc ở các

trường THCS đó là thực hiện nhiệm vụ dạy và học, ngoài ra cần tham gia các

phong trào văn hoá, văn nghệ, ngoại khoá của trường lớp.

Tóm lại : Qua nghiên cứu tài liệu có liên quan và quá trình dạy và học

môn âm nhạc ở trường THCS, kết hợp vốn hiểu biết kiến thức và kinh nghiệm

tích luỹ của bản thân, tôi đã tìm tòi nghiên cứu đề tài “Đặt phần đệm cho các

ca khúc trong phân môn âm nhạc THCS ”. Thông qua nghiên cứu đề tài

nhằm năng cao chất lượng hiệu quả giảng dạy của bản thân, đồng thời góp thêm

phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn âm nhạc ở trường

THCS .

2. Mục đích nghiên cứu.

Tôi nghiên cứu đề tài này với mục đích đưa ra những phương pháp chung

để xây dựng phần đệm cho các ca khúc THCS, đặc biệt là tìm ra một số phương

pháp đệm nhạc phù hợp với khả năng và thực trạng của từng địa phương. Ví dụ:

Ở nơi vùng cao với các dân tộc ít người thì việc học hát và đệm hát phải phù hợp

với khả năng và năng lực của học sinh. Đóng góp một phần nhỏ công sức vào

công tác giáo dục chung của toàn xã hội tạo sự phong phú hơn về đời sống tinh

thần của các em học sinh.

3. Đối tượng nghiên cứu

3/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

Những bài hát THCS, khả năng hát và cảm thụ âm nhạc của các em học

sinh, đặc biệt là các em học sinh vùng cao, vùng dân tộc ít người.

Các phương pháp đệm cơ bản cho những ca khúc THCS và việc ứng dụng

những phương pháp đó với những thể loại như dân ca, những bài hát sử dụng

chất liệu dân ca, những bài hát nước ngoài và những bài hát viết theo phong

cách phương tây.

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

Do thời gian và điều kiện vừa tham gia giảng dạy vừa tham gia nghiên cứu

cho nên tôi chỉ tiến hành thực hiện thực nghiệm xây dựng ở một số các ca khúc

trong chương trình từ lớp 6 đến lớp 9 với những thể loại như trên để từ cơ sở đó

tìm ra những phương pháp chung nhất, hiệu quả, đơn giản áp dụng thực tiễn một

cách rộng rãi. Chính vì điều kiện không cho phép, hơn nữa do trình độ nghiên

cứu có hạn, kinh nghiệm điều tra nghiên cứu chưa sâu nên đề tài chỉ đáp ứng

được phần nào yêu cầu đề ra, rất mong được sự ủng hộ và đóng góp ý kiến để đề

tài thêm sinh động và đầy đủ hơn.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện tốt đề tài này tôi đưa ra một số nhiệm vụ sau:

a. Cơ sở lý luận về phương pháp đệm các ca khúc trong phân môn âm nhạc ở

trường THCS.

b. Thực trạng về tình hình giáo dục âm nhạc cũng như việc thực hiện xây dựng

phần đệm cho các ca khúc trong phân môn âm nhạc ở trường THCS.

c. Thực nghiệm xây dựng phần phương pháp đệm cho một số ca khúc ở các thể

loại âm nhạc như: Dân ca, các bài hát nước ngoài, các bài hát sử dụng chất liệu

âm nhạc của các dân tộc miền núi và các bài viết theo phong cách phương tây.

d. Từ thực tế rút ra những kết luận chung về phương pháp và cách thức xây

dựng phần đệm cho các ca khúc trong phân môn âm nhạc của trường THCS.

6. Các phương pháp nghiên cứu

Đề tài này tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:

+ Đọc tài liệu tham khảo.

+ Đàm thoại, quan sát.

+ Phương pháp phân tích.

+ Phương pháp tổng hợp.

+ Phương pháp phân loại hệ thống hoá kiến thức.

6.1. Phương pháp đọc tài liệu tham khảo: Sử dụng những giáo trình về tâm lý

học lứa tuổi, hoà thanh cơ bản, phương pháp đệm các ca khúc THCS, SGK từ

lớp 6 đến lớp 9.

4/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

6.2. Phương pháp quan sát: Quan sát cách thức đệm và xây dựng phần đệm

của một số giáo viên giầu kinh nghiệm, quan sát qúa trình biểu diễn và các

chương trình văn nghệ, từ đó phát hiện ra những điểm mạnh điểm yếu trong quá

trình ca hát của các em học sinh.

6.3. Phương pháp phân tích: Dựa trên cơ sở đã học ở các môn như hoà thanh

hình thức thể loại âm nhạc, phân tích tác phẩm ...., tiến hành phân tích các bài cụ

thể trong quá trình nghiên cứu .

6.4. Phương pháp tổng hợp: Đọc tài liệu tham khảo, quan sát, phân tích tác

phẩm sau đó tổng hợp rút ra kết luận cho các phương pháp tổng kết thành những

phương pháp chung cho toàn đề tài.

6.5. Phương pháp phân loại hệ thống hoá kiến thức: Thống kê những tác

phẩm thuộc các thể loại khác nhau theo từng nhóm để tiện cho quá trình nghiên

cứu đề tài.

7. Thời gian nghiên cứu

Để hoàn thành đề tài nghiên cứu về phương pháp “Đặt phần đệm cho

các ca khúc trong phân môn âm nhạc THCS” tôi đã vừa nghiên cứu và hoàn

thiện đề tài này trong năm học 2015 – 2016.

5/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

Phần thứ hai : NỘI DUNG

CHƯƠNG I: THỰC TRẠNG CỦA ĐỀ TÀI

Qua quá trình giảng dạy ở trường THCS Khương Đình và tham khảo thực

trạng ở một số trường Tiểu học và THCS khác, cho thấy sự chênh lệch về trình

độ giữa các em rất lớn. Ở những trường có đầy đủ cơ sở vật chất trang thiết bị

dạy học và đặc biệt là trang thiết bị dạy học của môn âm nhạc hầu hết các em

được cọ sát, nắm vững được kiến thức về âm nhạc các phong trào văn hoá văn

nghệ cũng được nâng cao, do vậy sự nhận thức và khả năng tiếp thu của các em

là rất tốt. Đa số các em rất hứng thú với môn học âm nhạc, nhưng ngược lại ở

một số trường THCS vùng sâu vùng xa khả năng cảm thụ âm nhạc của các em

còn hạn chế. Do đó, việc đệm đàn cho các em là một vấn đề rất khó khăn, tạo

nên sự yếu kém trong công tác giảng dạy ở các trường.

Vì vậy, để giải quyết khó khăn trên tôi xin đưa ra một số giải pháp để

khắc phục những tồn tại nêu trên.

CHƯƠNG II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Xây dựng các phương pháp cơ bản và vận dụng các phương pháp đó vào

thực tế

Các ca khúc trong chương trình THCS từ lớp 6 đến lớp 9 có tất cả 36 ca

khúc .

Trong đó:

- Dân ca các miền là 7 ca khúc

- Ca khúc nước ngoài 5 ca khúc

- Còn lại la các ca khúc sáng tác theo phong cách âm nhạc phương tây

=> Trong tất cả các ca khúc đó đều có một đặc điểm chung trong phần đệm đó là

sử dụng tiết tấu và âm sắc phù hợp.

Trước tiên, người giáo viên phải sử dụng thông thạo nhạc cụ chuyên dùng,

đối với nước ta nhạc cụ được sử dụng thường xuyên đó là đàn phim điện tử như

: Casio và Yamaha. Hai dòng đàn này về chức năng sử dụng khác nhau nhưng

người giáo viên ít nhất phải thành thạo hai yếu tố đó là chọn tiết tấu và chọn âm

sắc vì hai việc này là yếu tố đặc biệt quan trọng đối với việc xây dựng phần đệm

trong một ca khúc.

1. Lựa chọn tiết tấu.

Việc lựa chọn tiết tấu không có một quy định nào chính xác cụ thể ta có

thể lấy dẫn chứng là ở cùng một ca khúc mỗi người chơi nhạc có thể lựa chọn

một tiết tấu khác nhau, sự lựa chọn tuỳ theo sự cảm nhận âm nhạc của từng

6/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

người. Tuy vậy, để lựa chọn sao cho phù hợp với sắc thái tình cảm của bài, đặc

biệt là thể loại chúng ta cần dựa vào những yếu tố sau:

+ Dựa vào số chỉ nhịp.

+ Dựa vào tính chất phong cách của tác phẩm.

+ Dựa vào quy định về nhịp độ hay quy định về sắc thái tình cảm được tác

giả ghi trên bản nhạc .

+ Dựa vào nội dung ca từ.

1.1. Lựa chọn tiết tấu dựa vào số chỉ nhịp .

Với loại nhịp 2 phách (nhịp 2/2, 2/4, 2/8) thường sử dụng những tiết tấu

như sau: Country 2/4 , Polka, Dissco.

Với loại nhịp 3 phách (3/2, 3/4, 3/8) nhất thiết ta phải sử dụng tiết tấu

Waltz.

Loại nhịp 4 phách(4/2, 4/4, 4/8) chúng ta có thể sử dụng tiết tấu March,

Polka, Country pop, Country rock.

Loại nhịp 6 phách (6/4, 6/8) có thể sử dụng tiết tấu Slow rock 6/8, ballad

=> riêng đối với những ca khúc thiếu nhi viết ở nhịp 6/8 chúng ta co thể lựa

chọn tiết tấu Waltz cho hoc sinh dễ hát và dễ bắt nhịp.

Như vậy, đối với đoạn nhịp 3 phách chúng ta nhất định sử dụng tiết tấu

Waltz, còn đối với loại nhịp 2 phách và 4 phách chúng ta có thể căn cứ vào tính

chất của từng bài để lựa chọn tiết tấu cho phù hợp .

Ví dụ: Với những bài hát như: “Ngày đầu tiên đi học” của nhạc nhạc sĩ

Nguyễn Ngọc Thiện, thơ viễn phương viết ở nhịp 3/4. Bài “ Khúc ca bốn mùa”

viết ở nhịp 3/8, đây là loại nhịp 3 phách nhất thiết ta phải sử dụng tiết tấu Waltz.

Những bài hát như: “Chỉ có một trên đời” của nhạc sĩ Trương Quang Lục. Bài

hát “Khát vọng mùa xuân” của nhạc sĩ Mô - Da viết ở nhịp 6/8 với những bài

hát này chúng ta có thể sử dụng tiết tấu Slow rock hoặc Balalld cho phần đệm,

nhưng để cho hoc sinh dễ hát dễ bắt nhịp ta có thể sử dụng nhịp Waltz vì tiết tấu

này vừa đơn giản vừa tạo cảm giác êm ái, bay bổng phù hợp với lứa tuổi thiếu

nhi.

1.2. Lựa chọn tiết tấu dựa vào tính chất, phong cách âm nhạc và những quy

định về sắc thái, tình cảm ghi trên bản nhạc.

- Ở các ca khúc THCS có hai dạng tính chất cơ bản.

+ Các làn điệu dân ca đặt lời mới.

+ Các bài hát sáng tác theo phong cách phương tây.

a. Với những làn điệu dân ca ghi âm và đặt lời mới chúng ta có thể có

hai cách lựa chọn.

7/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

- Những bài hát ở nhịp độ vừa phải, sắc thái dịu dàng, mềm mại viết ở

nhịp 2 hoặc 4 phách, chúng ta có thể lựa chọn tiết tấu thuộc nhóm Ballad.

- Ví dụ: Bài hát “Chim bay” lớp 6 theo điệu lý thương nhau viết ở nhịp

2/4, bài hát “Lý cây đa” dân ca quan họ Bắc Ninh viết ở nhịp 2/4, nhịp độ vừa

phải ta có thể sử dụng tiết tấu Organ ballad.

- Những bài hát có tính chất vui tươi như: “Đi cấy” (Dân ca Thanh Hoá),

bài hát “Vui bước trên đường xa” theo điệu Lý con sáo Gò Công (Dân ca Nam

Bộ) hay bài hát “Lý kéo chài” (Dân ca Nam Bộ) chúng ta có thể sử dụng tiết tấu

Dissco latin và tiết tấu Bossa nova.

b. Với những bài viết theo phong cách âm nhạc phương tây ta có thể

lựa chọn theo những cách sau:

- Những bài hát có sắc thái mang tính chất hành khúc khoẻ khoắn như

nhịp 2 phách, nhịp 4 phách chúng ta có thể lựa chọn một số tiết tấu sau: March,

Poka, hoặc Dissco.

- Ví dụ: Bài “Ca - chiu – sa” của nhạc sĩ Blate lời việt Phạm Tuyên nhịp

2/4,bài hát “Nối vòng tay lớn” của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn hay bài hát “Quốc

ca” của nhạc sĩ Văn Cao được viết ở nhịp 4/4 ta có thể lựa chọn tiết tấu March,

Pollka .

- Với những bài hát có tính chất rộn rã, vui tươi viết ở nhịp 2 phách và 4

phách ta sử dụng những tiết tấu như Dissco-country, Cha cha cha .

- Ví dụ: Bài hát “Niềm vui của em” của nhạc sỹ Nguyễn Huy Hùng viết ở

nhịp 4/4. Bài hát “Tuổi đời mênh mông” của nhạc sỹ Trịnh Công Sơn. Viết ở

nhịp 4/4 ta có thể sử dụng tiết tấu nhóm Country. Bài hát “Mùa thu ngày khai

trường” của nhạc sỹ Vũ Trọng Tường. Bài hát “Ơi cuộc sống mến thương” của

nhạc sỹ Nguyễn Ngọc Thiện, viết ở nhịp 2/4 với sắc thái tưng bừng, chúng ta có

thể sử dụng tiết tấu Dissco .

- Với những bài hát có tính chất nhẹ nhàng viết ở nhịp 3 hoặc 6 phách ta

sử dụng nhịp Waltz, Slowrock.

1.3. Lựa chọn tiết tấu dựa vào ca từ

- Những bài hát có ca từ mềm mại như lời ru viết ở nhịp 2 hoặc 4 phách

chúng ta có thể sử dụng tiết tấu Ballad.

- Ví dụ: Bài hát “Bàn tay mẹ” ngoài chương trình SGK cấp II của nhạc sỹ

Bùi Đình Thảo viết ở nhịp 2/4 nội dung các từ êm ái, trìu mến thương yêu,

chúng ta có thể sử dụng tiết tấu Ballad.

- Những bài hát có nội dung các từ vui nhộn được viết ở nhịp 2 hoặc nhịp

4 phách như bài “Lý dĩa bánh bò”, “Tia nắng hạt mưa” chúng ta có thể sử dụng

những tiết tấu Country, Bossa nova, Dissco.

8/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

=> Như vậy để lựa chọn một tiết tấu cho bài hát ta cần phụ thuộc vào

nhiều yếu tố âm nhạc :

+ Như số chỉ nhịp.

+ Tính chất của bài.

+ Ca từ của bài.

2. Lựa chọn âm sắc .

Để lựa chọn âm sắc sao cho phù hợp với tình cảm và tính chất của bài hát

chúng ta cần chu ý đến những yếu tố sau:

+ Tính chất sắc thái.

+ Phong cách tác phẩm.

+ Thể loại tác phẩm.

Trước tiên, ta cần nắm cơ bản những nhạc cụ thường dùng của từng thể loại .

- Với dàn nhạc giao hưởng: Flute, Violin, Oboe, Trumpet....đó là những

nhạc cụ thường dùng.

- Đối với dàn nhạc nhẹ có: Ghi ta, Saxphone, Bass...

- Âm sắc ảo là những âm sắc không thuộc nhạc cụ nào, đây là sản phẩm

của âm thanh điện tử như: Sunbell, Fantsia......

- Đối với những làn điệu dân ca, những bài hát mang âm hưởng dân ca,

dân tộc của nước ta, ta có thể sử dụng những âm sắc sau đó căn chỉnh cho giống

với nhạc cụ truyền thống.

+ Tiếng Flute, Picolo - giả tiếng sáo.

+ Tiếng Hatback, Bett, Sitar, Dulicimer- giả tiếng đàn tranh.

+ Tiếng Koto- giả tiếng đàn nguyệt.

+ Tiếng Banjo- giả tiêng đàn tình tẩu dân tộc tày.

+ Tiếng Xilophone, Mariba, Kalimba- giả tiếng đàn đá , đàn Tơrưng của Tây

Nguyên.

+ Tiếng Pic bass, Finger bass- giả tiêng đàn bầu.

+ Tiếng Mel, Carinet, Oboe- giả tiếng sáo H’mông.

- Đối với nhũng bài hát theo phong cách âm nhạc phương tây chúng ta có

thể sử dụng những âm sắc tươi sáng như: Sunbell, Fantia.

- Đối với những bài hát mang tính chất hành khúc chúng ta sử dụng

những âm sắc khoẻ khoắn như: Trumpet, Acordion, Brass....

- Đối với những bài hát mang tính chất ngộ nghĩnh tinh nghịch chúng ta

có thể lựa chọn âm sắc: Muted, Trumpet, Harmonica, Paraglide, Portatone.

Như vậy, để lựa chọn được âm sắc cho phù hợp với từng bài hát phải dựa vào

những yếu tố:

+ Tính chất của bài.

9/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

+ Sắc thái bài hát.

+ Chất liệu chính của bài.

II. Xây dựng phần đệm cơ bản cho một số ca khúc tiêu biểu của từng thể

loại:

1. Giới thiệu chung về phần đệm các bài hát THCS

- Để tiến hành đệm được một số ca khúc THCS hoặc bất kỳ đòi hỏi người giáo

viên âm nhạc cần nắm rõ những yếu tố sau:

+ Sử dụng thành thạo nhạc cụ quen dùng.

+ Tìm hiểu ca khúc đệm hát.

+ Xây dựng hoà thanh cơ bản.

+ Xây dựng bài đệm gồm phần dạo đầu, dạo giữa và kết bài.

+ Tìm hiểu tầm cữ giọng cho từng đối tượng học sinh hay người hát.

Như vậy, ngoài việc sử dụng đàn tốt, khả năng lựa chọn tiết tấu và âm sắc,

người giáo viên cần có kiến thức cơ bản về hoà thanh (T- D- S) và cách thức xây

dựng một bài gồm phần dạo đầu, dạo giữa và kết thúc như thế nào?

2. Xây dựng phần đệm với từng thể loại:

- Trong chương trình THCS các bài hát được chia làm 3 thể loại chính:

+ Các làn điệu dân ca được đặt lời mới.

+ Các bài hát nước ngoài.

+ Các bài hát viết theo phong cách phương tây.

a. Các làn điệu dân ca và các bài dân ca được đặt lời mới.

- Với các thể loại dân ca ta cần phải hiểu kĩ bài hát dân ca thuộc vùng

miền nào, cách thức xây dựng thuộc nhóm chất liệu gì?

- Ví dụ: Bài dân ca Nam Bộ “Lý kéo chài”.

- Với bài dân ca “Lý kéo chài” người giáo viên cần xác định đây là bài

dân ca Nam Bộ được viết theo điệu thức 5 âm.

* Phân tích bài hát lý kéo chài.

+ Giọng rê thứ.

+ Cấu trúc hai đoạn phát triển.

* Cách lựa chọn tiết tấu và âm sắc với bài dân ca này ta có thể sử dụng một

số thể loại tiết tấu phù hợp với tính chất của bài thuộc dòng Ballad hay La tinh.

- Với bài lý kéo chài có thể chon tiết tấu: Dissco la tinh, Bossa nova.

- Về âm sắc gồm: Dulci mer (đàn tranh), Picolo (tiếng sáo), Pizztinhs (tiếng

dây), Pic bass (đàn bầu).

- Xây dựng hoà thanh.

- Xây dựng bao gồm câu dạo đầu, dạo giữa và kết bài.

10/18

SKKN: “Đặt phần đệm cho các ca khúc trong môn âm nhạc trung học cơ sở”

+ Dạo đầu: Với những ca khúc thiếu nhi đặc biệt là bài hát dân ca ta

thương lấy câu cuối cùng của bài làm câu dạo.

+ Phần dạo giữa làm tương tự, có thể phát triển trền chất liệu dân ca.

+ Kết bài có thể kết ngắt hoặc nhỏ dần.

Đối với bài này người đệm đàn có thể xây dựng cho học sinh cách hát, cách vào

nhịp sao cho đúng tính chất của bài.

11/18